​​Бүхэ барилдаанай юртэмсэнүүд

2006 ондо Буряад орондо үнгэрһэн “Алтаргана” нааданһаа эхилээд, мүнөө болотор барилдаанай торгон хибэс дээ­рээ солоо дуудуулжа ябаа буряад баатар хүбүүдэй илалта­нуудые анхаран ябанабди. Аяар арбан гурбан жэлэй урда мүнөөнэйхидэл дасан хиидүүдэй нааданууд элбэгжээгүй бай­гаа, Хамба лама Дамба Аюшеевэймнай гар ба дошхон зан ба­рилдаанай юртэмсэ руу һаял хүрэжэ ябаа. Гэбэшье хүдөөгэй найрнуудаар үргэн үбсүүтэ баатар хүбүүдэймнай джинсэ үмдөөр гаража барилдадаг ушарнууд үсөөржэ байгаа. Манай олон тоото шанга хүбүүд тэрэ “Алтаргана” нааданай хибэс дэ­эрэ ялас гэмэ илалтануудаараа, нулимса дуһаама нюрга шо­ройдолгонуудаараа олоной дура татаал һэн.

Баруун, зүүн гарайн­гаа бүхэриг хур­гануудай үзүүртэ арһан шэхэ мушхажа адхаха шадалаа һорижо ябагша Цыбиг Максаров гү, али нюдэ сабшаха зуура барга­жан булган мэтэ хүлдэ шургаг­ша Михаил Дамбиев, бар хүсэн ба Сэлэнгэ талын һалхинай шуран хоёрые хабсаруулан номгоруулһан Зоригто Цы­рендондопов гү, али олон жэл­дэ Хэжэнгын талаһаа хүндэ шэгнүүртэ бүхын түрөөгүйе дүүрэн хангаһан барилдаа­ша Володя Дамдинов… Эдэ ба бусад олон һайхан бүхэшүүл мүнөө болотор солоо дуудуулхань соло дуудуулжа, хурдан хүлтэ эмнигүүдые һургахань уяашанай һайхан хуби заяа эдлэжэ, адууһа мал үдхэжэ, үхи хүүгэдые һорижо ябанад.

Бүхын дээрэ бүхэ байдаг

Харин тэрэ һайхан ба­рилдаан соогуур олон юумэ мэдэхэгүй, буруугай бэлшээриһээ холо алхаагүй зо­ной шэхэндэ “бүхын дээрэ бүхэ байдаг даа” г.м. енгүүтэйхэн үгэнүүд дуулдажа, энэ үргэн үбсүүтэнииемнай хэн илаха гээшэб гэжэ гайхуулаа агша һэн. Агын талаһаа ерэһэн ахатану­уд: ”Зуун жэлнүүдэй уулзуу­рай сэмүүн сагаар урагшалһан уладаймнай үри һадаһад Мон­голой Дорнод, Булган, Хэн­тэйгээр үнэржэжэ, Халхын хүбшын хара баабгайнуудаар тулалдаха шадалтай болон­хой ябана”, - гэлсэнхэй һэн. Ха­рин тиихэдэ мүнөөнэйхидэл сүлжээн, утаһан г.м. хомо­рой байжа, хөөһэ бурьяма ябаган хөөрөөнһөө сааша һонирхолнай хүгжөөгүй даа.

Шэхээрээ дуулаһанһаа нюдөөрөө хараһаниинь...

Саг түргэн. Оройдоол хоёр жэлэй болзорой үнгэрөөд бай­хада, Эрхүүгэй “Алтарганада” Дорнодой түлөөлэгшэ, нагаса­та талаараа Ага найман эсэгын үри һадаһан Дондогой Цогзол­доржын уран барилдаа үзэжэ, үнэхөөр элинсэгэймнай хэ­лэндэ туугдажа, түмэн жэлдэ бөөмэйлэн ерэһэн “бүхын дээрэ бүхэ бии” гэһэн сэсэн мэр­гэн үгэ баталаабди. 2006 оной Монголой Ехэ нааданда “ула­сай нашан” солодо хүртэһэн Цогзолдоржо бүхэмнай Эрхүү дээрэ манай хүбүүдые шада­мараар оройлоо даа. Сажан тухай үндэр бэетэй, балсан булшангаар хүлеэтэй мэтэ бэе­тэй, бүдүүн гуятай ба шэнэһэн бахананууд мэтэ хүдэр хүлтэй энэ барилдаашан нашанай сасагтай жанжан малгайтай, зодог шуудагтай ногоон хи­бэсэй эрмэгтэ харагдахадаа, олоной анхарал татаа һэн. Бу­ряадай шүүгшэдэй хэдышье шадамараар жээрэбэй шэдиие тааруулаа һаань, нэгэтэшье сухарингүй, Агын, Баргажа­най, Захааминай, Хэжэнгын, Эрхүүгэй мэхэтэй, хүсэтэй, уран ба уран бэшэшье барилдаатай тарган, туранхай хүбүүдыемнай дээрэ дээрэнь ябталаад гаража ошоо бэлэй. Эсэхэ гээшые мэдэхэгүй, иимэ һайхан барилдаатай хүбүүе яажа торгодог гээшэб гэһэн бо­дол толгоймни оёорто бүхөөр хадуугдан һуугаа һэн. Бүхэ ба­рилдаанай юртэмсэнүүд түби түбидөө һайханаар, өөрсэ ма­ягтайгаар хүгжэнэ даа.

Он жэлнүүдэй ошоһон хойно

Энэ һайхан бүхэтэеэ 11 жэлэй удаа Улаан-Баатарай түб талмай шадар оршодог шэнын түхэл янзатай һайхан “Хөвсгөл” буудалда урда до­лоон хоногто золгохо талаан­тай байгаабди. Носолдохоёо болиһоншье һаа, бэеэ һула табяагүй, халта маряажаа­шье һаа, тамирша тэнхээгээ алдаагүй Цогзолдоржо на­шан олон һонин юумэ ман­да хөөрөө. Ерэхэ жэлэй “Алтарганада” Дорнодой залуу һүрэг асархаар найдуулна, өөрөө барилдахагүй байхаб даа гэнэ. “Табинай хорёодо орошоод, халтагар туранхай хүлтэй гаража, хүнэй энеэ­дэн болохо дурамгүй, - гэжэ миһэрээд, - Дорнодтомнай уласай солотой Доржын Анар гэжэ залуу бүхэ түрөө”, - гэжэ омогорхон нэмэбэ. Монгол дасгалжуулагшад ехэ оло­ороо Үбэр Монгол гаража ажаллана гэжэ хөөрэбэ. “Ан­хан монгол бүхэшүүл ябууд мүнгэ сохёод, барга монгол­шуудые ба манжанарые муш­хаад ерэгшэ һэн. Мүнөө тиимэ юумэн дүүрэжэ байна. Жэлэй дүрбэн сагта залуу бүхэшүүл бэеэ һорино. Эдеэ хоол, байра һайтай, гүрэн түрын тэдхэм­жэ эрхим - саг хубилаа. Харин Ородой буряадууд бүхэ барил­даагаа юундэ ехэ хүгжөөнэгүй гээшэб, - гэжэ шанална, - үншэн хэнзэ, ядуу яяр мэтэ хүл нюсэгөөр, янза бүриин түриитэй шоорто үмдэнхэй, харахада үзэмжэгүйхэнүүдээр гаража ерэнэ. Урданай саг­та халхашье, буряадшье бүхэшүүл гутал хубсаһанай хоморто хүл нюсэгөөр гү, али уриһаар абажа үмдэжэ но­солдодог һааб даа, теэд саг һайжараа, нэгэ гуримда гү, али зэмсэг хубсаһанда ерэ­хээр болообди. Үе мүсэдөө тааруулжа оёһон зодог шуу­даг үмдэжэ барилдахада, ехэ хэсүү юумэниинь үгыл даа”, - гэжэ тобшолоо. Арсаха үгэ манда олдоогүй.

Улаан-Үдэ - Улаан-Баатар - Улаан-Үдэ

Tsogzoldorj Dondog facebook нюурһаа гэрэл зураг