​​Буряадыемни бусааһан найр

Алагшан, хүүгшэнээ тугалһаа

Алдангүйгөөр танидагууд,

Эжыдээ туһала туһалһаар,

Эртээр ажалда ородогууд...

...Эхэ түрэһэн нютагайнгаа

Эзэн боложо тэхэридэгүүд,

Үдхэлөө малша угайнгаа

Үндэһэн заншал сахидагууд

(Л.Тапхаев “Фермын үхибүүд”)

Буряадай оршолон байгуулхамнай гэжэ һүүлэй жэлнүүдтэ олон тоото эрдэмтэй, эрдэмээр хоморшье хүнүүд “тархияа үбдэхөөнэ”. Үнгэрһэн гарагай нэгэндэ Яруу­нын Үльдэргэ тосхон шадар тэрэ “бэдэрдэг” оршоломнай нарата үдэрэй болзор соо яаха аргагүй бодотоор тогтоод абаба. “Мянган адуунай найр” гэжэ удха түгэлдэр хэмжээн гурбадахияа үнгэрөө.

Үнэхөөрөөшье, нютагайнгаа арада тааруул­жа хабсарһан ипподром дээрэ мянган толгой адуугаа һүрэглүүлжэ, урда хойнонь хазаар мо­ритоноор мануулжа, ехэнхидээ хооһорһон ша­хуу тала дайдатай аймагуудһаа бууһан айлшад­таа үльгэрэйшье юм гү, али зүблэлтэ засагай хүгжэнги үеын мэтэ оршолон тогтоогоо.

Янза янзын зүһэтэй морид... Үбэртөө ташуур хабшуулһан гү, али сээжээ хүбөөлжэ аргамжа хүлиһэн хурса харасатай, һалхи наранда гуулин бурхан мэтээр харлашаһан шарайтай маяга ма­яга алхасатай хүгшэн залуу адуушад... Дошхон зантай эмнигэй дэлһэн ба шэхэндэ дүрэтэйгөөр аһадаг, тэрэ дээрэ дурдагдааша, бэдэрэлгэдэ ороһон “буряадай оршолон” гээшые өөһэдөөш мэдэнгүй байгуулдаг хүдөөгэй хүйхэрнүүд... Муу аматайшуулда этигэхэ болоо һаа, эдэ зоноо хэдэн үеын үнгэрхэдэ, баруун хойто углуудаа амидыгаар табяад тахиха саг ерэжэ магадгүй.

Зүгөөр минии сэдьхэлдэ энээндэнь тон харша бодол түрөө: эдэ хүдэр балсанта хүбүүд хожомой ерээдүйе найруулха шадалтай. Глобализаци, ассимиляци гэхэ мэтэ янза бүриин “ци”-нуудай урдаһаа тугтай тугшьегүйгөөр, уряатай уряашьегүйгөөр эсэргүүсэжэ, тэрэнээшье хүсэд ухамайлангүй, бодохо үргэн үбсүүтэйшүүлнай.

Даага дэллээн, ургалалга, унагадай урилдаан, хазаар морин дээрэһээ сагаалса номо годлёор харбалга ба хэдэн зайда мори урилдаан. Олон тоото мартагдаһан гү, али боро юрьеэндээ хэрэглэ­хэеэ болиһон нэрэ томьёонууд энэ үдэр толгой­до бусан һанагдаа. Тохом, дэлһэн, дугы, хударга... Баһашье адуу наһа наһаарнь абаһаар нэрлэхэшье хүмнай хомор болоол даа. Жэшээлхэдэ, манай гэр бүлэ хэдыхэн жэлэй саана хүдөөдөө нэгэ-хоёр монсогор үхэр ондо оруулжа, һамгантаяа дэлэн­гынь шобтордог байгаа агшабди. Нэгэтэ эртэ ту­галлахадань, дулаан тепляагһаа хүхүүлхэ тугалаа гаргаха гэжэ түхеэржэ байгаад, “бэлхүүһэнсэг” гэжэ үгэ мартажа, тэрэнээ бэдэржэ ба һанажа, хүл хөөрсэг һайса болоо һэмди. Теэдшье хамтын ажа­хынууднай һандаржа, номой ёһоор мал маналга эбдэржэ, буруу бухануудай дэлгэрхэдэ, хашарагаараа ябаһан томо болоодүй үнеэд жэлэй дүрбэн сагта зоргоороо тугалладаг болошоо ха юм.

«Мянган адуунай найр», «Айрагай наадан», «Таряанай баяр» гэхэ мэтэ хэмжээ ябуулганууд соомнай мартагдажа, гологдожо, хэрэглээнһээ буужа байһан хэдэн мянган үгэнүүднай хороод хоргодоод ябанаб даа!

Александр Гармаевай гэрэл зураг