​​Бурхан сахюусантай буряад сэрэгшэд

Бальжинима Раднаев Валя басагантаяа

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда ябаһан зарим сэрэгшэдтэ угай сахюусан, бурханай дүрэ, маани мэгзэм туһалаа гэдэг. Буряад сэрэгшэтэй суг дайлалдажа ябатараа, ехэ аюулда ороод, Буддын шажанай маани уншажа, амиды үлэһэн нэгэ ород хүн “Буряадай бурхан хүсэтэй” гэжэ хэлээ гэдэг. Үнэхөөрөөшье, иимэ ушарнууд тухай сэрэгшэдэй хөөрөөнүүд бэшэгдэдэг.

Мэдэхэ һаа, дуулгыт

Арадай театрай хүтэлбэрилэгшэ зүжэг бэшэжэ үгэхыемни намайе гуйһан юм. Ямар сэдэбтэ зорюулагдахаб гэжэ асуухадамни, тэрэмни нэгэ һонин ушар хөөрөө.

...Ярууна аймагай нэгэ буряад сэрэгшэ дайнай шэрүүн жэлнүүдтэ баруун зүгэй ород хүбүүнтэй суг дайлалдажа, анда нүхэд болоһон. Тэрэ буряад хүн ехээр шархатаад, дайнһаа табигдажа, гэртээ бусаха болоо ха. Тиигэжэ ород нүхэртэеэ уулзажа: «Бишни иигээд лэ нютагаа ошохомни, харин шимни үшөө саашаа дайлалдахаш, шамда хэрэгтэй», - гээд, хэдэн жэл соо хүзүүндээ уяад ябаһан сахюусанаа тэрээндээ зүүлгэһэн.

Тэрэ ород сэрэгшэ дайнай дүүрэтэр, буряад нүхэрэйнгөө сахюусанда мүргэжэ, амиды мэндэ үлэһэн. Гэртээ бусахадань, түрэлхидыньшье булта хосорһон, гэр байраншье һандаршаһан байба. Тиигээд тэрэ нүхэр хүбүүнэйнгээ түрэһэн нютаг – Буряад орон руу ерэһэн юм. Гэртэнь ерэхэдэнь, үндэр наһатай үбгэн хүгшэн хоёр угтажа абаба.

“Нүхэрни хаана гээшэб? - гэжэ асуухадань, тэдэнь, - Дайнһаа бусаагүй”, - гэбэд. Хатуу ехэ байлдаанһаа ехээр шархатажа, эрэмдэг болобошье, гэртээ бусажа ябатарнь, поездыень дайсад тэһэлжэ, ами наһантаяа хахасаһан байба. Тэрэ сахюусанаа бэеһээ таһалжа, нүхэрөө абараад, өөрыгөө хамгаалжа шадаагүй болоно.

Эдэ бүгэдые мэдэржэ, тэрэ ород хүн ехэтэ голхоржо, нүхэрэйнгөө орондо энэ алтан дэлхэй дээрэ амиды үлэһэнөө ойлгожо, тэрэнэйнгээ үндэр наһатай эжы аба хоёрые орхёогүй ха. Тэрэ бүлэдэ хүбүүниинь боложо үлэһэн байгаа. Энэ үнэн болоһон ушар тухай мэдэхэ зон байбал, дуулгыт гэжэ гуйнаб.

Угай удаган абараа

Оронго нютагай 17-тойБальжинима Раднаев наһаяанэмэжэ, Баруун дайнда мордоһон. Гвардейскэ танковаполкдо 3-дахи Украинскадайнда Т-34 гэһэн танкдаһуужа, ахамад сержантаардайлалдаа. “Курска дугы”гэжэ халуун бурма байлдаанда хабаадалсаа. Энэ байлдаанда шархатаһан байна. Госпиталиин һүүлээр снайпер болоһон юм.

Баруун дайнай дүүрэхэдэ, Зүүн дайн руу ошоһон. Эсэгэ ороноо хамгаалгын I шатын болон Улаан Одоной орденуудаар шагнагдаһан Бальжинима Дашицыренович лейтенантын зэргэтэй дайнһаа бусаа. Нэгэ хэды хугасаада Дауриин дэргэдэ сэрэгэй частьда офицерээр алба хээд, түрэл Оронгоёо бусажа, ойн харуулшанаар ажаллаһан.

Мэдээжэ удаган Ульяна Раднаевагай эжынь иигэжэ басагандаа хөөрэһэн байна:

- Багахан байхадаа, һургуулиин багшанар өөһэд хоорондоо: “Энэ Хандабайтанай угай удаган хүгшэн дайнда мордоһон хүбүүдэйнгээ түлөө ой руу ошоод, ходол мүргэжэ байхадань, тэдэнь булта амиды мэндэ дайнһаа бусаа”, - гэжэ хэлэхыень дуулажархёо һэм.

Мүн нютагайхидайнь тэрэ удаганда хандажа үргүүлһэнэй удаа, хүбүүдынь дайнһаа мэндэ бусаһан юм гэжэ хэлсэдэг.

Зүблэлтэ засагай үедэ үргэл мүргэл, угаа хүндэлхэ, бурхан шажан, маани мэгзэм уншахань хорюултай байгаа бшуу.

- Хэды олон айл бүлэ үндэр угайнгаа сахюусадые хүндэлэнгүй, ажаһуудалаа буруутаажа, зоболон юумэ үзөөб даа. Мүнөө саг ондоо болоо. Хэншье ямаршье үзэл сурталда этигэжэ, мүргэн ябаха аргатай болоо, - гэжэ Ульяна Раднаева хөөрэнэ, - бидэ майн 9-дэ Хэтын жагсаалда нагаса абынгаа дүрэ баряад ябадагбди. Эжымни абынгаа 1943 ондо буулгаһан гэрэл зураг үргөөд алхалхадань, залуушуул тэрэниие хаража: “Энэ ямар аймшагтай шанга хүн гээшэб, тэрэ хүндэ сагта лейтенант болоод ябаа ха даа”, - гэлсээ бэлэй. Мүнөөнэй залуушуул түүхэ мэдэдэг байһандань, ехэ урматайб.

Ульянын аха дүүнэр хүгшэн абаяа һажаажа, үндэр сэмсэгэр бэетэйнүүд, нюураараашье адлиханууд. Мүнөө сагта угайнгаа модо һэргээжэ, урдын угсаатанайнгаа һүлдэ үргэжэ, Хандабай Харанут Удаганай угаа хүндэлжэ байдаг болонхой.

Гэрэл зураг гэр бүлын альбомһоо абтаба