​«Хүхюу буряад» хүгжэлтэ абаба

Майн 12-һоо хоёр үдэрэй туршада Буряад Уласай, Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын болон Монгол ороной 70 гаран түлөөлэгшэд һонирхолтой шог зугаа дэлгээгээ. «Хүхюу буряадай» түгэсхэлэй шатада оройдоол 19 хүн ороо гээд хэлэлтэй.

Хүхихэеэ хүлеэгшэд

Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй театрай ордон дотор урилдаа хараад, хүхихэеэ хүлеэгшэд олон. Тэдэнэй дунда Хамба ламын байһаниинь гайхалтай. Иимэрхүү хэмжээнүүдтэ Дамба Аюшеев байдаггүй. Гэбэшье эхэ хэлэндээ эльгэтэй, үхибүүдтэ мээхэй хадаа ерэнгүй байжа шадаагүй ха. Бэшэшье мэдээжэ нюурнууд бии. Тэдэнэй нэгэн - Вячеслав Бумбошкин наһанайнгаа ханитаяа буряад дэгэлээ үмдэнхэй гэрэл зурагаа абхуулна. Холохоно бэшэ Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай захирал Булат Шойнжонов зогсоно. Сэлэнгэ аймагай засаг дарга Станислав Гармаев эртээнһээ ерэнхэй үзэсхэлэн харан, иишээ тиишээ гэшхэлнэ. Пётр Шаблинай хожомдон һагад орохыень обёорбобди. Гэбэшье Иринчей Матхановтанай бүлэ ехэ хүлгөөтэйгөөр эмхидхэлэй талануудые зүбшэнэ хэбэртэй. Байгша оной урилдаа эдэ хоёр эбээн тэдхэжэ, шэнэ амисхал оруулба.

Театрай фойедэ үндэһэн буряад ёһо заншалтай хабаатай продукцитай Жигжит Баясхалановай галерей, «ZAM», «Баян бэри», «Эм-маркет», «Бамбарууша» болон «Амар мэндэ» түбүүд үзэсхэлэн дэлгээжэ, олоной һонирхол татаба.

Урилдагшадай нюурнууд

Багашуул энэ урилдаа нээбэ. 4-7 наһанай бүлэгтэ Түнхэнэй Инесса Гергеновае тэмдэглэмээр. Долоотойхон басаган теэбиингээ залуу наһаяа хөөрэхыень ехэ шадамараар дууряан, олониие хүхеэгээ. Шүүгшэдэй тоодо оролсоһон Буряадай драматическа театрай зүжэгшэн Ольга Ломбоева (Ранжилова) энэ шог зугаа үндэрөөр сэгнээ ёһотой (Борис Балдановай ажаглалта).

Гэбэшье энэ наһанай бүлэгэй үхибүүд томошуулые тон тодоор һажаана гээд адаглахаар байба. Улаан-Үдын Дмитрий Доксонов, Ахын Дарима Хумаева баһал дутахагүй энеэдэтэй хөөрөөнүүдые дурадхаа.

Удаадахи 8-11 наһанай бүлэгтэ Зэдэ аймагай Цагаатайн эдир дангина Бэлигма Гармаева мүн лэ буурал эмгэйнгээ дүрэ ехэ зохидоор дууряаба. Тиихэдээ оперо болон баледэй театр түрүүшынхиеэ ороһон тухайгаа харагшадай эгшэтэрээ энеэлдэтэр хөөрөө. Эдир басаганай уян нугархайень онсолон тэмдэглэмээр. Шаахай (таабашха) үмдэнхэй колготкотой балерон балерина хоёрой хатар ондоохоноор ойлгоһониинь олондо һайшаагдаа. Ахын Адиса Сыренова, Улаан-Үдын Базарсадо Николаев Олег Гонжитов хоёр, Яруунын Гэсэр Цыденов, Агын Зугаалайн Тамир Олзобоев, Монголой Дорнод аймагай Баянгол сомоной Эрдэнэсогтын Тэсэжаргал гэгшэдэй бэлиг шадабари сэгнэхээр байба.

16-25 наһанай бүлэгтэ Хүгжэмэй колледжын оюутад болохо Баясхалан Базаржапов, Батоцырен Цыренов, Захааминай Санагын Арсен Цыренов гэгшэд урилдаба. Арсен Цыренов 2014 ондо Гран-при абаhан юм. Дахинаа бэеэ туршаха гэжэ шиидээб гэжэ манай сониндо дуулгаба. Өөрынгөө зохёоһон зүүдэн тухай монолог урилдаанда дурадхаа.

26-һаа дээшэ наһанай бүлэгтэ Усть-Ордын Елена Бархунова, Сэлэнгын Харганын Елена Бальжиева болон Зэдын, Яруунын, Түнхэнэй театрнууд оролсоо. Һүүлэй һүүлдэ Зэдэ аймагай Цагаатай һууринай «Шэнэ үе» театр гол шан абаба. Хадамда гарахаяа һанашаһан һамгад тухай зүжэг Соёлма Отцорова зохёоһон байна. Тэрэнииень Елена Аюшеева найруулан табяа. Энэ амжалтын удаа зүжэгтэ наадаһан эхэнэрнүүд одоошье хадамтай болохоороо болохол гээд һанагдана. Магад, тэдэ үнинэй наһанай нүхэрнүүдтэй аалам. Тус зүжэг һайшаажа хараһан эрэшүүл шүлһөө гоожуулан үлөө бэзэ.

Эрдэниин эрмэлзэл

2012 ондо Ивалгын дасанда Хамба лама Дамба Аюшеев буряад хэлэнэй хүндүүлхы асуудалнуудые зүбшэхын тулада суглаа зарлаһан. Тэрээндэ хабаадаха үедөө «Хүхюу буряадые» эмхидхэхэ тухай һанамжа түрөө гээд, урилдаанай гол эмхидхэгшэ Эрдэни Дымчиков тэмдэглэбэ. Удаань иигэжэ нэмэбэ: «Хэлэмнай хосороо гээд хооһоор уйдажа байнгүйгөөр, буряадаараа шог зугаа дэлгэжэ байбалнай, хэлэмнай хүгжэхэ. Шог хөөрөөнүүдые ород хэлэндэ оршуулхада, энеэдэтэй бэшэ болошодог. Буряад хэлэмнай ехэ баян ха юм».

Анха түрүүн 2013 ондо үнгэрөө. Тэрэ сагһаа хабаадагшадай тоо олошоржол байна.

Һүүлэй үедэ үндэһэн буряад заншалтай хабаатай шэнэ-шэнэ хэмжээнүүдые үүсхэжэ шалгарһан урагшаа һанаатай бэрхэ хүбүүд буряад арадай дундаһаа бултайн гараа. Тэрээндэнь ехэ урмашамаар. Жэшээлхэдэ, Һээр шаалганиие үндэр хэмжээндэ үргэһэн Алексей Гергенов, Үльдэргэдэ Даага дэллээн үнгэргэдэг Булад Будажанаев, «Хүхюу буряадые» хүтэлдэг Эрдэни Дымчиков…

Долгорма Цыбенова, буряад хэлэнэй багша:

-Ульгам буряад хэлэтэй үхибүүдые энэ урилдаанда бэлдэхэдэ, урматай байдаг. Гэбэшье буряад хэлэгүй үхибүүд ехээр оролдодог лэ даа. Хэлэндэ орожо ябаһан үхибүүдтэй хүдэлдэгби. Тэдэмни ород буряад хоёроо илгаруулжа шададаггүй. Жэшээнь, 5-тайхан Саша Зимин дэлгүүр ошоод, эжыгээ зайрмаг абахыень гуйһан юм. Ородоор юун бэ гэжэ хэлэжэ шадахагүй байгаа. Эжынь ойлгожо ядаад, намһаа асуугаа бэлэй. Үхибүүдни би буряадби гэдэг. Минии ороходо, Буряад хэлэн ерэбэ гэлдэдэг.

Елена Бальжиева, хабаадагша:

-Зэдын Дырестэй нютагай Намсалма Лубсанова “Харганаагай хартаабха” гэжэ монолог бэшэжэ үгөө. Би өөрөө баһа Зэдымби. Гэбэшье Харганаагай бэри болоһоорни, 20-ёод жэл үнгэрөө. Нютагайнгаа Соёлой байшаниие даагшаар хүдэлнэб. 2017 ондо басагантаяа хоюулан энэ урилдаанда хабаадаа һэмди. Тиихэдэ 3-дахи һуури эзэлһэн байнабди. Мүнөө шадалаараа бэлдээбди.

Алексей Гуруев, эдир хабаадагша

-Эрхүү можын Алайр аймагай Хүтүлиг тосхонһоо ерээб. Найматайб. 2-дохи ангида һуранаб. Энэ урилдаанда кинотеатр тухай монолог уншааб. Түгэсхэлэй шатада гараагүйб. Ерэхэ жэлдэ заатагүй хабаадахаб. Түрүүлхэ гэжэ оролдохоб.

Эрдэнэсогтын Тэсэжаргал, хабаадагша:

-Эжымни бага ангиин багша юм. Абамни гэрээрээ. 9-дэхи ангида һуранаб. Дуу дууладагби. «Абынгаа хүдөөһөө ерэхэдэ» гэжэ хөөрөө дэлгээб. Д. Гармаагай зохёол юм. Халха монгол зохёолые буряад болгообди. Пүрэвдорж багшатаяа Буряадта ерээб. Гоё байна.