​Шэдитэй Шидэ

Яһатан бүхэн өөрын илгаатай. Тэрэнь холоһоо эли гү, али дуугархатайнь сасуу мэдэгдэдэг. Харин буряадуудые яагаад илгаруулхаар бэ?

Үндэһэн хэлээрээ хөөрэлдэдэг зомнай үсөөн. Нюур шарайгаарнай илгаруулха гэбэл, яг бидэндэл адли нюуртай яхад, тыва, хакас, казахшье бии. Ородоор ярилдажа байхадамнай, нюурыемнай хараагүй һаа, ород лэ яһатан гэжэ һанахаар. Эгээл иимэ байдалда ороод байһан буряадууд үндэһэн хубсаһаяа юрын байдалдаа үмдэжэ, өөрыгөө мэдүүлхэ аргатайбди. Теэд урдымнай угсаатанай үндэһэн хубсаһа Сагаалгандаа гү, али бусад найр наадандал үмдөөд ябахаар - үргэн эрьесэтэй мүнөө үедэ тааранагүй. Энэ орёохон байдал һэлгүүлхэ һэдэлгэ Буряадаймнай модельер Шидэ Найданова хэжэ эхилэнхэй.

ДУТАЛДАЛАА ШҮҮМЖЭЛЭЭД

Шидэйн оёһон хубсаһан аргааханаар манай юрын ажабайдалда орожол байна гэлтэй. Хотын гудамжаар буряад маягаар бүтээгдэһэн үдэр бүри үмдэхөөр хубсаһан үсөөхэнөөршье һаа, үзэгдэдэг болонхой. Мүнөө үеын гоёлой хубсаһан ехэнхидээ гансал залуушуулда тааруулан зохёогдоһон байдаг. Харин Шидэ Найдановагай бүтээлнүүд алишье наһанай зондо таарама байдаг гэжэ тэмдэглэлтэй.

Шидэ балшар бага наһанһаа хубсаһа оёхо дуратай байгаа. Эжынгээ бүд нюусаар нилээн лэ тайража туршаһан аабза. Тиигэһээр дүйтэйхэнөөр алибаа юумэнүүдые оёжо эхилхэдэнь, түрэлхидынь дэмжэжэ, шэнэ бүд абажа үгэдэг болоо һэн. Хара багаһаа хэн болохобиб гэжэ мэдэрхэ ушар юрын лэ бэшэ ха. Уран зураашад, ирагуу найрагшад, уран дархашуул болон бусад угаараа дамжаһан бэлигтэй байдаг. Эдэ зониие һургажа болохогүй, харин бэлигыень хүгжөөжэ, дүршэл ехэтэй болгожо һургахада болоно. Оёдол гээшэ баһал угай шэнжэ. Шидэйн үндэр угайхид хэзээдэшье хубсаһа оёжол байһан.

Үдэр бүриин үмдэдэг энэ тэрэ хубсаһа оёжол байһаар, нэгэ юумэн дуталдадаг байгаа. Тиихэдэнь заншалта хубсаһанда анхаралаа табижа эхилээ. Буряад угалза, һүлдэ тэмдэгүүд, заншалта монгол бэшэг болон буряад байдал харуулһан элдэб зурагуудаар шэмэглэгдэнхэй буряад маягтай хубсаһа бүтээжэ эхилхынгээ урда нэгэ иимэ ушартай тохёолдоо.

- Иигээд лэ оёдолшоноор ябахам гээшэ гүб гэжэ бодомжолооб. Мүнөө үеын хубсаһа буряад маягаар оёдог болохо гэжэ һанал ерээ, - гэжэ Шидэ хөөрэнэ.

Европын түхэлэй хубсаһа оёходоо, элдэб модын харалгануудые, баруун зүгэй шэглэлнүүдые шэнжэлһээр, зураг-принт хэһэн хубсаһа хаража, иимэл түхэлөөр ажаллаха ёһотойб гэжэ тэрэ бодомжолоо. Зүгөөр ямар уран зураашанай ажалнуудые хэрэглэхэ гээшэб гэжэ элдэб зурагуудые хараашалһаар байтарнь, Буряад драмын театр руу нүхэдынь уриһан юм.

- Орон сасуугаа үзэсхэлэн һайхан зураг харажархёоб. Тэрэмни Юрий Мандагановай бүтээл байшоо. Тиигэжэ сүлөөшьегүй һаа, театр ерэһэнэйнгээ ашаар Юрий Ендоновичой ажалнуудые хэрэглэхэ гэжэ шиидээб, - гэжэ Шидэ хөөрэбэ.

Тиигэжэ мүнөө Шидэйн бүтээлнүүдтэ Юрий Мандагановай зурагуудай дүрэ оруулагдаһан байдаг.

ТҮРЭҺЭН ГАЗАРАЙ ХҮСЭ ДАМЖУУЛДАГ

Буряад арадаймнай заншалта соёл дундаршагүй, шэргэшэгүй гээшэ ааб даа. Ажаһуудалай зурагууд, үнгэтэ угалзанууд мүнөө сагта дэлгэрэн хүгжэжэл байдаг. Эдэ бүгэдые хэрэглэжэ, Шидэ Найданова мүнөө үеын хубсаһа хунарта тааруулан, шэнэ түхэлэй зохидхон хубсаһануудые бүтээдэг урашуулай нэгэн болонхой. Шидэ үе болоод лэ, өөрынгөө зохёоһон хубсаһануудай үзэсхэлэн дэлгэдэг. Тэрэнэй оёһон хубсаһа манай урдаа хараха түрүү зомнай, моодо сахигшад, одото дуушад, зүжэгшэд үмдөөд ябадаг.

Шидэ Москва хотодо өөрынгөө бүтээлнүүдэй үзэсхэлэнгүүдые дэлгэдэг болонхой.

- Москвада манай Буряадта хубилалта боложо байһан заншалта үндэһэн хубсаһанай шэнэ шэглэлнүүд, үзэсхэлэн болон наймаанууд тухай мэдээсэлнүүдээр ехэтэ һонирходогби. Үндэһэн хубсаһаяа үдэр бүриин байдалда үмдэжэ, өөрынгөө үндэһэ яһанда хабаатайгаа эли тодоор харуулха арга Буряад орондол олдодог. Олон үндэһэ яһатантай суг ажаһуухадаа, тон үндэһэн хубсаһаяа үмдөөд ябахада, хүн зон гайхаха, анхарал татаха. Харин Буряад дайдадаа үндэһэн хубсаһаяа үмдөөд ябахада, хүн зон ойлгохо, зохидшоохо ха юм, - гэжэ Шидэ хөөрэбэ.

2018 ондо “50 наһанһаа дээшэ” гэһэн үзэсхэлэн дэлгээгээ һэн. Тэрээндэ манай буряад эхэнэрнүүд ехэ дуратайгаар хабаадаа. Эндэ дэлгэгдэһэн хубсаһа оюулха эжы абгайнар олон байгаа. Тэрэ гэһээр иимэ буряад маягаар оёгдоһон хубсаһа үмдэһэн зон манай дунда олошоржо эхилээ.

- Буряад үндэһэн маягаар бүтээһэн хубсаһан ганса “би буряадби” гэжэ мэдэрэл түрүүлнэ бэшэ, мүн түрэһэн тоонто газарай, угсаата изагуураймнай элшэ хүсэ үгэдэг ха юм, - гэжэ Шидэ мэдээсэбэ.

Үнэхөөрөөшье, буряад үндэһэн хубсаһа гү, али буряад маяг оруулһан мүнөө үеын хубсаһа үмдөөд ябахада, сэдьхэл хүдэлөөд, одо заяамнай өөдөө болоһон мэтэ байдаг. Иимэ һайхан оршон байдалда ороод ябахадаа, буряад дэгэлэй элшэ хүсэ мэдэрхэт.

Байгша оной июниин 16-да “Наһанай хизаарлалтагүй онсо маяг” гэһэн 2-дохи үзэсхэлэнөө дэлгэхэнь. Эндэ нооһоор хубсаһа бүтээдэг уран оёдолшон Юлия Золотоеватай суг хамта энэ түсэл бэелүүлнэ. Үзэсхэлэндэ үхибүүдтэшье, залуушуулдашье, бэеэ хүсэһэн эхэнэрнүүдтэшье таарама хубсаһан дэлгэгдэхэ. Һүүлэй үедэ бүһэтэйшүүлнайшье үндэһэн хубсаһаяа үдэр бүриин байдалда үмдэдэг болоо. Шидэйн бүтээһэн иимэл һайхан сэдьхэлдэ таарама хубсаһан элшэ хүсэ үгэдэг ха юм даа.

Гэрэл зураг дээрэ: Шидэ Найданова