​​Далайн амитадтай танилсагты

Осьминог – наймалжа, акула – далайн шоно, дельфин – далайн гахай, ящерица – гүрбэл...

Сагаалган соогуур буряад, хуушан мон­гол, англи хэлэнүүд дээрэ “Амитан” гэһэн үнгэтэ карточкануудай суглуулбари га­раа бэлэй. Харин һаяхана загаһад, далайн ба уһанай амитад тухай “Далайн одон” гэһэн хоёр­дохи хэсэгынь нара хараба. Зохёон бүтээгшэнь - гурбан багахан хүүгэдэй залуу эжы Эржэн Лыксыкова.

Энэ удаа 34 амитанай үнгэтэ зурагтай карточ­канууд дурадхагдана. Карточка бүхэнэй ара талада амитан тухай тобшо тайлбари, богонихон шүлэг, таабари, оньһон гү, али жороо үгэ оруулагданхай. Жэшээнь, иимэ энеэдэтэй жороо үгэ абаһаар һонирхол татана:

Бахын бахархахада,

Бахалзуурынь балбайна.

Бахын бахардахада,

Бамбалзуурынь бамбайна.

Шүлэгүүд ба жороо үгэнүүдэйнь автор - Бу­ряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай багша Дулма Шойнжонова. Буряад хэлэ шуда­лалгада туһалха зорилготой энэ түсэлдэ шэнэ хүнүүдэй оролсожо байһаниинь ехэ һайн гээшэл даа. Мүн тиихэдэ Буряад Уласай Толгойлогшын ба Засагай газарай Захиргаанай Яһатанууд хоорон­дын харилсаануудай ба эрхэтэдэй үүсхэлнүүдые хүгжөөлгын хорооной грантаар дэмжэгдээ. Үшөө ямар амжалтанууд туйлагдааб гэжэ карточкануу­дай зохёон бүтээгшэдэ хандаабди.

- Эржэн, хоёрдохи суглуулбаритнай хэр һайнаар ябанаб?

- Хэрбээ 3000 шэрхэгтэй түрүүшын хэсэгэй хуу таранхай һаань, хоёрдохимнай муушагаар ябана. Буряадууд далайн амитадаар, загаһаар һонирхоод орхиногүй гэжэ адаглааб. “Бамбарууша” гэһэн бренд доро бүхыдөө 9 хэсэг тоологдоно: амитад, далайн одон, шубууд, ургамал, тоо, байгаали, гэр бараан, эдеэ хоол, ажал мэргэжэл. Асуулта хэхэдэ, хүнүүд “Гэр бараан” сэдэбээр һонирхоно.

- Сэсэрлигүүд, һургуулинууд олоор абанагүй гү?

- Үгы. Ехэнхииень танил талаараа наймаал­наб. Гэрһээ дуратайдаа гаража шадахагүй намда сүлжээ холбоон, илангаяа вайбер ехэ туһатай бай­на. Һургуулинууд сооһоо 29-дэхи Буряад гимнази, Улаан-Үдэ хотын 52-дохи сэсэрлиг олоор абаа.

- Карточкануудыетнай хэрэглэдэг зон ямар һанамжануудтайб?

- Эрхүүгэй Баяндайн багша эхин ангиин үхибүүд ород буряадтаяа буляалдажа байжа ехэ дуратайгаар наадана гэнэ. Гадна 5-дахи ангиин һурагшадта үльгэрнүүдые уншахадаа, үзүүлжэ һургаха хэрэгсэл шэнгеэр хэрэглэнэ. Би өөрөө Ивалгын дасанда “Эхэ хэлэн – манай баялиг” конкурсын үедэ үхибүүдтэ наадуулаад туршааб. Гу­синоозёрскын командын нэгэ ород хүбүүн хэдэн дахин һонирхожо наадаад, амитадай нэрэнүүдые бултыень шахуу сээжэлдэжэрхёо.

- Ажалтнай олзотой гү?

- Мүнгэ хэхын тула ехэ сурталшалга, пиар хэ­рэгтэй. Би эндэ-тэндэ ябахадаа, хүнүүдтэ буряад хэлэ шудалха шалтагаан, ямар нэгэн түлхисэ гэжэ үгы, мүн мэдээсэлэй талаар дэмжэлгэ дуталдана гэжэ ойлгооб. Юуб гэбэл, олонхинь карточканууд тухай дуулаашьегүй байна. Жэшээнь, һая “Шулэн­До” миин эдеэлхэеэ ороһон аад, ээлжээндэ танил­таяа уулзажа, карточкануудаа дурадхааб. Тиин хойномнай зогсоһон басагад ехэ һонирхоо. Тии­гэжэ үдын хоол бариха зуурандаа 6 суглуулбари худалдажархёоб. Зүгөөр намда иигээд наймаалжа ябаха сүлөө саг үгы, хаанаашье хүрэнэгүйб.

- Буряад хэлэнэй багшанарай эблэлдэ хан­даа һаа яахаб?

- Хари, һанаатайлби. Буряад һургуулинуудта предмедүүд хоорондын холбоон гээд “Окружающий мир” хэшээлдэ эдэ карточкануудые хэрэглэхээр гэжэ һанагдана. Методическа пособи зохёогоошье һаа болохо һэн. Дулма База­ровнатай хөөрэлдэхэдэмни, “Бамбарууша” гээд хүдэлөө, конкурс эмхидхэхээр гэнэ. Тиихэдэ бу­ряад хэлэ хүгжөөлгын түбэй хүтэлбэрилэгшэ Баяр Балдановай буряад хэлэндэ хабаатай эл­дэб янзын түсэлнүүдые бэелүүлдэг зониие нэгэдүүлхэ гэһэн һанамжые һайшаагааб. Бидэ бэе бэеэ танихашьегүй байнабди. Бултадаа хүсэеэ элсүүлбэл, ехые бүтээхэ һэмди. Жэшээнь, буря­ад хэлэн дээрэ энциклопеди гаргахада яанаб? Түсэбүүд олон лэ даа.

- Эржэн, тандаа амжалта хүсэнэбди.

Дыжид МАРХАДАЕВАГАЙ гэрэл зураг