Балдуевтанай хонид бэлшээридэ
Дуулимхан даа Загастаймнай,
Дуугаараа баянхан даа!
Дуулан байгаа талын шэмэг – сэсэг.
Дуулимхан Загастаймнай -
Дурлаhан үеымнай сэсэрлиг!
Хэбэд номхон Хэжэнгын Загаһата нютаг ехэ һонин түүхэтэй юм. Энэ нютаг Чисаанай сомоной түб болоно.
Эндэ Хориин 11 эсэгын түлөөлэгшэдһөө гадна худари буряадууд ажаһууна. Түрүүшын худари буряадууд – 50 айл 1808 ондо нүүжэ ерэһэн. Тэдэнэр хаанта засагай шанга хуулида зүрхэсэжэ ерээ гэхэдэ болохо. Тэрэ үедэ элдэбын приказчигууд, уряднигууд буряад зониие баһахаараа болоһон ха юм даа. Үшөө дээрэһээнь 1887 ондо буха ехэ үер буужа, олон газар нютагууд уһанда ороо. Тиихэдэ һайн газар бэдэрһэн худари зон Хэжэнгын талада хүрэжэ ерээ. Тэрэ сагта засаг түрын хайхарамжагүйгөөр, өөһэдын лэ шадалаар ажабайдалаа зохёожо шадаһан габьяатай юм. Үшөө нэгэ ехэ нүүдэл 1932-1934 онуудта болоо. Тиихэдэ Зүблэлтэ засаг ехэ туһа үзүүлээ гэжэ наһатайшуул хөөрэнэ.
- Мүнөө Загаһатада 1010 хүн ажаһууна. Һургуулида 150-яад үхибүүд һурана. Сэсэрлигтэ 70 хүүгэд хүмүүжүүлэгдэнэ. Нютагайнгаа шарай һайхан байлгахые оролдожо, хабар намартаа субботнигуудые үнгэргэнэбди. Нютагай зон Гурбан Майла уулаяа тахидаг, - гэжэ нютагай сомон дарга Чимит-Доржо Галданов хөөрэбэ.
Загаһатын зон мүнөө сагта ямар ажалтайб, ямар бодолтойб, юугээр һонирхоноб гэжэ сомоной нарин бэшээшэ Оюна Бадмадоржиевна хөөрөө:
- Загаһатамнай багахан һуурин ха юм даа. Хамтын ажахынуудай һалан һандархада, олон зомнай нютагһаа гаража ошоо. Һургуулиин үхибүүд үсөө- рөө. Таряан ажахы хосорхо туйлдаа хүрөө, адуу малай, хонидой тоо толгой эридээр үсөөрөө. Хэды тиигэбэшье, элинсэг хулинсагуудаймнай шэлэжэ һунгаһан тоонто нютагһаамнай үнэтэй сэнтэй ондоо газар хаанашье үгы гэжэ ажалша бүхэриг зомнай ойлгожо, ажабайдалаа һэргээжэ шадаа.
Мүнөө сагта таряашад, малшад, ажахыгаа хүгжөөһэн фермернүүд нютагаймнай гол хүсэн болоно. Тэдэнэр гэр бүлэеэ тэжээхэһээ гадна, арад зоноо элдэбын холисогүй сэбэр хоолоор эдеэлүүлжэ байна ха юм. Ажалша малша зомнай нютаг нугынгаа ниигэмэй ажахын түшэг тулгуури болоно. Нютагтамнай Соёлой “Алтан Туяа” байшанай дэргэдэ арадай дуу хатарай “Тэрэнги”, арадай дуу хүгжэмэй “Мүнхэ туяа” бүлгэмүүд, арадай театр, буряад арадай хүгжэмэй оркестр ажалаа ябуулна. Эдиршүүлэй уралигай һургуулида хүмүүжүүлэгдэһэн хүбүүд, басагаднай эдэ бүлгэмүүдтэ ябажа, уран бэлигээ арад зондоо харуулна. Нютагтамнай “Жалсанов”, “Жамсаранов”, “Раднаев” болон “Хүлхисөөн” гэһэн 4 ТОС урагшатайгаар ажалаа ябуулна. Тэдэ нютагаа ариг сэбэр байлгахаяа оролдодог, шүтөөнэй нангин газарнуудые сэбэрлэжэ, тахилай хэрэгсэлнүүдые, бунхануудые заһабарилдаг. Зонойнгоо сангарилаа хуража байхынь тулада багахан дуган бодхоогоо. Грант шүүжэ, залуу багшанарта хоёр айлай байха гэр баряа. “Доржиев”, “Павлова”, “Балдуев”, “Жалсанов”, “Бархалеев” гэһэн хэдэн фермерскэ ажахынууд адуу мал, хони үдхэнэ.
ИП “Балдуев” ажахые ударидагша Валерий Балдуев:
- Гол түлэб нарин ноо- һотой хони үсхэбэрилнэбди. Теэд гарза ехэтэйхэн байна. Иигэһээр бүүбэй хонидые үдхэхэ һанаатайбди. Эхэ хонидой, хурьгадай тоогоор гүрэнэй зүгһөө гэхэ юм гү даа, Хүдөө ажахын яаманһаа туһаламжа үзүүлэгдэнэ. Техникэ гэхэдэ, гурбан трактортайбди, нэгэниинь багахан, үбһэ тэжээл бэлдэхэдээл хэрэглэдэгбди. Хажуу тээһээ ажалшадые хабаадуулангүй, дүү хүбүүнтэнээрээ хамта ажалланабди. Нютагтамнай залуушуул яһала ажал ябуулдаг боложо байна. Жэшээлбэл, урагшаа һанаатай залуу бүхэриг Базар Жалсанов олон һалбаритай ажахы байгууланхай, - гэжэ залуушуулые магтан хөөрэбэ.
Иигэжэл ажалаа хээд, үри үхибүүдээ хүмүүжүүлээд, тоонто нютагтаа загаһатынхид урагшаа һанаатайгаар ажаһуунад.
Сэнгэ РИНЧИНОВЭЙ гэрэл зураг