​Бурхан баабайн дэргэдэ буряаад дуунууд зэдэлээ

Ганса Түнхэн аймагта бэшэ, мүн бүхы Буряадтаа үргэл мүргэл ехэтэй Бурхан Баабайн дэргэдэхи дасанда ехэ удха шанартай хэмжээ ябуулга һаяхана болоһон байна. Дэмбэрэлтэ энэ үдэр ехэ хурал уншагдаа, Буряадай мэдээжэ дуушадай тоглолто сугларагшад һонирхожо хараа. Мүн тиихэдэ барилдаанай, һээр шаалганай мүрысөөнүүд олоной анхарал татаа.

Түнхэнэй табан хүсэтэнэй нэгэн

Эртын урда сагһаа хойшо буряад-монголшуудай элинсэг хулинсагууд табан ехэ шүтөөндэ үргэл мүргэлтэй байгаа бшуу. Тэдэ дээдын зүрхэн тарниин газарые эзэлжэ, мүнөө болотор гурбан түбиие холбоһон Байгал арюухан далайн эрьеэр ажамидарна гээшэ. Үеын үеһөө энэ газараа дээдэлжэ, үргэл мүргэл хэжэ, шүтэжэ, зальбаржа, арюун сэбэрээр сахижа ябаха гээшэ бултанаймнай нангин уялга болоно бшуу.

Иимэ хэмжээ ябуулга эмхидхэхэ тухай һанамжатайгаар зурхай шудалалай доктор, профессор, поэт, композитор Энгельсина Михайловна Гармаева Түнхэнэй “Гандан” дасанай шэрээтэ Дагба ламада хандаһан байна. Бурхан Баабайн обоо тахилганай үедэ мэдээжэ дуушадай концерт харуулха тухай тэдэ хоёр зугаалдаа һэн. Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг Түнхэнһөө уг гарбалтайшуулай “Саяны” бүлгэм энээнииень даажа абаад, ехэ туһа нэмэри хүргөө гэжэ хэлэлтэй.

-Өөрынгөө зохёоһон энэ хэмжээ ябуулгаяа Бурхан Баабайда дэмы зорюулнагүйб. Юуб гэхэдэ, эндэхи газарнай табан хүсэтэнэй нэгэн болоно. Бүхы буряад-монгол угсаатанай мүргэдэг табан шүтөөнүүдэй бага юртэмсэ Түнхэнэй дэбисхэр дээрэ байна ха юм, – гэжэ Энгельсина Гармаева мэдүүлнэ.

Энэ удха шанартай хэмжээ ябуулга буянта һарын үедэ болоһондонь һайшамаар. Мүн тиихэдэ 60 жэл соо нэгэ дахин дайралдадаг алтан шарагшан гахай жэлэй гараад байха үедэ энэ хэрэг бүтэбэ бшуу.

Үглөөнэй 10 сагһаа ехэ хурал эхилээ. Эндэ хаа-хаанаһаа һүзэгшэд олоор сугларжа, Бурхан Баабайдаа мүргөө. Удаань, мэдээжэ дуушадай тоглолто болоо.

-Хэдэн жэл соо олон үндэр наһатайшуултай уулзажа, Бурхан Баабайн газарта дуулажа болодог юм гү, али үгы гү гэжэ зугаалдаһан байнаб. Бурхан Баабай дуунуудта дуратай юм гэжэ намда булта ойлгуулжа үгөө бэлэй. Мүнөөдэр бурханай, мүргэлэй дуунуудай зэдэлхэ үедэ Түнхэн нютагнай һайн байг лэ гэжэ зальбаржа һуугаарайгты, - гэжэ Дагба лама сугларагшадта хандаһан байна.

Энгельсина Гармаевагай хэлэһээр, буряад-монголшуудай табан ехэ шүтөөн өөрын һуудалтай юм. Жэшээлбэл, үргэл мүргэлтэй Ойхон баабай уһанда һуудалтай шүтөөн гээшэ. Бүриин Хаан хадаа түмэртэ һуудалтай юм.

Буян хуряана

Буряад монгол угсаатан бүхы табан ехэ шүтөөндэ ябажа, мүргэхэ ёһотой юм. Бүхы шүтөөнүүд тухай шүлэг, дуунуудые зохёожо байһан Энгельсина Гармаева ехэ буян хэнэ гэжэ ойлгохоор. Мүн тиихэдэ дуу хангюурдаһан артистнар баһа буянда хүртэнэ ха юм.

-Өөрөө тиимэ ехэ ажал хэнэгүйб. Хүгжэмэй талаар эрдэмтэй Пурбо Найданович Дамиранов намда ехэ туһа нэмэри үзүүлнэ. Минии бүтээлнүүдые хангюурдаһан дуушадта аргагүй ехэ баярые хүргэнэб. Бултанайнгаа нэрэ мүнхэлхын түлөө шүтөөн бүхэндэ зорюулагдаһан дуунуудайнгаа үгэнүүдые мрамораар хэгдэһэн хабтагай дээрэ һиилэжэ, үргэл мүргэлтэй газарнуудта абаашажа табинабди. Тэрэ хабтагай дээрэ заал һаа, дуушанай нэрэ бэшэгдэнэ, - гэжэ Энгельсина Гармаева хөөрэнэ.

Энэ үдэр эгээл иимэ хабтагай Бурхан Баабайн дэбисхэр дээрэ табигдаа. “Минии эхэ Буряад орон” болон “Благословенная Бурятия моя” гэһэн дуунуудай үгэнүүд, тэдээниие дууладаг артистнуудай болон авторнуудай нэрэнүүд мүнхэлэгдэбэ гээшэ.

Хэмжээ ябуулгада олоор сугларһан хүн зон ганса Түнхэнэй нютагуудта зорюулагдаһан дуунуудые шагнаа бэшэ, мүн Ойхон баабай, Бүрин Хаан, Алхана, Бархан уула, Сэлэнгэ нютаг тухай солонуудаар шэхэеэ хужарлуулаа.

Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй театрай дуушад Батор Будаев, Тогмит Танхаев, Дамба Занданов, Туяна Дамдинжапова, Елена Мохосова, Оюна Дарижапова, “Байгал” театрай дуушад Галина Бадлуева, Болот Сандипов, Буряад эстрадын одод Чингис Раднаев, Бадма-Ханда Аюшеева, Вера Шобосоева гэгшэд энэ концерт-нааданда хабаадаа.

“Түнхэнэй табан хүсэтэнэй соло” нютагай дуушад мэдээжэ артистнарһаа дутуу бэшэ хангюурдаа. Эдэ хэд бэ гэбэл, “Хэнгэргэ” гэһэн аман зохёолой ансамблиин дуушан Николай Шагдуров, аймагай соёлой болон амаралтын түбэй захирал Вячеслав Цыдендоржиев, “Сагаан турлааг” этно-рок бүлгэмэй дуушан Валерий Сыбенов, Далахай һууринай соёлой байшаниие даагша Александр Мадыев болон “Галба” гэһэн сомоной дарга Эрдэни Сыбиков гэгшэд болоно.

Һайхан энэ хэмжээ ябуулга бүхэ барилдаагаар, һээр шаалганай мүрысөөгөөр түгэсэһэн байна. Хоёр жэлэй саада тээ “Ородой спортын мастер” гэжэ нэрэ зэргэдэ хүртэһэн Ринчин Янданов шанга тулалдаануудта абарга боложо тодороо.

Һээр шаалганай мүрысөөндэ ехэ шанга тулалдаанууд болоо гэжэ эмхидхэгшэд мэдүүлнэ. Аха аймагай 16 наһатай Солбон Сойотов чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртөө. Өөрлигэй һургуулиин 10-дахи классай шаби амжалта туйлахын түлөө энэ үдэр аяар 33 һээр хухалжа шадаа. Илалта туйлаһанайнгаа түлөө тэрэ “Stihl” гэһэн электро-хюрөө шан абаа.

Авторай гэрэл зурагууд