​​АРҺА, НООҺО АШАГЛАЖА

Бэшүүрэй Ольга Тубанова (тэг дундань) бэрхэ оёдолшон болонхой

Монгол туургата арадууд, тэрэ тоодо буряад зон хэр угһаа хойшо арһа элдэжэ, нооһо ээрэжэ байгаа. Ямаршье оньһон хэрэгсэлгүйгөөр, гарай хара хүсөөр нооһоёо угаажа, арилгажа, ажаһуудалайнгаа элдэб янзын хэрэгсэлнүүдые - хүнжэл, гутал, хубсаһа, малгай, бээлэй болон бусад олон тоото зүйлнүүдые оёдог һэн. Энэ ажалые буряад эхэнэрнүүд алдангүй хэжэл ябаа, мүнөөшье сагта хэжэ байнхай.

Олоһон эрдэмээ олондо дамжуулна

“Галерея-Хатан” эмхиин захирал Маргарита Дамбаева Мон­гол оронһоо Орсоо Долгорма гэжэ уран гартаниие урижа, нооһо үйлэдбэрилгын һургуули нээгээ бэлэй. Энэ һуралсал гараһан эхэнэрнүүд мүнөө нооһоной урашуул болонхой байна. Жэшэ­энь, Сибириин ба Алас Дурнын можонууд хоорондын үүлтэртэ хони ямаадай үзэсхэлэнэй хэмжээндэ үнгэргэгдэһэн нооһон бүтээлнүүдэй үзэсхэлэндэ хабаадахаяа Ага тойрогой Могойто тосхонһоо зорижо ерэһэн Доржо-Ханда Эрдынеева гоё һайхан хубсаһануудаа дэлгэбэ.

- Январь һарада һүнэй амтан эдеэ хэхэ һуралсал гарахадаа, нооһоной үйлэдбэриин хэшээлнүүд эмхидхэгдэнэ гэжэ дуу­лаад, хоёр эхэнэр Агаһаа ерээ бэлэйбди. 10 хоногой туршада одоол үдэр һүнигүй гэхээр нооһонтой носолдожо, малгай, бэ­элэй, гутал, хубсаһа оёжо һураабди. Ехэ һайн хэшээлнүүдые абаһандаа багшанартаа, эмхидхэгшэдтэ угаа баяртайбди, - гэжэ тэрэ хөөрэнэ.

Мүнөө Доржо-Ханда эгэшэ Могойто тосхоной соёлой бай­шангай дэргэдэ нооһоной өөрын һургуули нээгээд, 8 хүниие угсаата арадайнгаа заншалта гар урлалда һургажа байна.

Агаһаа ерэһэн уран гартан

Дүршэл ехэтэй болоо

Бэшүүр аймагай Гутайн Ольга Тубанова үшөө 90-ээд ону­удта эжы абатаяа, аха дүүнэртэеэ меринос үүлтэрэй хони үсхэбэрилдэг байгаа. Хайшалһан нооһоёо тушааха газарай ол­дохоёо болиходонь, тэрэнээ ехэнхи зондол хайра гамгүй хаяха­яа сээрлээд, нооһон хүнжэлнүүдые оёжо эхилээ һэн.

- Нооһоор урлалгын һуралсал болохонь гэжэ “Буряад үнэн” сониндо соносхол уншаад, дары түргэн ерээб даа. Тиигэжэ эл­дэб шэнэ гоё түхэлэй хубсаһа, гутал, малгай, дэгэлһээ захалаад, бүхы юумэ оёжо эхилээб, - гэжэ Ольга Очировна хөөрэнэ.

Адаглахадамни, меринос хониной нооһоор бүтээгдэһэн зүйлнүүд, үнэхөөрөөшье, һайн шанартайгаар харагдана. Наймаанһаа худалдажа абтаһан ондоо тээхи үнгэтэ нооһон хубсаһан баһа гоёор лэ харагдадаг ааб даа. Теэд гарза гар­гашыень тоолобол, ехэ үнэтэй болоно. Харин нютаг дээрээ тэжээгдэһэн хониной нооһоор зүйлнүүдые бүтээжэ, хүдөөгэйнгөө малшадые дэмжэхэ гээшэ шухала зорилго ха юм даа.

Нооһоор бүтээгдэһэн янза бүриин эд бараан

Бусад нютагайхид булайгаар һонирхоно

Сибириин болон Алас Дурнын хэмжээнэй энэ үзэсхэлэндэ хабаадагшад оршон үеын гоё һайхан хубсаһануудай хони­ной нооһоор бүтээгдэһыень ехэл гайхаа бэлэй. “Танай тэндэ нооһоор иимэ юумэ бүтээдэг гээшэ гү?” - гэһэн асуудалдамни Алтайн хизаарай хүдөө ажахын сайд Владислав Таханов иигэ­жэ харюусаа:

- Манай нооһоной үйлэдбэри яһала хүгжөөгдэнэ. Монгол гүрэн, Яхад Улас болон бусад газараар ябажа, дүй дүршэлөөрөө андалдана. Харин эндэтнай ехэ һонин, гоё юумэнүүдые бүтээдэг байна. Тиимэһээ уран гартанаа заатагүй Буряад орон руу эльгээхэбди.

Шэнэхээнэй Жалсарайн Балма 6 хубсаһа үзэсхэлэндэ табя­ад, хэдыень наймаалжа үрдеэ. Шэнэхээнһээ ерэһэн буряадууд хара багаһаа арһа нооһоёо элдэжэ, хэрэглэжэ һураһан зон ааб даа. Гэхэ зуура, иигэжэ оршон үеын байдалда таарама хубсаһа бүтээхэ һуралсал гаража, мүнөө дүршэл ехэтэй оёдолшон бо­лонхой.

- Би Буряад ороной, Монголой, Агын нооһоор хубсаһа хунар оёжо туршааб. Зүгөөр меринос хониной нооһон энэ талаар тон һайн. Теэд олдохонь хүшэршэг, - гэжэ Балма оёдолшон хэлэбэ.

Маргарита Дамбаевагай эмхидхэһэн энэ һуралсал Буряад Уласай, Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын эхэнэрнүүдтэ ехэхэн туһа боложо үгөө. Тэрэнэй ашаар Буряад орондо нооһоор хубсаһан бүтээгдэдэг юм гэжэ мэдээсэл холо ойро та­раба гээшэл даа. Энэ һуралсал мүнөө намар дахин үнгэргэгдэхэ түсэбтэй.

Цырегма САМПИЛОВАГАЙ гэрэл зурагууд