​​Немец сэрэгшын нюдөөр

Курск шадарай байлдаан - дэлхэйн түүхэдэ танкнуудай тон ехэ тулалдаан

1943 оной июль һара. Курск шадарай нэгэ байлдаан тухай СС-эй унтерштурмфюрер Матнас Раль иигэжэ хөөрэһэн байдаг: “Цитадель» операциин эхилһэнэй һүүлдэ гурба хо­ноод байхада, манай дай­лалдажа ябаһан газарта ехэ хүндэ байдал тохёолдобо. Гансашье манай дивизи бэшэ, харин үшөө Пауль Ха­уссерай ударидалга доро ябаһан СС-эй танкова кор­пус баһал урагшаа дабшаха шадалаа һалаба хэбэртэй. Обоянь гэһэн багахан хотые эзэлхэеэ һэдэхэдэмнайшье, огто болобогүй. Ородуудай табиһан минын талмай дэ­эрэ ямар олон техникэеэ, сэрэгүүдээ һалгаа гээшэбиб­ди. Урагшаа дабшахань гай­тай болоо һэн. Энэмнай ган­сал түрүүшын үдэртэ.

Би хэды жэл дайн байл­даанай элдэб гүрэнүүдээр ябааб. Теэд өөһэдыгөө хам­гаалхын тула иимэ олоор табиһан минын талмай оройдоошье хараагүйб. Мүнөө болоод байхада, хүсэтэйгөөр добтолон орохо гэхэдэ, мүртэй танкнуудшье үгы. Харин Соведүүдтэ үдэр бүхэндэ элдэб янзын буу зэб­сэг, шэнэ-шэнэ сэрэгүүд ерэ­жэл байгаа. Тиигээд лэ үдэр бүри эндэ тэндэһээмнай добтолгонууд ходо боложол байха юм. Бидэ урдаһаань харюусаха гэхэдээ, бэлдэжэ үрдингүй, ехээр ядалдаабди.

Озеровский гэжэ нэгэ багахан тосхоной түлөө хэ­дэн хоногой туршада хатуу байлдаан болоо һэн. Тэрэ тосхонһоо юуншье үлөөгүй. Тойроод боомбын унаһан томо томо нүхэнүүд, дүрэжэ һалашаһан сэрэгэй техни­кэ болон олон үхэһэн сэ­рэгшэд. Энэ зэбүүрхэмэ муухай дайнай байдалые хайшан гэжэ тэсэжэ гараа гээшэбибди - гайхалтай. За­луунууд лэ байһандаа, хүсэд гүнзэгыгөөр зүрхэ сэдьхэ­лээрээ ойлгонгүй ябаад, үнгэршөө гээшэ гүбди? Али...

Һүни багта тосхоной ха­хадыень бидэ, харин нүгөө хахадыень ородууд эзэлээ. Үглөөдэр тулалдаамнай дахин эхилхэ ха юм. Харин үхэһэн сэрэгшэдһээ июль һарын халуун наранда тэсэ­хээр бэшэ үнэр гутана. Тэдэниие хүдөөлүүлхэ хэрэг­тэй. Энээн тухай һанахадаа, мүнөөшье досоомни муу­дажа, юундэб даа шуһанай, түмэрэй үнэр гутаһандал болодог.

Тиигээд ородуудаараа хоёр час соо буудалдангүй байжа, үхэһэн сэрэгшэдээ хүдөөлүүлхэ гэжэ хэлсээбди. Энэ зо­болонгой ажалай дүүрэһэн хойно ойлгон гэһээмнай, манай сэрэгшэдтэ нэгэшье документ, орден ба медаль­нуудыньшье үгы байба.

Бага зэргэ ород хэлэ мэ­дэхэ Клаус Марч тэрэ дары һүхиржэ эхилбэ: “Ивану­уд, бидэ булта сэрэгшэд­бди. Хэн иигэжэ дайлал­дадаг юм! Нүхэдэймнай зөөринүүдые үгыт, гэр­тэхиндэнь эльгээхэеэ һананабди. Ямар муухай зон гээшэбта”.

Тиихэдэмнай нүгөө талаһаа харюугай бэшэг тэһэрхэгүй гранатада уяад, маанад тээшэ шэдэжэрхибэ. Тэрэ саарһыень задалаад уншахадамнай, иигэжэ бэ­шээтэй байба: ”Маанадһаа булимтаран абаһан Киев, Минск, Харьков, Севасто­поль, Смоленск, Волхов, Бел­город, Брест болон бусад хотонуудыемнай бусаагты. Үшөө тиихэдэ хулууһан хэ­дэн мянган тонно орооһо талхыемнай, һандаргаһан завод, фабрикануудыем­най, таанадта алуулһан хэдэн сая нүхэдыемнай, гэртэхинүүдыемнай! Бүхы тоноһон, хулууһан, буляаһан баялигуудыемнай бусаа­хадатнай, таанадай һанги набта юумэнүүдыетнай үгэхэбди. Һүүлдэнь Берлин руугаа тонилогты! Тэдэ­эндээ хэрэгтэй һаа, ерээд абагты. Бидэ “угтажа” бай­хабди.”

Бидэнэй харюу үгэхэ үгэнүүд оройдоошье олдоогүй. Үглөөнэй улаан наранаар шуһата байлдаамнай үнөөхи тосхоной түлөө дахин эхилэ­эд, үдэшэ болоходо, үсөөхэн лэ хүн амиды үлөө бэлэйб­ди...”

Жалсан ДОНДОКОВ

steamkiwi.com сайтһаа гэрэл зураг абтаба