​​Булган аймаг буряадуудые угтаа

Жэл бүхэндэ зу­най зулгы сагта үнгэргэгдэдэг “Ми­нии тоонто нютаг” гэһэн наадаяа Монголой буряа­дууд “Бага Алтаргана” гээд нэрлэдэг юм. Энэнь хадаа хоёр жэлдээ нэгэ дахин эмхидхэгдэдэг олон улсын “Алтаргана” нааданда бэл­дэлгэ гээшэ. Мүн тиихэдэ хилэ дабажа, “Алтаргана” хаража шадахагүй үндэр наһатай зондоо гэжэ зорюута зохёоһон юм.

Мүнөө жэл “Бага Ал­таргана” Булган аймагай Тэшиг сомондо болобо. Буряадһаа Захаамин айма­гай түлөөлэгшэд айлшаар буужа, хүршэ хүбөө һуужа байгаа аха дүүнэрэйнгээ баярые хубаалдажа, урил­даануудта эдэбхитэй хаба­адаба. Дорнод, Хэнтэй, Сэ­лэнгэ, Хүбсэгэл аймагуудһаа, Улаан-Баатар ниислэлһээ, Ага тойрогһоо, Улаан-Үдэ хотоһоо олон айлшад зори­жо ерээ.

Угтамжада Булган айма­гай, Тэшиг сомоной дарга­нар айлшадаа амаршалан мэндэшэлээд, арюун һайхан үреэлэй үгэнүүдые хэлэбэ. Улад зон ёохороо хатараа. Буряад-монгол арадтаа ал­дарта болоһон Цагаадайн Мүнхболод “Алтаргана” дуу дуулаа.

Сэлэнгэ аймагһаа уг гар­балтай үндэр наһатай Нина абгай Буднаа басагантаяа, Саин, Сарана зээнэртэеэ холые холо гэнгүй, Улаан-Баатарһаа зорижо ерээ юм. Саин буряадаар шүлэг уншана, дуу гүйсэдхэнэ, Нина абгай өөрөөшье гоё­ор дуулана. Улаан-Баатарай бүлэг хабаадагшад Бадмын Мүнхэжаргал, Гэрэлмаа, Ха­лиун, Гантулга, баруун хуа­сай омогой Цэвэлма абгай гэгшэд ехэ бэлэдхэлтэй ерээ. “Буряадаараа хөөрэлдэе” гэһэн урилдаанда тэдэ арһа яагаад элдэхэб гэжэ хару­улаа, хоорондоо хошон үгэ андалдан, угаа һонин хөөрөө дэлгээ. Тиин тэдэ түрүү һуури эзэлжэ, шагналда хүртөө һэн.

- Буряад арадайнгаа түүхэ, уралиг, соёл, ёһо зан­шал залуушуулдаа дамжу­улха гээшэ амин шухала асуудал болоод байна, - гэжэ “Бага Алтарганын” шүүгшэ Зийдэгма багша хэлээ һэн.

Эрдэм-шэнжэлгын ху­ралдаанда Эрдэнэт хотын Найдан, Буряадай Захаамин аймагай Валерий Цыбиков, Тэшигэй һургуулиин 11- дэхи ангиин һурагша От­гон-Эрдэнэ гэгшэд судлал тухайгаа элидхэл хээд, шаг­налда хүртэбэд. Отгон-Эрдэ­нэ буряадаараа тордиһогүй тоти бэрхээр элидхэл хээ. Тэшиг нютагайнгаа байга­али, ан гүрөөл, модо шулу­ун тухай хөөрөө. Буряадуу- дай ажабайдал, хубсаһан, эдеэн, суута хүнүүд тухай һонин шэнжэлгэ хэһэниинь һайшаалтай. Тэшиг сомондо эхирэд, булагад угайхид - За­хаамин нютагһаа гарбалтай буряадууд ажаһуудаг гэжэ мэдээсээ. Буха ноён баабай­да шүтэдэг, мүргэдэг улад зон гээшэбди гэжэ ойлгуу­лаа.

Мори урилдаа, бүхэ барилдаа, һур харбал­га болон һээр шаалгаар мүрысөөнүүдые, “Дангина”, буряад арадай дуунай бо­лон бусад урилдаануудые һонирхон хараабди. Наада­най үедэ залуу басагад бүхы зондо айраг, хүшөөһэн үрмэ, ааруул (айрһан), биһалиг (сыр) хүртүүлжэ байгаа һэн.

Улаалзай хүбдүүд омо­гой Улам Баир, Дашинима абгай, Чимитдоржо гэдэг хүнүүдтэй дүтөөр танилса­абди. Элинсэгүүдынь Ярууна нютагһаа зөөжэ гараһан юм.

Мэдээжэ ирагуу найраг­ша, монгол, буряад ба оро­доор шүлэг зохёодог, ор­шуулдаг Анна Банаеватай Интернет гэдэг хии юумээр танил болоод, “Бага Алтарга­нада” ганзага ниилээд, газар үзэжэ, наада хаража ябаабди.

- Энэ наада түрүүшынхиеэ хаража байнаб. Тэшиг нюта­гай зон хүндэмүүшэ буряад зан заншалаар бидэниие уг­тажа абаа. Олон хүнүүдээр танил болооб. Сагай эрхээр, үйлын үреэр хэдэн гүрэнэй дэбисхэр дээрэ таһаран ажаһуудаг буряадууд бэе бэеэ мэдэлсэжэ, нүхэсэжэ, айлшалалсажа байхадамнай, дэмбэрэлтэй һайхан даа, - гэжэ Анна Банаева һанамжаараа хубаалдаа.

Үдэшэ орой түүдэгэй на­аданда ошожо, Шэнэхээнһээ ерэһэн залуу эрдэмтэн Байгалмаа танилтаяа, Хан­гай нүхэртэйнь, Австриһаа бууһан эрдэмтэн Штефан­тэй, Зийдэгма багшатай, Анна Банаеватай, мүн үшөө олон шэнэ нүхэдтэеэ гар га­раа барилсан, түүдэг тойро­од, ёохор хатараабди.

Монгол ороной буряад уг­саатан үри бэедээ аба эжын­гээ захяа мэдүүлжэ, түрэл гаралаа дүхэриглүүлжэ, бэе бэедээ ябалсажа, буряад эсэ­гын үри һадаһад гээшэбди гэжэ омог отогоороо, нютаг нугаараа жэл бүхэндэ “хадын шулуунай халсартар, уулын шулуунай уяртар” наада зу­гаагаа, эрын гурбан наадаяа дэлгэдэг заншалтай юм. Энэ наада хараһандаа баяр баясхалантай, эршэ хүсэ оронхой, урма зориг бадаранхай ню­тагаа бусаа бэлэйбди!

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВАГАЙ гэрэл зураг