- Аза талаанай байгаашье бол, гэр бүлын дэмжэлгэгүйгөөр эхэнэр хүнэй дээшээ гарахань хүшэр юм. Наһанайнгаа найдамтай нүхэр Александр Сократовичта, мүн Саша Аюр хоёр хүбүүдтээ ехэ баяртай ябадагби, - гэжэ Саха (Яхад) Уласай уран зохёолшо, сэтгүүлшэн Евдокия Иринцеева-Огдо буряад хэлэн дээрэ хэблэгдэһэн “Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса” гэһэн номтоёо Үндэһэтэнэй номой санда танилсуулгын үедэ хэлээ һэн.
Евдокия Семёновна - Ородой Сэтгүүлшэдэй болон Уран зохёолшодой холбоонуудай гэшүүн, Саха-Яхадай хүүгэдэй “Кэскил” ба “Юность Севера” сонинуудай эрхилэгшэ, 2016 ондо “Открытая Евразия” гэһэн уласхоорондын уран зохёолой урилдаанда Мария Шевелиин нэрэмжэтэ Гран-при шанда хүртэгшэ.
Уран зохёолшын наһанай нүхэр Александр Иринцеев хадаа Эрхүү можын Баяндай аймагһаа уг гарбалтай юм. Тэрэ һүүлэй гушан жэлдэ Яхадта ажаһууна, тэндэхи Соёлой яаманай дэргэдэхи Үндэһэтэнэй архивай таһагые даагшаар хүдэлнэ. Тиин зохёолшон нүхэртөө “Не отрекаются любя” гэһэн туужаяа буряад хэлэн дээрэ оршуулжа, ном болгохыень дурадхаад, энэ хэрэгыень дэмжэһэн байна. Англи, түүрэг, хитад хэлэнүүдые адли тэгшэ мэдэхэ Саша хүбүүниинь эжыдээ уласхоорондын урилдаанда хабаадахадань туһалжа, Евдокия Семёновна Швециин Стокгольм хотодо шан абаа бэлэй.
Евдокия Семёновнагай бүхы наһан хэблэлтэй холбоотой. Үшөө һургуулиин үеһөө “Бэлэм буол” гэжэ сониной редакцида ойро зуура ажаллаһан юм. Удаань Яхадай гүрэнэй ехэ һургуулиин хари хэлэнүүдэй факультедтэ франци хэлэ шудалаад, түрэл редакцидаа бусажа, 30-аад гаран жэлэй туршада хүдэлхэ зуураа юрын сурбалжалагшаһаа зонхилогшо- редактор хүрэтэр ургаһан байна. Мүнөө “Кэскил” ба “Юность Севера” сонинуудай эрхилэгшээр хүдэлнэ гэжэ дээрэ хэлэгдээ һэн. 60-аад рассказ, 5 туужа зохёогоо. Хүүгэдэй уншахаар олон онтохонуудые бэшэнхэй. “Открытая Евразия” урилдаанда “Мамонтёнок Мэник” онтохониинь Мария Шевелиин Гран-при шанда хүртэжэ, англи хэлэн дээрэ ном боложо хэблэгдээ һэн.
“Байгал” сэтгүүлдэ түрүүн толилогдоһон
“Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса” туужа 2017 ондо “Байгал” сэтгүүлэй 6-дахи дугаарта Надежда Гармаевагай оршуулгаар нара хараад, нёдондо түрүүшын гурбан дугаарта толилогдоо һэн.
Оршуулагдаһан зохёолнуудые толилхо ажал гээшэ манай сэтгүүлэй гол шэглэлнүүдэй нэгэн юм. 1947 онһоо гаража байдаг “Байгал” энэ ажалаа нэгэшье таһалдуулаагүй: дугаарһаа дугаарта монгол уран зохёолшодой, мүн хүршэ уласуудай бэлигтэнэй бүтээлнүүдтэй уншагшадаа танилсуулһаар. Сэтгүүл мүндэлһөөр лэ, ород уран зохёолшодые буряад хэлэн дээрэ толилжо эхилһэн. Һүүлдэнь Буряадай мэдээжэ уран зохёолшодой - И. Калашниковай, М. Жигжитовэй, В. Корнаковой, А. Бальбуровай, В. Сергеевэй, М. Степановай романууд буряад хэлэн дээрэ оршуулагдажа толилогдоо һэн.
Һүүлэй 10-15 жэлэй туршада сэтгүүлдэмнай толилогдоо гэбэл: Б. Пурэвдоржын “Даяаншын хашалан”, С. Эрдэнын “Хойто наһандаа уулзахабди”, Ч. Лодойдамбын “Тунгалаг Тамир” романууд; Р. Чойномой “Гүлгэн” ба “Хара сэсэг”, С. Эрдэнын “Сэрүүн дуганай мүхэл”, С. Намсарайн “Үхэжэ болодоггүй оршолон”, Д. Нядагай “Хүгшэн шонын уляан” туужанууд; Х. Батхуугай, Р. Чойномой, Мэнд-Ооёогой шүлэгүүд; В. Распутинай “Түймэр” гэһэн туужа, яхад зохёолшо Н. Лугиновай рассказууд болон олон яһатанай ажаһуудаг гүрэнэймнай ирагуу найрагшадай шүлэгүүд .
Мүнөө үедэ ехэнхи авторнууд түүхын сэдэбээр бэшэнэ. Харин уншагшадай һонирхол татахаар гэр бүлэ, дүтын зоной хоорондын харилсаан, хүдөө нютагай ажабайдал тухай зохёолнууд тон хомор.
Үргэлжэлэлыень хүлеэхээр һонин туужа
“Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса” зохёолыень “Байгал” сэтгүүлэй уран һайханай редактор Надежда Гармаева ехэ зохидоор оршуулаа. Хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Татьяна Дугаржапова, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат, шүүмжэлэгшэ, “Байгал” сэтгүүлэй редактор байһан Виктор Жапов, Ородой Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Сергей Доржиев, Ородой Сэтгүүлшэдэй холбооной гэшүүн, Ородой дээдэ һургуулиин габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Петровско академиин бодото гэшүүн, профессор Николай Хосомоев болон бусад мэдээжэ зон сэгнэлтэ үгэһэн байна.
- Энэ туужа ехэ һонирхон уншааб. Сэдьхэлни уяржа, нюдэнһөө уһа гоожуулаадшье абааб. Зохёол соо зураглагдаһан байдал намайе бага наһанайм холын сэлмэг үдэрнүүдтэ абаашаһандал, нэгэ жэгтэй байгаа. Энэдхэг гүрэнэй фильмүүдые хаража бархирдаг һэмди. Тэрээн шэнги үнэн һайхан дуран тухай зохёолнууд мүнөө хомор. Оршуулга ехэ һайн. Зарим газартань нютаг хэлэн хэрэглэгдэнэ. Аяар Яхад Уласһаа ерэжэ, манай хэлэн дээрэ ном хэблүүлжэ байһандатнай тон ехэ баярые хүргөөд, саашанхи ажалдатнай амжалта хүсэнэб, - гэжэ педагогикын эрдэмэй кандидат, Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин доцент Оксана Дареева хэлээ.
Сергей Доржиев баһа һанамжаараа хубаалдаа: “Туужа соо зураглагдаһан иимэ бэрхэ эхэнэрэй эгээл жаргаха наһандаа энэ дэлхэйе орхижо ошоходонь, ехэтэ халаглааб. “Юундэ жаргалайнгаа, аза хубиингаа түлөө тэмсэнгүй хосороо гээшэб?” гэһэн асуудал мүнөөшье болотор һанаанһаамни гаранагүй”.
Номой автор харюудань иигэжэ хэлээ: “Энэ асуудалдатнай сэхэ харюу үгэжэ шадахагүйб. Зүгөөр эхэнэр хүн хэдышье ажалша бэрхэ, бүхэ голтой байбашье, нимгэн сэдьхэлтэй, эрэшүүлдэ орходоо, хүсэ шадал багатай ха юм. Эхэнэрнүүдээ гамнажа, хайрлажа, дүнгэжэ ябаял гэхэеэ һанаа хаб”.
Сугларһан зоной олонхиин һанамжаар, Евдокия Семёновнагай энэ зохёолоо үргэлжэлүүлээ һаань, ехэ һайн: геройнуудайнь саашанхи хуби заяагаар уншагшад һонирхохо байна.
Виктор Жаповай тэмдэглэһээр, мүнөө үедэ ехэнхи авторнууд түүхын сэдэбээр бэшэнэ. Харин уншагшадай һонирхол татахаар гэр бүлэ, дүтын зоной хоорондын харилсаан, хүдөө нютагай ажабайдал тухай зохёолнууд тон хомор. Нээрээшье, 90-ээд онуудаар эхэнэрнүүдэй дабажа гараһан бэрхэшээлнүүд тухай юрэ бэшэдэггүй. Тэрэ хүндэ сагта гэр бүлэнүүд һандараа, эрэшүүлэйнгээ ажал бэдэржэ, холуур ябашахада, эхэнэрнүүд хүүгэдээ хүмүүжүүлхэ гэжэ нилээд тухашараа. Туужа соохи эхэнэрэй ехээр эсэһэн, хохидоһониинь гайхалгүй. Гэбэшье, һүүлэй һүүлдэ геройнууд уулзажа, гэр бүлэ болоно. Иигэжэ инаг дуран диилэнэ гээшэ.
Евдокия Иринцеева “Дуратайл һаа, дуранһаань бү арса”, “Не отрекаются любя” гэһэн номуудаа Үндэһэтэнэй номой санда бэлэглээ. Захирал Людмила Гармаева авторта һайниие хүргөөд, саашанхи ажалдань амжалта хүсөө.
Надежда РИНЧИНОВАГАЙ гэрэл зураг
Надежда РИНЧИНОВА