​​Уран үгын урасхал хайшааб?

Гулбай ехэ Яруунынгаа уран зохёолшодой нэгэдэ­лэй аяар 85 жэлээ угтажа байхадань, һониншье, һайханшье бодолнууд түрэнэ.

Нэн түрүүн хэлэхэдэ, 1934 ондо Буряадаймнай Уран зо­хёолшодой холбооной бай­гуулагдахада, Жамьян Бал­данжабон Жамса Тумуновые хабаадуулжа, Ярууна нютаг­та уран зохёолой түрүүшын нэгэдэл байгуулһан габья­атай. Энэл жэшээгээр бэ­шэшье аймагуудта зохёохы эрмэлзэлтэй бэлигтэйшүүл хамтаржа, нэгэдэлнүүдые байгуулһан түүхэтэй.

Илангаяа 60-аад онуудаар нэгэдэлнүүд ехэтэ хүгжөө һэн. Удаань 80-яад онуудай тэнһээ хашалта, хорюулай һулархада, улам ехээр хүгжөө. Ганса сонин, сэтгүүлнүүдтэ зохёолнуу­даа толилуулаад лэ байхаяа болижо, өөһэдын суглуулаг­дамал согсолборинуудые аймагайнгаа хэблэлэй га­зарнуудта хэблүүлжэ эхи­лээд, олон гэшүүдыньшье өөһэдынгөө номуудые хэблүүлхэ аргатай болоо.

Мүнөө сагаар абан ха­рахада, илангаяа Түнхэнэй Мүнхэ-Сарьдагай нэрэмжэ­тэ, Баргажан голой “Боолон Түмэр”, Захааминай “Уран Дүшэ” болон Ага тойрогой нэгэдэлнүүд эдэбхитэйгээр ажалаа ябуулна.

Мүнхэ-Сарьдагай нэрэмжэтэ нэгэдэлые хэдэн арба­ад жэл соо “Мундарга” со­ниной эрхилэгшэ, арадай ирагуу найрагша Жорж Юбу­хаев урагшатайгаар хүтэлбэрилөө. Нэгэдэлэй ажал хэрэгые аймагай редакци­ин эрхилэгшэ, уран зохёол­шо Владимир Тулаев аһан шадалаараа ходо дэмжэжэ байгаа. Тэрэ нэгэдэлһээ далижаһан Балдан Ябжанов, Лопсон Тапхаев, Ардан Ан­гархаев, Шагдар Байминов гэһэн нэрэ түрэтэй арадай уран зохёолшод нэгэдэлэйн­гээ ажалда хам оролсоо. Нэ­гэдэлэй гэшүүд Владимир Сыренов, Батор Романов, Аралжан Прушенов гэгшэд захиргаанай, намай, комсо­молой элдэбын харюусалга­та тушаалнуудта хүдэлхэдөө, нэгэдэлэйнгээ шухала асуу­далнуудые зүб тээшэнь ши­идхэлсэжэ байгаа.

Энэ нэгэдэл уг нэгэтэ За­хааминай “Уран Дүшэтэй” халуун барисаатай байдаг. Байгаалиин гайхамшагта үзэмжэ, домог дуута Уран Дүшэ уулынгаа нэрые дэ­эрэ үргэжэ, улам саашань зэдэлүүлһэн “Уран Дүшэ” нэ­гэдэлэй хүгжэлтэ үнгэрһэн зуун жэлэй 90-ээд онуудаар орьёлдоо ерээ бэлэй. Тэрэ ехэ хүгжэлтэнь “Буряад үнэндэ” хүдэлжэ, баян дүршэлтэй болоһон Хандажап Дампи­ловагай аша габьяа юм. Тэрэ аймагайнгаа уран бэлигтэ­ниие нэгэдүүлжэ, зохёохы урмыень дээрэ үргэжэ ша­даа. Хүсэл оролдолгынь аша­ар “Буряадай Островский” гүүлэһэн Фёдор Цыденжапо­вай хоёр ном хэблүүлэгдээ. Тиигээд лэ удаа дараалан “Ажалай туг” сониной эрхи­лэгшэ Надежда Гармаевагай гараар нэгэдэлэй гэшүүдэй хамтын “Зэмхэ сэсэгэй зэ­рэлгээн соо”, “Уран Дүшын угалзанууд” согсолборину­уд хэблэгдээ. Дээдэ үеын Аюша Доноев, Бадма Шой­доков, Цыбикжап Найданов, Владимир Данжалов, Пүрбэ Самбуев гэгшэд удаа дара­алан номуудаа хэблүүлээ. Аха нүхэдэйнгөө жэшээгэ­эр Николай Очиров, Нико­лай Соктоев, Санжай-Ханда Дармаева, Лубсан Цыренов, Хандажап Дампилова зо­хёолнуудаа аймагайнгаа, Буряадай номой хэблэл­дэ, “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанда болон Монголой хэблэлнүүдтэ гаргуулаа. Бу­ряадай арадай багша Баир Гомбоев “Зуун нааданууд”, “Шэдитэ тала” болон 5-дахи ангида үзэхэ “Буряад хэлэн” гэһэн һуралсалай ном баг­шанарта туһалбариин ном­тойгоор “Бэлиг” хэблэлээр гаргуулаа һэн.

“Уран Дүшын” бүхы ажа­ябуулгада аймагай редакци­ин захирал Мэдэгмаша Таб­даева, “Уран Дүшын” эхиндэ байһан мэдээжэ буряад хэлэ бэшэгэй багша Санжа Табда­евай ууган басаган бүхы ша­далаараа оролдоо һэн гэжэ “Уран Дүшын” гэшүүд һайн һайханаар дурсажа ябадаг. Мэдэгмаша (Валентина) Сан­жиевнагай үүсхэлээр үреэл юрөөлнүүдэй, түрэл арадайн­гаа арюун заншалнуудай бо­лон нэрэнүүдэй тайлбари номуудые бэлдэжэ гаргуулаа һэм. Тэдэ номууд олондо һайшаагдажа, мүнөө олдохо­ёо болинхой.

Буряад орондоо мэдээ­жэ алдар нэрэтэй болоһон Мэлс Самбуев, Галина Да­шеева-Базаржапова, Нико­лай Шабаев, Захааминай хүрьгэд Дондог Улзытуев, Булат Жанчипов гээд лэ Бу­ряадаймнай уран зохёол­шод олоороо хамһалсаһан габьяатай юм. Мэлс Самбу­евай ойн жэлнүүдые тэмдэглэхэдэмнай, Буряадай Уран зохёолшодой холбоониие хүтэлэгшэд, түрүү уран зо­хёолшод, ирагуу найрагшад, сэтгүүлшэд ходо дэмжэдэг юм.

Тиихэдэ аймагай номой сангай ажалшад эмхидхэлэй ехэ ажал ябуулаа. Тэдэнэйл аша габьяагаар хэблэгдэһэн номууд олондо хүргэгдэжэ, өөрын уншагшадые оложо, нютагай уран зохёолшод хүндэ ямбада хүртөө, нэрэ алдарынь холо ойгуур суур­хаа. Мүнөө аймагай Номой сангай түбые даагша Лари­са Ардаева эмхидхэлэй ажал урагшатайгаар ябуулна.

Түрэл хэлэеэ, үндэһэн со­ёлоо, арюун заншалнуудаа һэргээн хүгжөөхэ гэжэ орол­дожо байһан мүнөө үедэ аймагуудай уран зохёолой нэгэдэлнүүдэй ажаябуулга сэгнэшэгүй. Тиимэһээ ажал хэрэгээ улам эдэбхижүүлжэ, залуу зандан үетэниие, ур­гажа ябаһан улаан бургааһадые эдэбхитэйгээр хабаадуулхыетнай уряалнабди.

Авторай гэрэл зураг