​Ажахы үүсхэгшэдтэ аша туһатай һуралсал

Июлиин 26-да Бэшүүрэй дэбисхэр дээрэ Фермерэй үдэрые Буря­ад Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаман эмхидхээ. Гол хэмжээнүүд Шэбэртэдэ үнгэрөө. Тэндэ хэһэн тэмдэглэлнүүдээ “Буряад үнэнэй” штатна бэшэ сурбалжалагша Цырендондок Зандраев эльгээбэ.

Угтамжа

Бэшүүрэй аймагай хойто хилые барижа байһан Шэбэртэ һууринай “Хүтэл” гэһэн угтамжын газарта нютагай захиргааниие ударидаг­ша сомон дарга Цырен-Дондок Цы­дыпович Шоймполов түрүүтэй со­ёлой байшанай хүдэлмэрилэгшэд, Бэшүүрэй хүдөө ажахын үйлэдбэринүүдэй хамжаанай дарга Альбина Васильевна Кондакова, аймагай за­саг даргын орлогшо Артём Андрее­вич Митапов болон хубиин ажахы­нуудые хүтэлэгшэд Буряад Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой сайдай уялга дүүргэгшэ Юлия Гри­горьевна Дагдановае, яаманай мэргэжэлтэдые, мал эмнэлгын хэл­тэсэй, В.Р. Филипповэй нэрэмжэтэ Буряадай хүдөө ажахын академиин болон аймагуудай түлөөлэгшэдые угтаба.

Арадайнгаа ёһо заншалаар ерэһэн айлшадта хадагуудые барюул­жа, сагаан эдеэнһээ ама хүртөөбэ. Удаань үдэрэй түсэбөөр хаана юун болохоб гэжэ танилсуулаа.

Урда үдэрнүүдтэ бороо хура оро­жо, бүхы байгаалимнай һэргэжэ, тала дайдамнай ногоорһон байгаа.

Хүтэлһөө зүүлжээ зүг барин

Хүтэлһөө зүүн зүг тээшэ 10 мо­доной газарта оршодог Амгаланта гэжэ һайхан нютагта аха дүү Ал­дар ба Юрий Цырендоржиевуудай ажахы харахаяа ошобод. Удаань үшөө зүүлжээ 3-4 модоной газарта байрлаһан залуу фермер Амгалан Ринчиновэйдэ хүрэбэ.

Һаянай ороһон бороо хураһаа бо­ложо, Цыдендоржиевуудай сабша­лан һайнаар ургаа, үбһэ ногоониинь бүшмэг, үндэр. Алдар Цыдендоржие­вай сабшалан дээрэ үбһэ сабшалгын урилдаанда бэрхэ хажууршан Хон­холын Валерий Сукнёв түрүү һуури эзэлээ.

Эхилжэ байһан Амгалан Ринчи­новэй гэр байрань, сабшаланиинь наринаар хорёолоотой гээд адагла­хаар.

Үмсын ажахы үүсхэгшэд тухай

Шэбэртэдэ фермернүүдэй семи­нар эмхидхэгдэһэниинь ушар уд­хатай. Нютагтамнай үмсын хүдөө ажахы, үйлэдбэри олошоржо, адуу мал олон болонхой. Һүүлшын 3-4 жэл соо бэрхэ фермернүүд грантда оролсоо. Үмсын ажал нээгшэдые ха­раалая. Жэшээнь, Золто Цыбикжа­пов Нарин-Заган нютагаа һэргээхэ дуратай, тэндэхи аршааниие сааша­даа олондо хэрэглүүлхэ түсэбтэй. Александр ба Елена Аюшеевүүд малайнгаа байра, харша хорёогоо, посхоодоо шэнээр бодхоогоо. Баяр Бадмаев баһа бэрхэ, ажалша, хүндэ хүдэлмэриһөө сухаридаггүй, олондо жэшээ харуулхал байха.

Шэтэ хотодо жэл бүри үнгэрдэг нютаг можонууд хоорондын үзэсхэлэндэ, түрүү хонишодой урилдаанда нютагаймнай дүршэл ехэтэй Кон­стантин Цыренович Бадмаев, Аюр Доржиевич Гомбоев, Жаргал Цыден­жапович Цыренов гурбан олон ме­дальнуудта хүртэһэн. Энэ үзэсхэлэн мүнөө жэл Улаан-Үдэдэ үнгэрөө. “Шэ­бэртэ” гэһэн үйлэдбэриин олохон хо­нид үндэрөөр сэгнэгдээд, медальну­удта хүртөө. Энэ үйлэдбэри “бүүбэй” гэһэн буряад үүлтэрэй хонинойнгоо тоо бүри олон болгохо түсэбтэй.

Ажахы ударидагшадта ашагтай һуралсал

Шэбэртын захиргаан, ажаһуугшадынь эдэбхитэй, урагшаа һанаатай, ямаршье үйлэ хэрэгүүдтэ харюусалгатайгаар хандадаг бай­хадань, энэ семинарые Шэбэртэдэ үнгэргэхэ гэжэ шиидэһэн байна.

Соёлой байшанай фойе соо һү та­раг, мяхан, гурилай продукци, огоро­дой ба саадай эдеэнүүд ута шэрээдэ дэлгээгдэнхэй.

Танхим соо шэхэмэл олон зон, һандалинууд дээрэ саарһан туулмаг соо фермернүүдэй хэрэглэхэ мето­дическа заабаринууд, блокнот, ручка хэгдэнхэй.

Буряад Уласай Хүдөө ажахын сай­дай уялга дүүргэгшэ Юлия Дагдано­ва семинар нээжэ, сугларһан зони­ие, фермернүүдые, талмайн эзэдые амаршалжа, амжалтануудые хүсөө. Аймагай дарганар Мария Савелье­ва, Артём Митапов баһал һайниие хүсэжэ, дааһан харюусалгаяа хөөрөө.

Хүдөө ажахын газарнуудые хүгжөөхын талаар зүблэгшэ Евгений Цы­биков, Буряадай хүдөө ажахын акаде­миин проректор Бэликто Цыбиков гэгшэд сабшалангай ба бэлшээриин газар яагаад үрэжэлтэй болгохоб гэжэ тодорхойгоор ойлгуулаа.

Томо эбэртэ малнуудай үүлтэр һайжаруулхын тулада юу хэхэ хэрэг­тэйб гэжэ яаманай таһагые даагша Баяр Минжуров үгэ хэлээ.

Хэдыхэн жэлэй урдахана ула­сай хүгжэжэ байһан түрүү 100 һууринуудые элирүүлхын талаар ехэ ажал хэгдэһэн гээшэ. Энэ хэрэгтэ ху­битаяа оруулсаһан Елена Ширибон тайзан дээрэ Шэбэртые, Аха ба Хяаг­та аймагай тосхонуудые тэмдэглэбэ.

Нютагаймнай ба бэшэ аймагай залуу фермернүүдтэ һайн хэшээл болоо, саашадаа дүй дүршэлтэй бо­ложо, ажалаа һайнаар ябуулха гэжэ найданабди.

Сугларһан зондо Нарин-Заганай фермер Золто Цыбикжапов арша­ан тухай хөөрэхэдөө, үе мүсын, хото гэдэһэнэй үбшэнһөө эмшэлдэг, ню­дэнэй харасые һайжаруулдаг ту­хайнь мэдүүлээ. Аршаанда хүртэхэеэ ерэһэн зон модон ба һэеы гэр соо бэ­лэн унтари дэбисхэр, үдэрэй 4 дахин хоол, ванна соо аршаан абаха арга­тай. Тиигэжэ тэнхээтэй болоод, буса­даг юм байна.

Сэлэнгэ аймагай Мария Черных адуу мал тэжээхэһээ гадна, хажуудаа байһан нуурта загаһа үсхэбэрилхэ түсэбтэй байһанаа мэдүүлээ. Бэшүүр нютагай дүй дүршэлтэй Сергей Афа­насьев баһал өөрынгөө ажал хэрэг тухай хөөрөө.

Семинарай түгэсхэлдэ Марина Очирова, Сергей Афанасьев, Алдар Цыдендоржиев, Мария Черных, ню­тагай захиргаанай мэргэжэлтэн Ма­рина Цыдендоржиева болон бусад хабаадагшадта Юлия Дагданова Ба­ярай бэшэгүүдые барюулаа.

Гутайн Ольга Тубановагай хо­ниной арһаар, нооһоор бүтээһэн хубсаһа хунарые 7 эхэнэр тайзан дээрэһээ харуулаа.

Шэбэртэ, Дабаатын соёлой бай­шангуудые даажа байһан Эржэна Гатыпова, Оюна Дубданова гэг­шэд сугларһан зондо һайхан то­глолто харуулхын тулада оролдожо хүдэлөө. Бэлдэһэн тоглолтонь үндэр хэмжээндэ үнгэрөө.

Бодото хэшээлнүүд

Мүргэлтэй Улаан хадын зүүн хор­мойдо, нютагай хойто захада, Шэбэр шугыгаар бүрхөөгдэһэн Сурхарба­ан гэһэн тамирай талмайда бодото хэшээлнүүд үнгэрөө. Хажуугаарнь хүхюутэй мүрысөөнүүд эмхидхэгдээ.

Ехэ талмай дээрэ хониной арһа хайшан гээд элдэхэ ёһотойб гэжэ харуулаа. Тамирай талмай дээрэ ай­маг бүхэнэй түлөөлэгшэд 8 хүнһөө бүридэһэн команда байгуулаад, хүхюун мүрысөөнүүдтэ хабаадаба. Нэн түрүүн томо рулон үбһэ муха­рюулжа урилдаа. Тэрэшэлэн түлеэ түргөөр бута хахалжа, хоёр мөөртэй ябаган тэргэ дээрэ ашажа мүрысэбэ. Нүхэдынь хартаабхануудые мэр­гэнээр шэдэжэ, хүнэг руу оруул­ха ёһотой байба. Эндэ сэдьхэлээ хүдэлгэжэ, һайнаар дууһан тудаагүй байна. Тиимэһээ һүүлдэнь мэшээг соо хүлнүүдээ хэн алдан, унан, дуһан мүрысэбэ.

Жээрэб татажа, аймагай түлөөлэгшэд тайзан дээрэ тоглолтону­удые харуулаа. Сурхарбаанай тал­майн хорёо харшань, дугы, бэеэ заһаха газар, тоглолтын тайзан заһабарилагдан шэнэлэгдээ. Энэ ехэ ажал хэһэн нютагай үмсын үйлэдбэриие даагша Баир Цырено­вые тэмдэглэхэ хэрэгтэй.

Дүнгүүд

Бүхы дүнгүүдээр 3-дахи һуурида гарагшад Яруунын, Загарайн, Зэдын, Хэжэнгын, Хориин хубиин ажахы толгойлогшод болоно.

2-дохи һуурида Сэлэнгын, Ивалгын фермернүүд гараа. Энэл һуурида гараһан уласаймнай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманай түлөөлэгшэд Сэлэнгэ аймагтай энэ һуурияа хубаалдаа.

1-дэхи һуури абаһан эбтэй эе­тэй талмайн эзэд - Бэшүүр аймагай фермернүүд болоно.

Тиихэдэ Амгалан Ринчинов, Сер­гей Афанасьев, Альбина Кондакова ба бэшэ шалгарһан зон баһал Баярай бэшэгүүдтэ хүртөө.

Баярай үгэ

Энэ ехэ хэрэгэй түлөө харюусалга дааһан Альбина Васильевна Конда­ковада, Артём Андреевич Митапов­та, Шэбэртын сомон дарга Цырен- Дондок Цыдыпович Шоймполовто, нютагай фермернүүдтэ, эдэбхитэдтэ баяраа мэдүүлнэбди.

Хамтын ажалда урагшаа һанаатай Алексей ба Жанна Цыбеновтэндэ, халуун эдеэгээр хангаһан Жаргал ба Жаргалма Чимитовтэндэ, Марина Гатыповада һайниие хүргэнэбди.

Августын 3-да Сурхарбаанай талмай дээрэ Шэ­бэртэ, Шанага, Хонхоло нютагуудай тамиршад, артистнар хамтаржа, “Хёлгын хойто бэеын бу­ряадуудай һайндэрые” үнгэргэхэнь. Энэ хадаа ехэ һайн эхин. Түрүүшын энэ нааданда нютагаар­хинаа хүлеэнэбди.

Буряад Уласай Хүдөө ажахын яаманай хэблэлэй албанай гэрэл зураг

Цырендондок ЗАНДРАЕВ, багшын ажалай ветеран, Буряад Уласай габьяата багша