Даши-Доржо БОЛОТОВОЙ гэрэл зураг
- Алханын найман субаргада мүргэхэдөө, Будда Шэгэмүниин адиста хүртэжэ байнабди гэжэ сэдьхэгты. Эдэ субаргануудай элшэ хүсэн аргагүй ехэ, - гэжэ Ородой Буддын шажантанай заншалта Сангхын Хамба лама Дамба Аюшеев августын 4-дэ Ага тойрогто, Алхана уулын үбэртэ болоһон дэмбэрэлтэ үйлэ хэрэгтэ - найман субаргын рамнайда хабаадагшадта хандахадаа онсолоо.
Будда бурханай буянта үйлэ хэрэгүүдтэ зорюулагдаһан эдэ субаргануудые бариха хэрэгтэ үндэр түрэлтэ 14-дүгээр Далай лама өөрөө үршөөлөө хайрлаһан байна. Буряад ороной Түгнын талаһаа гарбалтай эмшэн Дынсыма Дышенова эгээл түрүүн энэ үүсхэл гаргаһан юм. Энэдхэг ороноор ябахадаа, Далай ламые бараалхажа, Алхана уулын үбэртэ найман субарга бариха хүсэлтэй байһанаа мэдүүлээ һэн ха. Тиигэжэ Далай лама энэ үүсхэлыень дэмжэжэ, зүбшөөлөө үгэхэдэнь урмашаад, Үбэр Байгалай хизаар харгалзадаг дид-хамба лама Цырен Дондукбаевтай уулзаха гэжэ Ага зорижо ошоо бэлэй. Удаань энэл асуудалаар Баир Баясхаланович Жамсуевта хандажа, дэмжэлгэдэнь хүртөө. Тэрэнь тойрогойнгоо гурбан аймагуудай, мүн Ага тосхоной захиргаанай толгойлогшодтой уулзалга хээ. Мүн дид-хамба лама Цырен Дондукбаев Үбэр Байгалай хизаарай дэбисхэр дээрэ оршодог дасангуудай шэрээтэ ламанарые суглуулаад, ушар шалтагаа элирхэйлһэн байна. Тиигэжэ эдэ найман субаргануудай барилгада хандиб таталга эхилээ һэн.
Даши-Доржо БОЛОТОВОЙ гэрэл зураг
Найман субаргын рамнайда Үбэр Байгалай хизаарай амбан захирагшын уялга дүүргэгшэ Александр Осипов, сенатор Баир Жамсуев, тойрогой Захиргаанай хүтэлбэрилэгшын уялга дүүргэгшэ Билигма Будаева ба бусад хүндэтэ айлшад олоороо хабаадаа. Россиин Буддын шажанай заншалта Сангхын дасангуудай шэрээтэнэр, санаартан сугларжа, августын 4-эй үглөөнһөө уншалга хээ. Гансашье Ага тойрогой ажаhуугшад бэшэ, холо ойрын айлшад, һүзэгшэд олоор ерэжэ, субаргада мүргөө, гороо хээ. Алхана уулын үбэртэ субаргануудай бодхоогдохо хэрэгтэ арад зон эдэбхитэйгээр хабаадажа, хубитаяа оруулалсаһан байна. Хамта дээрээ 3 сая 200 мянга гаран түхэриг суглараа. Тон эдэбхитэйгээр хандиб үргэһэн, эмхидхэлэй ажал ябуулһан зондо баярай бэшэгүүд, гарай бэлэгүүд барюулагдаа. Жэшээлхэдэ, Буряад орондо ажаһуудаг Шэнэхээнэй буряадуудай бүлгэм (түрүүлэгшэнь - Гомполой Дашицырен) 600 мянган түхэриг суглуулжа хандиблаһан байна. Тиигэжэ найман субаргын нэгэнэйнь барилгые Шэнэхээнэйхид даажа гараа.
Даши-Доржо БОЛОТОВОЙ гэрэл зураг
Рамнайда гэжэ Шэнэхээнһээ дала гаран хүн ерээ. Баруун һомондо ажаһуудаг сагаангууд угай Норжомо, Оюунсэрэн, Номин, Туяа дүрбэн хойто нютагаа аяншалжа ябахадаа баяртайнууд. Тэдэ өөһэд өөһэдын зүгһөө хандиб үргэлсэжэ, буян хуряалсаһан байха юм. Норжомо эгэшэ хойто нютагаа ябантуу байдаг, Согто-Хангил нютагта ажаһуудаг Цыдып ба Вера Чимитовтэн түрэлхидтөө айлшалһан, мүнөө Алханада амараад, нютагаа бусаха. Тээ саанань шэнэхээнэйхид субаргада һунажа мүргэжэ байгаа. Улаалзай хүбдүүд омогой Батомүнхын Молоной Бадмаханда түрүүтэй бүлэг зон Ага нютагаа ерэжэ, буянта хэмжээ ябуулгада хабаадалсажа байһандаа урматайнууд.
Буряад дэгэлээ үмдэhэн үбгэд, хүгшэд, дунда үеын зон, залуушуул субарга гороолно, маани мэгзэм зальбаран уншана. Найман субаргын рамнайн үргэгдэһэнэй һүүлээр сагаан эдеэн табаг, hүнэй, сайн сэржэм бэлдээд ерэhэн зон даллага абаа.
Даши-Доржо БОЛОТОВОЙ гэрэл зураг
Буряад оронһоо рамнайда яһала олон хүн зорижо ошоо. Буряад ороной засаг зургаанай хүтэлбэрилэгшэдэй, ажаһуугшадай субаргын барилгада оруулһан хубитань ехэ. Улаан-Үдэ хотодо субаргын барилгаар эмхидхэлэй хороон байгуулагдажа, физкультурна-тамирай комплекс соо тоглолто эмхидхээ һэн. Буряад ороной ба Ага тойрогой артистнар, дуушад концерт-наада табихадань, арад зон олоор суглараа. Ороһон мүнгэн зөөринь хандиб болгогдон үргэгдөө бшуу. Ага нютагһаа гаража, мүнөө хотодо ажаһуудаг зон ехэ эдэбхитэйгээр мүнгэ татаа. Мүн Буряад ороной арад зон буянта хэрэг дэмжэлсээ һэн.
Субаргын рамнай боложо байха үеэр зүлгэ ногоон “хибэс” дээрэ эдир хүбүүд дүрэ мэхэеэ буляалдажа барилдаа. Шэгнүүр бүхэндэ илагшадай нэрэ обогууд элирээд байгаа. Дүнгүүдтэйнь танилсуулхада, Догойн Ж.Цыренов, Могойтын А.Данцаранов, Улаан-Үдын Б.Буянтуев, Алханын Ч.Дамдинов, Дулдаргын М.Судаков гэгшэд өөһэд өөһэдынгөө шэгнүүртэ илалта туйлажа гараа. Эдиршүүлэй хоорондо абарга бүхые шалгаруулха тэмсээндэ Тугшанай Ж.Найданов Амидхаашын Ю.Рахлецовые диилэжэ, гол шанда хүртөө.
Үдын хойно Алханын Ехэ шанда хүртэхын түлөө буряад барилдаагаар 15-дахи ойн баярта мүрысөөнэй тамирай нээлгэ үнгэргэгдөө. Дулдаргын аймагай захиргаанай аша оролдолгоор мүрысөөнэй нээлгэ һур жабхалантайгаар эмхидхэгдээ. Аймагай хүдөө нютагуудай урдаа хараха эрхим баатар хүбүүд агта хүлэгүүдые унаһан харагшадай урдуур дүхэриг хээ. «В нас сила земли Забайкальской» гэһэн этнофестивальда хабаадаһан артистнар харагшадай урдуур альга ташалга доро алхалалдан гараа. Тойрогой хүгжэлтэдэ сэгнэшэгүй хубита оруулһан хизаарай дүрэ буляалдаата барилдаанай федерациин хүндэтэ юрэнхылэгшэ Баир Жамсуевта сэргэдэ хадаг уяхыень эрхэ үгтэһэн байгаа. Бүмбэр сохижо, амжалта туйлалтаараа Ага нютагаа, буряад арадаа дээгүүр нэрлүүлһэн тамиршадай нэрэ обогууд, түлөөлһэн дасан, соло зиндаань нэрлэгдээ. Хэзээшье эгээл түрүүн Ага талын абарга бүхэ Цыбик Максаровһаа эхилээ. Цыбик – Буряад орондо, Үбэр Байгалай хизаарта олон дасан дугангуудай нээлгэдэ, ойн баярта зорюулагдаһан, Москвада Улаан талмай дээрэ ба бусад тамирай наадануудта абарга, дүрэ буляалдаата барилдаагаар уласхоорондын классай тамирай мастер юм. Удаань Зорик Жамбалов, Батор Цыренжапов, Батор Цыренов, Зорик Ешиев, Бато Дараев, Александр Бродягин гэгшэдэй нэрэ солонууд дурдагдажа, альга ташалга доро ногоон хибэс дээрэ уригдаа.
Даши-Доржо БОЛОТОВОЙ гэрэл зураг
Шанга гэгшын тэмсээнэй эсэстэ Сагаан-Уулын Алдар Намсараев, Хара-Шэбэрэй Намжил Цыденжапов, Улаан-Үдын Баир Омоктуев, Урда-Агын Цыбик Максаров гэгшэд түрүүлжэ гараа. Мүн абаргын соло ээлжээтэ удаа Цыбик Максаров дуудуулаа.
Чимит ДОРЖИЕВ