​​Түгэлдэр тайшаагай даллагын хүнэг

Гүрэн түрын ажалда түрүү зэргэдэ ябахаһаа гад­на, түүхэ бэшэжэ алдаршаһан Түгэлдэр Тобое­вой даллагын хүнэг Буряад Уласай Үндэһэн му­зейн жасада хадагалаатай. “Буряадай хронограф” үзэсхэлэндэ тэрээниие хаража болоно.

Түгэлдэр Тобоев Сагаан-Уула нютагһаа гарбалтай байһан. 1820-ёод онуудһаа нютагайнгаа засагай газарта алба хэжэ эхилээ. 1858-1878 онуудта Агын найман эсэгын тайшаа ябаа. Тиигэхэл үе саг­таа, тодорхойлбол, 1863 ондо, хори буряадай түүхэ бэшэг барлаһан гэжэ эрдэмтэд мүнөө тэмдэглэнэ. Вандан Юмсуно­вай түүхэ бэшэгтэй хамта тэрэ зохёолынь ород хэлэн дээрэ 1935 ондо нара хараһан юм.

Урда үе сагай буряадууд үхэр малаа яажа үсхэбэрилдэг, газар дээрэ ажалладаг, дарха хэдэг тухайнь, ном бэшэгтэ ороһон сагыень, газар дорохи нөөсэ баялиг ашаглажа эхилһыень гэжэ байга­ад, түүхэдэ ороһон тон һонин баримтануудые Түгэлдэр тайшаа бэшэһэн байдаг. Хуушан монголоор дамжуулһан түүхэ бэшэгынь оршуулгатаяа хамта мүнөө интернет са­хим соо оруулаатай, бэдэржэ оломоор лэ.

1858-59 онуудта Түгэлдэр Тобоев Үбэр Байгалай хизаарай болон Баруун Сибириин амбан захирагша генерал Акшан Кыринтэй нүүрһэ олоһон тухайгаа бэшэлсэһэн юм. Тиихэдээ тон нүүрһэн гү гэжэ шалгуулхаяа шулуу­нуудые Шэтэ, Эрхүү, Петербург хотонууд руу ябуулһан байна.

XIX-дэхи зуун жэлэй тэн багаар Түгэлдэр Тобоевой модоор хэгдэһэн даллагын хүнэг Буряад Уласай Үндэһэн музейн үзэсхэлэндэ дэлгээгдэнэ. Энэ болбол Агын тай­шаагай хубиин хэрэгсэлнүүдһээ үлэһэн ори ганса барим­та юм. Тиибэшье иимэ хүнэг ехэл хоморой гэжэ баһал тоологдодог байна. Юундэб гэхэдэ, хүнэгэй хажуу та­лада буддын шажанай тэмдэгүүд, тэрэ тоодо бурхадай дүрсэнүүд һиилэгдэнхэй.

Баярма РАДНАЕВАГАЙ гэрэл зураг