​​Табан хурганай дэргэдэ табигдаһан субарга

Арад зон амгалан байдалай түлөө зальбарна

Мухар-Шэбэрэй Нарһата нютагай дэбисхэр дээ­рэ оршодог байгаалиин ехэ хүшөө болохо Табан хурганай дэргэдэ субарга бодхоогдожо, үнгэрһэн амаралтын үдэр рамнайлагдаба.

Буддын заншалта Санг­хын ламанар дид-хамба лама Дагба Очиров түрүүтэй энэ нангин үйлэ бүтээбэ. Гол харгыһаа холошог оршодог энэ газарта хүн зон олоороо суглараа. Тиихэдээ ганса ню­тагаархид байгаа бэшэ, хаа-хаанаһаа һүзэгшэд ошоһон байна.

Бурхан багшын адиста хүртэбэ

11 ламанар уншалга­яа эхилжэ, 10 зүгэй 3 сагай бурхадые заларыт гэжэ гуй­бад. Толорон байһан шэб шэнэхэн субаргын рамнай арюухан байдалай оршондо үнгэрбэ. Дид-хамба эхиндэнь хүн зондо хандахадаа, нан­гин шүтөөнэй энэ һүлдын гол удха иигэжэ тайлбарил­ба:

- Буддын шажанай гурбан эрдэнидэ шүтэжэ, сэржэм, даллага үргэжэ байхадаа, 10 зүгэй бурхадые залажа, субаргадаа ами оруулжа, “нюдыень тайлажа” байнаб­ди. Тиигэжэ субаргамнай нюдэеэ нээхэдээ, таанарые хараха бшуу. Иимэ улад энэ дэлхэй дээрэ ажаһуудаг гэжэ мэдэржэ, үршөөл хайраһаа хүртөөхэ ха юм. Дасан ду­ганууд болон бусад Буддын шажанай шүтөөнэй нан­гин газарнуудай рамнайда ябажа, үргэл, гороо хэжэл байхадатнай, арад зомнай ан-бун, амгалан байдалтай ажаһуухал даа!

Лама санаартанай тэмдэглэһээр, энэ табигдаһан су­барга боди сэдьхэлэй гэжэ тодоронхой. Эндэ гороо хэжэ, үргэл бүтээжэ, маани мэгзэм уншажа байхадаа, эд зөөритэй болон гүн сэдьхэ­лэй баялигтай болохо, үри хүүгэдээр болон адуу мала­аршье баян болохо зэргэтэй.

Түүхын тэмдэгтэй энэ нангин газарта Буддын шажанай субарга бодхоохо үүсхэл Түгнын даса­най шэрээтэ Вандан лама эхилһэн юм. Зориг ехэтэйгэ­эр эхилһэн хэрэг урагшатай, түргэн бүтэсэтэй байдаг. Нарһата нютагай зон өөр дээрээ эдэбхи абажа, ехэ хэ­рэг бүтээжэ эхилээ. Америкэ, Москва болон бусад холо ой­рын газарта ажаһуудаг арад зон хандиб оруулаа.

Ивалгын дасанай Баян ла­мын тэмдэглэһээр, орон дэл­хэйдэ үргэлтэй газар олон. Эгээл ехэ элшэ хүсэтэй га­зарнуудта хүн зон ерэжэ, мүргэжэ эхилдэг. Хэшэгээ үргэжэ, хүн зондоо хубаал­дажа байһан удхатай энэ Табан хурган хүшөөгэй дэр­гэдэ субарга бодхоолго ехэл тэмдэгтэй. Эндэ мүргэжэ байһан арад зон бурхан багшын адиста хүртэжэ, буянтай, хэшэгтэй, олон хүүгэдтэй, баян, үхэр малаа үдхэжэ байха зэргэтэй. Энэ субарга соо Бурхан багшын бэе, сэдьхэл, эрдэм гээд тэмдэглээтэй.

Баялиг үршөөдэг бардам түүхэтэй

Үргэлжэ нэмжыһэн Түгнын талада түүхэ һануулһан байгаалиин хүшөөнүүд холоһоо харагдана. Тэдэнэй дундаһаа тон гайхал түрүүлдэгынь - Табан хурган юм. Хүнэй баруун гарай та­бан хургад тэнгэриһээ хайра эриһэндэл дээшэ дэлгээтэй байна. Эрдэмтэдэй барим­таар, энэ хабсагай һалхи шуурганай нүлөөһөө иимэ дүрсэтэй болошоо. Харин бу­ряад-монгол угсаатанай до­мог түүхэ үндэһэлхэдэ, Агуу Богдо Чингис хаанай баруун гар бүгэдэ зондо буян хэшэ­гээ дэлгэжэ, хубаалдажа бай­на гэдэг. Зүүн гарынь Мон­гол сайхан орондо бии юм гэлсэдэг.

Түгнын тала урда үеын хүлгөөтэ сагые һануулна. Һэмээхэн шагнаархан бай­хада, һалхинай һэбшээгээр эрэлхэг баатарнуудай жада һэлмыншье абяан, мэргэн годлииншье һэршэгэнээн дуулдаһан мэтээр үзэгдэнэ.

Түүхын багшаар бүхы наһаараа ажаллаһан багшын ажалай ветеран Самбу Аби­дуевай тэмдэглэһээр, энэ Та­бан хурган гэжэ газар - бүхы дэлхэйн гайхамшаг баялиг гээшэ.

- Түгнын талада мэргэдүүд ажаһуугаа гэжэ түүхэдэ эли. Чингис хаанай һамга буляажа абахадань, эзэн хаан сэрэгшэдээрээ добто­лон ерэжэ, Бүртэеэ һөөргэнь бусааһан гэдэг. Мэргэдүүд тэрьелжэ, Байгал руу нүүжэ, аяар холын Ойхон ошоод байһаар, хэдэн жэлэй саана һөөргөө нютагаа бусаһан, - гэжэ Самбу Цыдыпович түүхын хуудаһа һануулба.

Түүхэ шэнжэлэгшэ аха­танай хэлэһээр, иишэ хаа-хаанаһаа хүн зон ерэжэ, гороо хэжэ, үргэл бүтээжэ, баян урагшатай байдал, үри хүүгэдые эридэг байна.

- Үдэр бүри энээгүүр ябаа һаатнай, элдэб олон зониие харахаар. Яхадһаа, Москваһаа, Монголһоошье зон ерэдэг. Ганса буря­ад-монгол арад бэшэ, мүн ондоошье яһатан байха. Манай тала дайда арад зо­ной баялиг арьбадхуулжа байһандань, бидэ ехэ баяр­тайбди, - гэжэ Самбу Цыды­пович тэмдэглэбэ.

2005 ондо бөө мүргэлэй “Тэнгэри” бүлгэмэй удари­дагша Баир Жамбалов иишэ ерэжэ, эгээл түрүүшын тайл­ган үнгэргэһэн байна. Энэ га­зар түрүүшынхиеэ үзэхэдөө, тэрэ ехэтэ гайхажа, нангин ехэ элшэ хүсэтэй байһыень тэмдэглэһэн юм.

- Түүхэһээ ойлгоходо, Буд­дын шажан манай эндэ 250 жэлэй саана нэбтэрһэн. Ха­рин тэрэнэй урда сагта ма­най угсаатан бөө мүргэлтэй, тэнгэридээл шүтэжэ ябаа гүб даа. Шажан мүргэл муу гэжэ хэлэхэ бэшэ ха юмбиб­ди, алишье шүтөөн арад зо­ной амгалан байдалай түлөө номнол эрхилнэ ха юм. Бидэ хамаг шажаниие хүндэлжэ байха ёһотойбди, - гэжэ тэрэ онсолбо.

Гоё һайхан субаргын хормойдо хүн зоной суглар­жа эхилһээр, сэлмэг арю­ун огторгойдо энэ газарай эзэд болохо бүргэд, элеэ шубууд хатар наадаяа дэл­гэбэ. Нангин шүтөөнэй га­зар һэргээгдэжэ, хүн зоной шүтэн бараалхажа, үргэл мүргэлөө хэжэ байхада, дэ­эдын эзэд баясажа, хүн зон­доо баяр жаргал, амгалан тэнюун, баян тарган байдал үршөөхэл зэргэтэй.

Цырегма САМПИЛОВАГАЙ гэрэл зурагууд