​​Хүндэмүүшэ бүлэ

Тужын обоо

Үлзы hайхан Үльдэргэ нютагта түбхинэhэн улаалзай хүбдүүд гар­балтан олоороо сугларжа, Тужа баабай гэгдэhэн обоо­доо Жаншаб субаргын рам­найда хабаадаба. Үнгэрһэн жэл обоогой найр дээрэ Ту­жын обоодо субарга бодхо­охо тухай дурадхал сомон дарга Жаргал Пунсукович оруулhан юм. Нютагай зон олоороо оролсожо, түргэн саг соо эблэрхэ гэhэн удха­тай Жаншаб субарга бод­хоогоо. Алеэн хээтэй гэжэ алдартай Бамбайн Нор­жомын ехэ хүбүүн Шойжу Дагбаевич Борбоевой 10 үринэр Арсалан Борбоев гэжэ аша хүбүүнэйнь на­рин ударидалга доро энэ субарга баряа.

Бамбайн Норжомын бараг хүбүүд

Бамбайн Норжомо тэрэ үеынгөө байдалаар үhэеэ тайража, комсомол болоhон дорюун эхэнэр бэлэй. Бор­бойн Сэбаан гэжэ зээтэеэ: “Соохорхон тэнгэриин ха­ранхыда солбоной туяа­гай гоё гээшэнь, сугларhан залуу бидэнэртэ соёлой гуламтын гоё гээшэнь», - гэжэ сортоотойгоор һайсал дуулалдаhан, шангахан ша­далтай нагасанараа албада­жа, коммунада оруулhан ха. Томонууд нюдэтэй, үндэр сэбэр бэетэй, хэhэн ажал­даа харюусалгатай, бүтээсэ ехэтэй Норжомо Дагбаевна нарай үхибүүнэй хүйhэшье хүндэжэрхидэг, ээмдээ эм домтой байhан. Миниишье найжа эжы болоһон юм.

Шойжу, Сэдэб, Сэрэн­дондог гэжэ гурбан сэбэр хүбүүдэй, Сэбандари гэжэ басаганай эжы болоhон. Олон аша зээнэрээ хараhан, одхон хүбүүн Сэрэндондо­гойдоо бэриингээ хүндэ ямба дээрэ үргүүлжэ, үндэр наhа наhалжа, хада гэртээ хариhан.

Шойжу Дагбаевич - үндэр тэгшэ бэетэй, буржагар хара үhэтэй, аргагүй хурса, хошон үгэтэй ахатан байhан. Эсэгын дайнда ябажа ерээд, хамтын ажалда хам орожо хүдэлhэн. Хээгүй ажалынь үгы байха. Улхасаа нютагай сэбэр са­гаахан Дарима Цыжиповна нүхэртэеэ 10 үхибүүдэй эжы, баабай болоhон.

«Шойжу Дагбаевичай­да үдэшэ орой болотор hуужа, томо тогоон соонь орооhотой шүлэнэй боло­хыень хүлеэдэг, олон сур­ба үхибүүдээрнь ута стол­донь hуужа эдеэлээгүйдөө гарадаггүй hэмди, - гэжэ минии найза Татьяна Нико­лаевна нэгэтэ хөөрөө hэн. - Эдэшни өөhэдөө олон ха юм, бидэ хорёогоор дүүрэн орооhотой ха юмбибди гэжэ эжымнай гэмэрдэг, хоридог hэн. Теэд хожом тиимэ ам­татай шүлэ оройдоо эдижэ үзөөгүйб».

Үхибүүдынь бултадаа эбтэйнүүд, бэе бэедээ туhатай болонхой. Эдэ олоной дунда гараха түрэхын эрэмдэг бэ­етэй Доржо-Ханда: «63-тай болооб», - гэжэ сэмсэгэр, мүнсэгэрхэн юумэ тэргэ­эр шэрүүлэнхэй, харууhа hайтай гэжэ мэдэхээр ябана hэн.

Субаргын рамнайн най­рта Шойжу Дагбаевичай аша, зээнэр ута шэрээдэ эл­дэб янзын хүндэ бэлдээд, hайхан сай ба буузаар олон зониие хүндэлөө. Эхэ, эсэ­гынгээ хүндэмүүшэ абари зан дагажа, нэрыень үндэр дээрэ үргэжэ ябаhан Шойжу Дагбаевичтанай үхибүүдтэ hайниие хүргэнэб! Жаншаб субаргадаа мүргэжэ, эбтэй, элүүр мэндэ ябахань болто­гой!

Найр дээрэ элдэб янзын урилдаан, арадай дуунай мүрысөөн томошуулай, за­луушуулай ба багашуулай дунда эмхидхэгдээ. Заншалта барилдаан болоо. Тужын бүхэ Чимит-Цырен Гал­сандоржиев хонин шанда хүртөө. Наhатайшуулда, ба­гашуулда элдэб янзын гарай бэлэгүүдые, амтатай шэхэр, унда элбэгээр асаран хубаа­гаа.

Алеэн хээтэйн хоёрдо­хи хүбүүн Сэдэб Дагбаевич баhал hайхан hанаатай, зон­до туhалдаг ахатан байгаа. Залуугаар дүрбэн үринэрөө орхижо, наhа бараһан. Элдэб ажал хэhэн, трактористаар хүдэлөө, үбhэ, түлеэ малшад­та шэрэдэг байгаа. Нэгэ да­хин Хуhан Хушуун гүүртын багашуулые «ДТ» тракторай кабина соо багтажа яда­тарнь hуулганхай, буулгажа үгэhыень hанагшаб. 1960 ондо Сэдэб ахай айл боложо, Ашангаhаа сэбэрхэн, сагаа­хан Зоя басага hамга асара­ад, Шэмэд нагасынгаа гэртэ түрэ хэхэдэнь, бишье байhан байнаб.

Нэгэтэ Сэдэб ахаймнай «Дружба» гэжэ хюрөөтэй болобо гээшэ. Айл бүхэнэй газаа бүдүүн гэгшын хүхэ хүхюур түлеэн бай­ха. Абгайтаяа хоюулан гар хюрөөгөөр хюрөөдөө бо­лоходоо, hайса бархирдаг hэм гэжэ hанагшаб. Хоно­гой түлеэ таhалдаг hэн хабди. Харин нэгэтэ Сэдэб ахай гоё хюрөөгөөр гурбан хоногой түлеэ хюрөөдэжэ үгэхэдэнь, ехэ баярлаһанаа мартагшагүйб.

Алеэн хээтэйн гурбадахи хүбүүн Сэрэндондог Дагбае­вич гээшэмнай одоол суутай, бэрхэ моришон байhан. Сэ­дэб хүбүүнтэеэ хурдан хүлэг моридые hургадаг, hоридог, урилдаанда бэлдэжэ таби­даг байhан. Һориhон мори­дынь урилдаанда түрүүлжэ, шанда хүртэдэг, Үльдэргэ нютагайнгаа нэрые холо ой­гуур суурхуулдаг байhан.

Сэрэндондог аха залу­ухан оюутан ябаха үедөө Буряад оронойнгоо бүхы шахуу аймагуудай залуушу­улда өөрынгөө hайн тала мэдүүлhэн гээшэ. 1966 оной зун би түрүүшынхиеэ Улаан-Үдынгөө горсад ошожо, ёо­хор гээшые хараһан байнаб. Тиихэдэ Ага, Түнхэн, Хори, Ярууна, Хэжэнгэ болон бусад нютагуудай залуушуул 4-5 дүхэриг боложо ёохордоо hэн. Тэрэл үдэшэ нагасаяа дахажа ябахадаа, Дашын Бу­лад, Жаншабай Булад, Дугда­най Дамби ахатануудай нэгэ зугаа шагнаа hэм.

- Бидэшни биража ёохордохогүйбди, одоол Бор­боймнай Сэрэндондог бай­гаа hаа, ондоо ёохор болохо hэн. Эдэ олон дүхэригшни Сэрэндондогой харааень ха­раад лэ, дүхэригтөө урижа байдаг юм, - гэжэ хөөрөө бэ­лэй.

Ехэ юумэ мэдэдэг хүн бай­гаа. Илангаяа бурхан шажа­най талаар, урданай ламана­рай намтараар hонирходог, бурханай ном уншадаг һэн. Этигэл, Ногоон ба Сагаан Дара эхын магтаал сээжээр мэдэдэг байһан.

Ашыень харюулха аргатай гүбди?

Нэгэтэ эжы тухай хөөрэлдөөн болоходонь, олон жэл­дэ яhанай, үе мүсын үбшэндэ нэрбэгдэhэн, хэбтэриин эжыгээ hайханаар үргэжэ, бөөмэйлжэ гараhан тухайнь hануулхадамни: «Бидэшни эхын аша гээшые харюул­жа шадахагүй зон гээшэбди. Бүхы амитад сооhоо хирээ­гэй гээ hэн гү, али элеэгэй дальбараал эхынгээ ашые харюулhан юм гэжэ бурха­най ном соо бэшээтэй. Эхэ шубуун гуужадаг юм, бүхы үдэ нооhониинь унажа, ула­ан мяхан болошодог. Хордо­жо, үбдэжэ, батаганаа, хор­хойдо барюулха хирэдэнь дальбарааниинь даляараа hэбижэ, үдэ нооhонойнь ур­гатар hахидаг юм», - гэжэ хэ­лээ hэн.

Сэрэндондог ахатан ма­лай эмшэн мэргэжэлтэй, үүлтэртэ фермые даагша­ар олон жэлдэ амжалта­тайгаар хүдэлөө. Олоной түлөө оролдоhон, илангаяа нүгшэhэн зоной буян, сан­гарил бүтээлсэдэг байhан. Миниингээ Базар хүбүүндэ шэрүүлээд, Үлзытынгөө, Ту­жынгаа обоонуудта ябадаг hэмди. Харгыдаа мэдэhэн, дуулаhан юумэеэ бидэндэ хөөрэжэ hонирхуулдаг hэн.

- Сэрэндондог ахата­най hонор сээжэдэ урданай юумэн ехээр хадагалаа­тай. Ага ба Ононоор мори урилдаанда ябахадаа, олон нютагhаа сугларhан мо­ришод хөөрэлдөө дэлгээ­хэ. Манай ахатан үдэшын наранhаа үглөөнэй наран болотор хөөрэхэл даа, би­дэшье унтангүй шагнадаг hэмди, - гэжэ Эрдэниин Эр­дэм багаhаа моришониие дахаhан, хожомынь адуушан болоhон хадаа хөөрэжэ бай­гаа hэн.

Сэрэндондог Дагбаевичтан хоюулаа аргагүй хүндэмүүшэ айл. Наһанайнь нүхэр Норжомо Найдановна олон жэлдэ Үльдэргынгөө зондо кино харуулhан, киномеха­ник мэргэжэлээрээ амарал­тада гаратараа хүдэлhэн. Сэрэндондог Дагбаевичтан аргагүй hайн абгатан, на­гасатан юм. Сагhаа урид наhа бараhан аханарайн­гаа, дүү хүрьгэнтэнэйнгөө үхибүүдые дүнгэжэ харалсаhан, туhалhан, тухандань хүргэлсэhэн. Сэрэндондог ахатан мүнөө ябаа hаа, 83 наhатай байха hэн. Ахынгаа үхибүүдэй, Арсалан ашын­гаа оролдожо, субарга бүтээлсэhэндэ баярлаха, омо­горхохо hэн. Норжомо Найдановна үхибүүдэйнгээ, аша зээнэрэйнгээ дунда амга­лан мэндэ Улаан-Үдэ хотодо ажаhууна.

Хүндэмүүшэ, элбэг эдеэтэй энэ айл­да сай уугаагүй, 15 хүнэгөөр хэhэн жэгнүүртэ жэгнэhэн бууза эдеэгүй хүн Үльдэргэдэ хомор ёhотой. Юундэб гэ­хэдэ, жэл бүри шэнэ жэлэй найр хэхэ, түрүүшээр газедэ­эр хэһэн туулмагтай, hүүлдэнь яла­гар гоё туулмагтай бэлэгүүдые айлшан бүхэндэ хубааха.

ШЭМЭДДАШЫН Сэрэндулма