Үшөө 1910 ондо Базар Барадин иигэжэ хэлэһэн байдаг: «Түрэлхи хэлэн дээрээ бэшэгтэй, һургуулитай улад өөдэлдэг, үгы улад – хэлэ ёһоо алдажа, хари уладай эрдэм, шадалда дарагдажа, амитанай ула боложо доройтодог». Тэрэ гэһээрнь, мүнөө үе болотор, буряад хэлэнэй талаар зүб, буруу, хэрэгтэй, хэрэггүй хэмжээнүүд абтаа. Ганса хэлэнэймнай бэшэ, юрэнхыдөө арадаймнай хуби заяанда нүлөөлһэн тэдэ хэмжээнүүдые шата шатаар илгажа, уншагшадайнгаа һонорто дурадхахадаа, толгойдоо хэрэгтэй тобшолол хэхэ гэжэ найданабди.
1931 он – хуушан монгол бэшэг орхигдожо, монгол хэлэнэй аялга, удаань сэлэнгын (сартуул, сонголнуудай) нютаг хэлэн дээрэ үндэһэлһэн лата үзэг хэрэглэгдэжэ эхилээ;
1936 он – номой (литературна) буряад хэлэн гэжэ хори буряадуудай аялга тогтоогдоо;
1939 он – лата үзэг бэшэг орхигдожо, кирилл бэшэг хэрэглэгдэжэ эхилээ;
1966 он – буряад һургуулинуудта гэртэхинэй дураар хэшээлнүүдые ород хэлэн дээрэ ябуулха тухай Буряадай АССР-эй Гэгээрэлэй сайдай тогтоол гараа;
1967-68 онуудай һуралсалай жэлдэ 1-дэхи ангиһаа эхилжэ, бүхы хэшээлнүүдые ород хэлэн дээрэ ябуулха «туршалгада» Буряадай 180 һургуулиин 23-иинь хабаадуулагдаа;
1973 оной январиин 19-дэ Гэгээрэлэй яаманай коллеги дээрэ абтаһан шиидхэбэреэр бүхы һургуулинуудта хэшээлнүүд ород хэлэн дээрэ ябуулагдадаг болоо;
1981 оной декабриин 30-да КПСС-эй обкомой бюро дээрэ «Юрэнхы болбосоролой һургуулинуудта буряад хэлэ, уран зохёол үзэлгэ һайжаруулха тухай» тогтоол гаража, эхин шатын ангинуудта буряад хэлэ үзэлгэдэ үгтэдэг саг дээшэлүүлэгдээ;
1986 ондо КПСС-эй Буряадай обкомой «Уласай юрэнхы болбосоролой һургуулинуудта түрэлхи (буряад) хэлэ заалга саашадань һайжаруулха тухай» тогтоол гараа;
1992 оной июниин 10-да «Буряад Уласай арадуудай хэлэнүүд тухай» хуули абтажа, буряад ба ород хэлэнүүд Буряад Уласай гүрэнэй хэлэнүүд гэжэ тунхаглагдаа;
2014 оной март һарада «Буряад Уластахи болбосорол тухай» хуулида Буряад Уласай гүрэнэй хэлэнүүдые һайн дураараа шэлэн үзэхэ тухай нэмэлтэ оруулагдаа.
Эмнэгдэмээр эрэмдэг
Хэлэгүй хүн эрэмдэг гээшэ... Түрэлхи хэлэеэ алдаһан хүн баһал эрэмдэг. Харин бэеын эрэмдэг бэшэ, сэдьхэлэй эрэмдэг. Иимэ дутагдалтай хүн түрэл арадайнгаа хэдэн зуун жэлэй туршада суглуулан нөөсэлжэ, юумын гамтай хадагалжа ябаһан гүн баялигта, ухаанда ниилэхэ аргагүй болоно. Элинсэг хулинсагуудтаа, үбгэ эсэгэнэртээ урбаһаншуу... Дээдэ Заяанайнгаа үршөөлһөө хахасаһаншуу... Урдахи гол хубияа мохооһоншуу... Мүнөөдэрэйнгөө ажабайдалые ахирдуулһаншуу... Теэд энэ дутагдал заһагдамаар, эмнэгдэмээр шанартай. Яагаад эмнэхэб? Хэлэеэ шудалха, тахижа ябаһан бурхадтаал адляар тахиха, үе дамжуулан, үри хүүгэдтээ хүргэхэ, сахин ябахыень тэдэндээ захиха. Буряад һайхан хэлэмнай арадаймнай сахюусан-һүлдэ, тугнай ха юм.