​​Харгынь эхин эндэһээ

Һүдэнтэ һууринда байдаг Ц. Жамцараногой хүшөө

Ород гүрэнэй элитэ ехэ эрдэмтэн, Дурна зүг шэнжэ­лэгшэ, профессор Цыбен Жамцараногой түрэһөөр 138 жэл гүйсэһэнтэй дашарамдуулан, Ага тойрог­то “Далитэ” театрай байшан соо июлиин 30-31-дэ “Бу­ряад арадай түүхэ: мартагдаһан нэрэнүүд, мэдэгдээгүй хуудаһанууд” гэһэн можо хоорондын эрдэм-шэнжэлгын хуралдаан болобо.

Цыбен Жамцараногой олониитын ба эрдэмэй ажал ябуулгын асуудалнуудые зүбшэн хэлсэлгэ, түрэл хэ­лэеэ шудалалга, буряад ара­дай түүхэ шэнжэлгэдэ залу­ушуулай һонирхол таталга гэхэ мэтын зорилгонуудые эмхидхэгшэд урдаа табиһан байна. Агын тойрогой Захир­гаан, Цыбен Жамцараногой нэрэмжэтэ Үбэр-Байгалай хизаарай номой сан, Агын хи­заар ороноо шэнжэлэгшэдэй “Алтан жаса” бүлгэм, Үбэр-Байгалай хизаарай социаль­на талаар ажалтанай мэр­гэжэл дээшэлүүлгын Агын һургуули хуралдааниие эм­хидхэн бүтээбэ.

Цыбен Жамцараногой ду­расхаалай хуралдаанда Мо­сква, Эрхүү, Улаан-Үдэ, Шэтэ хотонуудһаа, Үбэр-Монголой Шэнэхээнһээ эрдэмтэд хаба­адажа, элидхэлнүүдые хэбэ.

Буряад Уласай гүрэнэй архивай баримтата бэшэгүүдэй таһагые даагшын орлогшо, түүхын эрдэмэй кандидат Лариса Чимит­доржиева архивта хада­галагдажа байдаг Цыбен Жамцараногой бэшэгүүдые шэнжэлжэ, эрдэмтэнэй ажа­байдалай мэдэгдээгүй зарим хуудаһануудые тайлбарилан хөөрэбэ. Бэшэгүүдэй гэрэл зурагуудые харуулхадань, сэбэрхэнээр бэшэһэн эрдэм­тэнэй гар бэшэгүүдые хара­хада, тон ехэ һонирхолтой байгаа һэн. Бэшэгэй мүрнүүдые уншахада, эрдэм­тэнэй түрэл арадтаа һанаата болоһониинь элирнэ.

Кембриджын ехэ һургуулиин Дундада Ази ба Мон­голые шэнжэлдэг түбэй эрдэмэй ажалтан, түүхын эрдэмэй кандидат, доцент Саяна Намсараева, уг гарба­лаараа Һүдэнтэ нютагай за­луу басаган, “Халхын голой байлдаан: японтоной тала­да дайлалдаһан буряад сэ­рэгшэдэй хуби заяан” гэһэн маша һонин элидхэл хэжэ, олон хүнүүдэй анхарал та­таа, асуудалнуудта харюусаа һэн. Саяна Баировна буряа­даар асуухадань, эхэ хэлээ­рээ харюусана, ородоор асу­ухадань, ородоор харюусана. “Буряад үнэн”, “Толон” сони­нуудые ходо уншадагби, эр­дэмтэнэй ажалдаа хэрэгтэй юумэ олодогби гэжэ хэлээд, минии бэшэһэн тагнуулшан Эрдэмбилиг Сандиев, Нью- Джерсиин хальмаг дасанай шэрээтэ Даба-Самбу ламба­гай тухай толилолгонуудые элидхэл соогоо нэрлэхэдэнь, тон ехээр баярлааб.

Эрхүүгэй дасанай лама Цырен Соктоев Цыбен Жам­цараногой багша Буда Раб­данов тухай элидхэл хэбэ. Шэтэ хотын хизаар ороноо шэнжэлэгшэдэй бүлгэмэй түрүүлэгшэ Геннадий Же­ребцов профессор Цыбен Жамцараногой хуби за­яан тухай хөөрөөд, мүнөө үедэ ямар шэнжэлгэнүүд хэгдэнэб гэжэ дурсаба. Үбэр-Байгалай хизаарай бу­ряадуудай угай бэшэгүүд тухай, номой санда хадага­лагдажа байдаг баримтата бэшэгүүд тушаа Шэтэ хо­тын А.С.Пушкинай нэрэм­жэтэ номой сангай ажалтан Ольга Алфёрова элидхэл со­огоо дуулгаба. Шэнэхээнһээ ерэһэн хүндэтэ айлшан, Үбэр-Монголой түүхэ ба соёл шэнжэлэгшэдэй бүлгэмэй түрүүлэгшын орлогшо Да­шицыренэй Жимба Хүлэн-Буирта ажаһуудаг буряаду­удай һуудал, байдал тухай хөөрэжэ үгэбэ.

Июлиин 31-эй үдэр хурал­даанда хабаадагшад Һүдэнтэ нютаг зорибобди. Тэндэ Һүдэнтын профессорнүүд Цыбен Жамцарано Баир Намсараев хоёрто хүшөө табигдаһан, томо шулуун дээрэ нюур шарайнь, нэрэ обогынь һиилэгдэнхэй - ай­хабтар гоёор харагдана. Той­роод модонууд таригдаһан, сэсэгүүд һалбарнад.

Нютагай музей, һургуулиин музей тон баян зүйлнүүдтэй, хоморой гэрэл зурагуудтай байгаа һэн. Яаралгүйгөөр дахяад ошожо хараһайб гэһэн бодолтойб.

“Буряад үнэн”, “Толон” со­нинуудта олон толилолго­нуудыень уншаһан Борлой Гэнинович Болотов гэжэ хүнтэй улаан нюураараа уулзажа танилсаһандаа, хөөрэлдэһэндөө угаа ехээр ол­зуурханаб.

Һүдэнтэ нютагай арад зон хүбүүд, басагадаа эрдэм, номдо һургаха эрмэлзэлээ абажа ябаһан зандаа, тиимэ тула үшөө олон эрдэмтэд, суута хүнүүд, олониитын ажалтад нютагһаань гара­хань дамжаггүй.

Авторай гэрэл зураг

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА, Ага тойрогто “Буряад үнэн” сониной тусхай сурбалжалагша