​​Залуу наһанай зүргэ харгыгаар

Уласхоорондын «Найрамдал – 79» отрядай гэшүүд

Байгша оной июль соо Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин “Найрамдал-1979” гэһэн оюутадай отряд ан­хан үзэгдөөгүй түсэл бэелүүлбэ. Юуб гэбэл, 40 жэлэй үнгэрһэн хойно уласхоорондын отрядай гэшүүд бэе бэеэ оложо уулзахаһаа гадна, оюутан хаһадаа ажал хэжэ үнгэргэһэн Монголой захагүй элһэн губида оршодог Хажуу-Улаан уурхай ошожо ерээ. 

Доржо Банзаровай нэрэмжэ­тэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулиин ба Улаан-Баа­тарай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулиин хоорондо уласхоорондын оюутадай барилгын отрядуудаар ан­далдалга 1971 ондо ВЛКСМ-эй можын хорооной үүсхэлээр түрүүшынхиеэ эмхидхэгдэһэн юм. Хоёр гүрэнэй ою­утадай харилсаа холбоото ажал 1990- ээд онууд болотор үргэлжэлөө.

1979 ондо “Найрамдал” гэһэн улас­хоорондын отрядай бүридэлдэ БГПИ- гэй 19 оюутан ба эмшэн оролсоо. Фи­зикэ ба математикын факультедэй 2-дохи курсын оюутан Цырен Айсуев отрядай командираар томилогдоо, хари хэлэнүүдэй факультедэй 3-дахи курсын оюутан Вера Филиппова ко­миссараар шэлэгдээ һэн.

Тиин мүнөө эды олон жэлэй ходо­рон ябашаһан хойно дахяад отрядаа суглуулжа, Хажуу-Улаан ошожо ерэхэ гэһэн бодол Тарба Доржиевай толгой­до түрэһэн байна. Энэ хүмнай мүнөө БНЦ-гэй аспирант, Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, дуунай үгэнүүдые бэшэдэг ирагуу найрагша, зурхайша лама, гүн ухаа шудалагша, Асагадай дасанай хэрэгүүдые эрхи­лэгшэ, Агван Доржиевай жаса бай­гуулагша, Агван Доржиевай медаль, Асагадай дасанай дэргэдэхи угай су­барга ба Арьяа-Баалын хүшөө зохёон бүтээгшэ гэжэ суурханхай.

Тарба Доржиевич мүнөө “Буря­ад Уласай үмэнэ габьяатай байһанай түлөө” медаляар шагнагдаһан Буря­адай габьяата һоригшо Цырен Ай­суевта дурадхалаа мэдүүлһэн байна. Тиин хоюулаа ехэхэн эмхидхэлэй ажал ябуулжа, энэ хэрэгээ бүтээгээ. От­рядайнгаа гэшүүдые могойн мүрөөр мүрдэхэһөө нааша бэдэржэ олоо. Жэ­шээнь, комиссар Вера Филиппова Эрхүүдэ ажаһууна, Баир Галсанов Ага­да түбхинэнхэй. Вайбер соо бэшэлсэ­жэ, мүнөө иимэ болонхой гээшэб гэжэ булта гэрэл зурагуудаараа андалдааб­ди: 40 жэл соо уулзаагүй зон бэе бэеэ таниншьегүй байжа болохо ха юм.

Түрүүшын уулзалга майн 1-дэ Аса­гадай дасанда үнгэрөө. 19 гэшүүдһээ 9-иинь уулзалгада ерэжэ шадаа. Энэ ехэ хугасаагай үнгэрһэн хойно залуу­гайнгаа нүхэдтэй золгоходо, хэды гоёб даа! Хөөрэлдэжэ садахаар бэшэ. Уйд­хартайнь гэхэдэ, 13 хүбүүдһээмнай 3-иинь энэ дэлхэйһээ халин ошон­хой: Валера Цыремпилун, Содном­бал Содномдашиев, Витя Бураев. Эдэ нүхэднай манай зүрхэ сэдьхэлдэ ходо­доо залуу дорюун зандаа үлөө.

Июлиин 19-дэ “Найрамдал-79” от­рядай 8 гэшүүд Монгол зорибобди. Вера Савченко (Филиппова), Самажап Гомбоева (Будаева), Юлия Раднаева (Омсоева), Маргарита Иванова (Баль­жирова), Дулма Сахияева (Цыренова), Тарба Доржиев, Баир ба Дулма Галса­новтан. Отрядаймнай командир Цы­рен Айсуев ба Люба Очирова бидэнээ үдэшөө.

Улаан-Баатарта бидэниие Монго­лой арадай ирагуу найрагша Батхүү ба “Ардчилал таймс” сониной сурбалжа­лагша Өлзийбаяр гэгшэд угтажа абаа. Зүүн-Гобиин аймаг руу харгыда бүхэли үдэрөө һалгаабди. Орой болоходо, Их­хэт сум һууринда хоноод, үглөөгүүр эртэ тэндэхи Соёлой байшан соо ор­шодог композитор Пунцогбалай нэ­рэмжэтэ музей соо Хажуу-Улаан хэб­тэшэдэ зорюулагдаһан зүйлнүүдые һонирхон хараабди. “Монголсовцвет­мет” нэгэдэлэй флюорит олзоборил­гын Хажуу-Улаан хэбтэшэ 1970-аад онуудаар багаханшье һаа, тэрэ үедөө яһала хүгжэнги, ехэ зохидхон һуурин байһан юм: совет мэргэжэлтэдэй ми­крорайон, монгол хүдэлмэришэдэй һуурин, мантан томо тамирай танхим­тай Соёлой байшан, совет ба монгол дэлгүүрнүүд, һургуули, стадион, бани. 1979 ондо манай ерэхэдэ, тэндэхи аалин ажабайдал хүүешөө һэн. Бидэ тоглолтонуудые, мүрысөөнүүдые, хүүгэдэй һайндэрнүүдые ходо эм­хидхэдэг байгаабди. Зүгөөр гол шухалань гэхэдэ, урагшатай һайн ажалаймнай түлөө тэндэхи зон бидэ­ниие аргагүй хүндэлдэг бэлэй. Орой­доол һарын туршада 18 модоной за­йда зайн гал дамжуулха баханануудые хэрэгсэлнүүдтэйнь тодхообди, 16 байратай гэртэ гэрэлтүүлгын тоног түхеэрэлгэ хабсаруулаабди, зайн га­лай дизельнэ станци, гараж баряабди.

Монгол хаад, хатадай хубсаһа хэдэрээд...

Тиимэһээ залуу наһанаймнай түрэл һуурин ямархан болонхой хаб гэжэ хүн бүхэнэймнай сэдьхэл хөөрөөд байгаа бшуу. Теэд бидэни­ие һандаршанхай һуурин зэнхын угтаа. Сэдьхэлнай ямараар хүмэреэ гээшэб! Тэрэ үедэ байрлаһан хоёр дабхар гэрэйнгээ һандархай һуури олоходоо, гунигтай баярта абтааб­ди. Һанаандаа удаа дараалан түрэл һууринаа һэргээхэеэ оролдонобди: эндэ стадион байгаа, тээ саана Соёлой байшан... Тамирай танхимай хананууд хайратайгаар харагдана. Эзэлүүдгүй нюдэн уһатаад орхихо юм. Бидэниие дахуулжа ябаһан монгол найзанууд­най бидэнэй урда гэмтэй юм шэнги аягүйрхэнэ. Тэдэ эндэхи ажал 2003 ондо зогсоогдоһон гэжэ мэдээшье һаа, һуурин газарай нюрууһаа үгы болон­хой гэжэ ойндоошье оруулаагүй бай­гаа бшуу. “Теэд яахаб, хогоосон юртэм­сэ ха юм даа”, - гэжэ хэн бэ даа гүбэд гээ. Тиимэ даа гэжэ һанаагаа тэгшэ­лээд, 40 жэл болоод ерэһэн тухайгаа түүхэдэ оруулжа, тамирай танхимай хана дээрэ “Найрамдал-79” гэжэ бэшэ­эбди.

Монгол найзанууднай уйдхарыем­най тараахаяа үнэн зүрхэнһөө орол­доо. Эрхэмбаярай хүбүүнэй милаанда уригдажа, мори урилдаа хараабди. Һонирхолтойнь гэхэдэ, 1979 ондо Ха­жуу-Улаанда зайн галай станцида хүдэлһэн хүнүүд гурбан хүнииемнай танижархёо. Залуугайнгаа үе руу аян­шалгынгаа түгэсхэлдэ “Буусын шу­лууд” гэһэн газарта хүрөөбди, хээрэ сайлаабди. Энэ һууринда совет мэр­гэжэлтэдэй бодхооһон барилганууд тэрэл зандаа үлэнхэй. Үнгэрхэдөө, Соёлой байшан соонь тэрэ үеын хэрэгсэлнүүд, тоног түхеэрэлгэ ха­дагалаатай. Интернат, хоёр дабхар байшангууд һандараагүй һууна. Һургуулиин хана дээрэ Ленинэй “Учиться, учиться и ещё раз учиться” гэһэн уряа монгол хэлэн дээрэ бэшээтэй.

Улаан-Баатарта мартагдашагүй 3 үдэр үнгэргөөбди. Хүндэмүүшэ Мон­гол сайхан орон айлшадаа ехэ ду­лааханаар угтажа абаа. Би Монгол ошохо бүхэндөө ямар ухаатай сэсэн, ёһо заншалаа сахидаг, мүхэшэгүй зо­ригтой, баян дэлгэр сэдьхэлтэй арад гээшэб гэжэ ходо гайхадагби. Энэшье удаа ута замдаа ямаршье һэеы гэртэ ороходо, эзэдынь заал һаа хүндэлөөд, һүн сэржэмээрээ үдэшэдэг байгаа. Монгол найзануудтаа - Арадай ирагуу найрагша Батхүү, “Ардчилал таймс” сониной сурбалжалагша Өлзийбаяр болон жолоошон Ганбуладта баяраа мэдүүлнэбди.

Авторай дурадхаһан гэрэл зурагууд

Дулма САХИЯЕВА (ЦЫРЕНОВА), “Найрамдал-79” отрядай гэшүүн