​Буряад Уласай Хэжэнгэ аймагай даргын ажалта үдэр

Геннадий Лхасаранов

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

Хэжэнгээр ябахадаа, аймагай засаг даргын ажал­та үдэр ямараар үнгэрнэб гэжэ наринаар ажа­глаабди. Геннадий Лхасаранов үсэгэлдэрынь командировкоһоо оройтожо бусаашье һаа, үглөөгүүр ажалдаа ерэшэнхэй байба. Таһаг соонь олон номууд һонирхол татана. Ханадань морин хуурай үлгөөтэй бай­хые анхарбабди. Буряад хүтэлбэрилэгшын таһагта ехэ зохидоор таарана. Түрэл арадайнгаа соёлдо, хүгжэм ду­унда эльгэтэйень гэршэлнэ бэзэ.

Хөөрөөгөө эхилхэдээ, засаг дарга нэн түрүүн орлогшонортоёо нэгэ һаналтайгаар, нэгэ зорилготойго­ор эб хамта хүдэлнэбди гэжэ мэдүүлбэ:

- Тиигэжэл маанадые һунгажа, найдалаа даалгаһан аймагайнгаа зоной бүхы асуудалнуудые шиидхэхые оролдонобди. Баһа зүбшэл заабаришье үгэжэ, али нэгэн хэрэгээ хуулиин ёһоор яажа бүтээхэб гэжэ элирүүлжэ үгэхые шухалада бодонобди, - гэжэ Геннадий Лхасаранов ажалайнгаа зорилгонуудые элирхэйлээ.

8 саг 30 минутада түрүүшын бараалхагша - Оро­дой-Адагай Чимит Намсараев оробо. Тэрэниие шагнаад, Геннадий Зундуе­вич нютагайнь сомон дар­гатай утаһаар хөөрэлдэжэ, асуудалыень дары шиидхэ­жэрхибэ. Тиигэһээр байтар, шэмээшэгүүдэй арадай “Бе­региня” бүлгэмэйхид хон­ходобо. Тэдээндэ автобус болон тоһо, түлишэ үгэхэ асуудал шиидхэгдэшэбэ. Ажалшадайнь хэлэһээр, дар­гатай уулзаха гээ һаа, ямар­шье хүн урид хонходоод лэ уулзадаг юм байна. Тиибэ­шье, хүлеэгдээгүй уулзалга­нууд болодог ааб даа. Маа­надтай харгыда ябахадань, нэгэ эхэнэр гэртээ халуун уһа оруулха һанаатайб гэжэ хандаба. «Оруулхада боло­хол даа, теэд үнэтэйл боло­хо. Тиимэһээ өөһэдөө бодо­жо үзыт даа, ямар хүнүүдтэ хүнгэлэлтэ үгтэдэг юм гэжэ мэдэжэ абаарайт», - гэжэ за­саг дарга зүбшэл үгэбэ.

Дээгүүр хаража, биб гэдэггүй, аалин намдуугаар, хүндэмүүшэ ёһоор хүн зон­доо хандадаг даргые хара­хада, ямар урматай гээшэб! Хэжэнгын арад олон мэдэ­жэл засаг даргаяа һунгаа юм байна гэжэ этигэмээр.

Урданай юумэн ула болоогүй

Зунай дунда һарын эхе­эр Буряад Уласай Толгой­логшо Алексей Цыденов Хэжэнгэ аймагаар албан хэрэгээр ябажа, ажабайдал­тайнь танилсажа, үндэр сэг­нэлтэ үгөө һэн. Тиихэдээ Алексей Цыденов хүдөө ажахын ажалшадтай уул­зажа, нягтаар харилсаһан юм. Аймагай хүдөө ажахын хүгжэлтые тэмдэглэхэдээ, машинно-тракторна стан­циин хүдэлжэ эхилһые ехэтэ һайшаагаа бэлэй. Энэмнай Зүблэлтэ засагай үедэ яһала үрэ дүнгүүдые харуулһан һайн хэрэг һэргээгдээ гэ­эшэ. Томо техникэ абажа шадахагүй багахан ажа­хынууд ехэ гарзагүйгөөр газараа хахалжархиха, та­рижархиха, хуряажархи­ха аргатай болоо ха юм. Аһан томо, үргэн мөөртэй тракторнууд, мүнөөнэй оньһожоруулагдамал “Куз­басс” түхеэрэлгэнүүд уласай Хүдөө ажахын яаманай 36 сая түхэригэй урьһаламжаар абтаа бшуу.

Найдамтай шэнэ техникэ

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

- Мүнөө аяар 1300 гектар­та таряа, ногоон таригдаад байна. Үшөө 300 гектар газар эдлүүрилэгдээ. Иигэжэ За­сагай газарай туһаламжаар аймагай захиргаан болон нютагай ажахынууд эблэр­хэдээ, яһала һайн дүнгүүдые туйланабди, - гэжэ Геннадий Лхасаранов мэдүүлээ.

Эрхим шанартай эдеэ хоол

- Аймагта 125 хамтын ажахы болон 3800 үмсын хамһабариин ажахы тоолог­доно. Ехэнхидээ мал үдхэнэ. Табан ажахы мяханай зүйлнүүдые үйлэдбэрилнэ. Тэдэнэй нэгэн - Александр Ивановой “Лидер” - улас дотороо мэдээжэ болон­хой. Тэрэнэй бууза, банша, котлетэнүүдые ниислэл хо­тодошье дуратайгаар абадаг, - гэжэ засаг даргын орлогшо Солбон Доржиев омогорхол­тойгоор хөөрэнэ.

“Пищевик-Агро” эмхи эр­хим шанартай хурууд үйлэдбэрилдэгөөрөө мэдээжэ. Бидэшье хоёр янзын хурууд амталжа үзэхэдөө, үнэхөөр эрхим шанартай гэжэ сэгнэ­эбди. Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов Хэжэнгын амтатайшье, шанартайшье хурууд абажа байгты гэжэ зүб лэ хэлэдэг юм байна.

Тус эмхи аймагайнгаа хүн зонһоо һү литрынь 17 түхэригөөр худалдажа абана. Ха­рин аймаг 3 түхэриг нэмэжэ түлэнэ. Тиигэжэ хүнүүд литр һүеэ 20 түхэригөөр тушаана.

Хурууд бэлэн болоно

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

- Шэнэ үеын хоёр машина нютагуудаар ябажа, һү су­глуулна. Зарим ажахынууд 7-8 мянган литр һү тушаа­на. Ганса Леоновкын зон 2 сая түхэригтэ һү тушаагаа, - гэжэ “Пищевик-Агро” эмхи­ин захирал Виктор Раднаев хөөрэнэ.

- Үшөө һайнаар үнеэдээ һаагаад байбал, аймагаймнай зон өөһэдөөшье яһала олзотой байха, мүн үйлэдбэришье хүгжэхэ байна, - гэжэ Геннадий Зундуевич тэмдэглэнэ.

Олоной хүсэн – оёоргүй далай

Хэдэн жэлэй саада тээ улас доторнай арадай барилга­нууд үргэнөөр дэлгэрээ һэн. Илангаяа Захааминда энэ хүдэлөөн хүгжэжэ, арад зон­до, эдиршүүлдэ тон хэрэгтэй соёлой, тамирай байшанууд олоор баригдажа, харгынууд, хүүргэнүүд заһагдаа юм. Тэ­рэл жэшээгээр мүнөө ТОС-ууд ажалаа ябуулна.

Арадай хүсөөр баригдаһан хүүргэ

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

- Геннадий Зундуевичнай үшөө Чисаанын сомон дарга байхадаа, иимэ арадай арга нэбтэрүүлһэн юм, - гэжэ Оро­дой-Адаг һууринда олоной хүсөөр баригдаһан хүүргэ хару­улхадаа, засаг даргын орлогшо Интерна Эрдынеева хүн зоноо­роо омогорхожо, эдэбхи үүсхэл ехэтэйень магтаа:

- Джарун Хашорай су­баргынгаа 100 жэлэй ойдо ехэ ажал ябуулжа байнабди. Энэшье буянта ажалда арад зомнай эдэбхитэйгээр хаба­адана. 90-тэй Аграфена Ба­ирова 200 мянган түхэриг үргөө. Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев 2 сая түхэриг дамжуулаа. Мүн Засагайшье газар, Аяншалгын яаман туһална. Иигээд нангин су­баргаяа шэнэлхэ, һэльбэхэ ажалаа дүүргэжэ, сентябри­ин 21-эй бимба гарагта ойн баярай найр үнгэргэхэбди, - гэжэ уриба.

Джарун-Хашорай субарга шэнэлэгдэнэ

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

Үхибүүдэй амаралтын газар

Аймагай түбһөө холо бэ­шэхэнэ үзэсхэлэнтэ байга­алиин оршондо хүүгэдые амаруулха газар мүнөөнэй болбосон түхэлдэ дүүрэн таарахаар түхеэрэгдэһэн байна. Тиихэдээ хэжэнгээр­хин эгээл түрүүн үхибүүдэй амаралтын газарые буряад заншалта түхэлөөр баряаб­ди гэжэ омогорхоно.

Эндэ найман ханатай түхэреэн гурбан гэр-ордонууд оршоно. Тэндэнь ха­луун, хүйтэн уһан оруулаг­данхай, жорлонгууд, нюур гараа угааха газарнууд ая­тайханаар түхеэрээтэй. Ха­рин эдеэ шанаха газар бүрил һайнаар, эгээл һүүлэй үеын түхеэрэлгэнүүдээр хангаг­данхай. Тамирай байшанда бүхы хэрэгсэлнүүд абтаатай.

Амаралтын газарай ордон

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

 энэ газарые баһал олоной хүсөөр баря­абди гэжэ Римма Сандано­ва хөөрэнэ. Үшөө 2014 ондо Арадай Хуралай һунгамал Валерий Доржиев барилгын модоор, хэрэгсэлнүүдээр туһалһан юм. Валерий Пур­буевич зоной хэрэг дүүргэхэ гэжэ 800 мянган түхэриг дамжуулаа. Аймагай засаг даргын үүсхэлээр ажалшад нэжээд ажалта үдэрэйнгөө салин – 850 мянган түхэриг суглуулаа. Буряадай Заса­гай газар 6 сая 800 мянган түхэриг гаргашалаа.

Ябаган харгы гаргалга,эмнэлгын пункт түхеэрэлгэ, унтаха хэбтэхэ эдлэлһээ эхилээд, эдеэлхэ шэрээ һандалинууд гээд лэ, хуу мүнгэнэй ха юм даа. Хүн зо­нойл хүсөөр бүтээгдээ юм байна. Ганса 120 метрэй гүнзэгы худаг малтуулха гээшэмнай юун бэ! Ойн үйлэдбэриин ажалшад модоор туһалаа. “Тавидаа” ажахы 10 бүүбэй хони бэлэглээ. Иигэ­жэл зон хамтархадаа, юушье бүтээжэ шадаха юм байна гэжэ энэ жэшээгээр ойлго­моор.

Гүйгөөшэ моридые үдхэнэ

Ородой-Адагай үлзы һайхан Үлзытэдэ гүйгөөшэ моридые үдхэдэг Аюр Сам­пиловтай танилсабабди. Гүйгөөшэнүүдээ һорижо байха үедэнь тудажа, һайн хөөрөө дэлгэбэбди.

Зоотехник мэргэжэл­тэй Аюр хара багаһаа адуу малаар, нэн түрүүн мори­доор һонирходог байгаа. Энээндэнь Дашинима Дам­баевич эсэгэнь, Софья Цы­дынжаповна эжынь угаа баярлажа, ехэтэ дэмжэдэг һэн. Тиимэһээ Аюрай Буря­адай Хүдөө ажахын дээдэ һургуули дүүргэһэниинь гайхалгүй.

Аюр Сампилов шодоогуудтаяа

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

Тиигээд лэ хэды жэлһээ имагтал гүйгөөшэ үүлтэрэй моридые үдхэнэ. Эндэ сэ­бэр англи үүлтэрэй бо­лон Советскэ Союзай маршал Семён Будённын заводто байгуулагдаһан анг­ли-будённын үүлтэрэй гүйгөөшэд холоһоо асарагдаа. Мүн баһа буряад үүлтэрэй эсэшэ сусашагүй морид бии.

Һоригшо шодоог хоёрой үүргэ

Англи үүлтэрэй Саая эндэ түрэһэн, мүнөө хоёртойхон­шье һаа, дүрбэн урилдаанда хабаадаа. Бэрхэ һайн хүнэй жолоодобол, түрүү һуури эзэлхэл байгаа. Тиимэһээ мори һайнаар мэдэхэ, бүхы ёһоорнь һорижо шадаха, тиигээд ямар урилдаанда хабаадажа байһанаа ойлго­жо, бусад моридые шэнжэ­жэ, эхиндэ яахаб, дундуур яажа жолоодохоб, мүн эгээл һайнаар замаа ахиха сагтаа таһа намнажа, моринойнгоо хүсые гамнажа шадаха шодо­огууд үндэрөөр сэгнэгдэдэг. Тэдэниие баһал эртээнһээ бэлдэхэ хэрэгтэй. Мантай Бата Марбаев шодоог уул­заба. Бата баһал багаһаа мо­ридто дуратай, олон урил­даануудта хабаадажа, нюдөө баларһан шодоог юм байна. Мүнөө 20-той, яһала хүнгэн солбон. Аюрай хэлэһээр, эгэ­эл таарама шадамар шодоог. Буряадтаашье, Үбэр Бай­галай хизаарташье: «Бата Тореодор морёороо ерэбэл, бултаниие шүүхэ», - гэлсэдэг. Зариман тэрэ хоёр ерэхэнь гэжэ дуулахадаа, хабаадаха­яашье зүрхэ алдадаг болон­хой.

Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг

Баһал эгээл шухалань гэхэдэ, түхэреэн жэл соо гүйгөөшэнүүдээ һорижо бай­ха хэрэгтэй. Тиимэһээ мэр­гэжэлтэ һоригшые холоһоо заладагби гэжэ Аюр хөөрэнэ. Теэд даб гээд, һайн мэргэ­жэлтэн олдодоггүй. Холоһоо уриһан хүнөө гэдэргэнь эль­гээхэ баатай болоо. Дахинаа аяар Омскһоо Руслан Рева гэжэ һоригшые хэлсээ ба­талжа асараад, мүнөө эб хам­та хүдэлжэ байнад.

Аюрай хэлэһээр, эгээл хурдан гүйгөөшэнүүд зан­шалта ёһоороо Краснода­рай хизаарта, Ростовой мо­жодо үдхэгдэнэ. Тиимэһээ мүнгэ алта харамнангүй, холо ойроһоо түргэн ту­руута, хүнгэн хүлтэ урил­дааша моридые шадаха зэргээрээ асарнаб, эндээ үдхэхэ ажал ябуулнаб гэжэ гүйгөөшэнүүдэй эзэн хөөрөөд, баһал уйдхарта абтана.

«Гарза гаранал даа»

Шүүд гэжэ унагалуулһан хоёр үүлтэртэ даагыень шо­нонууд барижархёо! Гарза гарахадаа, манһаа һураха бэшэ даа, гэбэшье, хүбшын хүхэ шоные мүнөө сагта тогтоожо шадахаяа болёо юм гүбди? Эрэшүүлнай ха­анаа нюугдашоо юм – али буу шагаажа, хабхаан та­бижа шадахаяа болёо юм гү? Ганса хороор анюулжа һурашоод, мүнөө болоходо, мал адууһаяа бэлэн табижа үгөөд һууха саг ерээ юм гү даа, гайха тагна!

Тиигэбэшье, Аюр дахин һэргэг боложо, моридоо, унага даагадаа байра соонь ажаллаха гэжэ оролдоно. Ха­рин талада гаргахадаа, өөрөө адуулна. Бидэ баһал ехээр һонирхожо, моридойнь шэнэ байрые анхарбабди. Морин бүхэн өөрын таһагтай, эзэ­еэ ехэ һайнаар мэдэхэ байна гэжэ ойлгобобди. Иимэ һайн харууһатай морид юундэ урилдахагүйб даа? Иигэһээр Хэжэнгэ аймагай засаг дар­гын ажалта үдэр дүүрэхэ тэ­эшээ болоошье һаань, үшөө орой болотор зонойнгоо хэ­рэг утаһааршье шиидхэжэл ябана һэн.