Хотогор һайхан Хориин хизаар анхан сагhаа абьяастай зоноороо суутай юм. 1970 оной июлиин 18-да галзууд угай Яндаков Дугаржаб Цыренович ба Евдокия Цыреновна хоёрой бүлэдэ түрэһэн Баир хүбүүн абынгаа нэрэ алдаршуулжа ябана. Буряад орондоо, тоонто һайхан Хори аймагтаа хүндэтэй дархан гэжэ Яндаков Баир тухай нютагайнь хүн бүхэн хэлэхэл байха.
Модошо дархан Баир Яндаков байhан хүсэл зоригоо, hанал бодолоо, найдал тэмүүлэлээ бүтээлнүүд соогоо шэнгээжэ, арад зоной сэдьхэл баясуулдагынь гайхалгүй. Һиилэжэ хэhэн дүрсэ, хүрэг хүдэлмэринүүдэйнь үзэсхэлэн бүхэн ехэл хүлеэгдэжэ, арад зоной анхарал татан амжалтатайгаар үнгэрдэг. Хори нютагай ажаһуугшад бэлигтэй хүбүүнэйнгээ нэрэ түрэ өөдэнь үргэжэ, нютагайнгаа музей соо тусхай булан байгуулха гэжэ шиидэнхэй.
Багаһаа урлаха улигтай
Баир Дугаржапович бэеэ мэдэхэһээ хойшо модоор харуулдаха, дархалха дуратай юм. Балшар бага наhанhаа урлалда улигтай байhанаа харуулаа. Теэд уг гарбалынь шэнжэжэ үзөө hаа, хүн бүхэн заабол ямар нэгэн онсо бэлигтэй байhан лэ байха.
Намтарыень дурдахада, hургуулияа дүүргэжэ, сэрэгэй албанда ябаһанайнгаа hүүлдэ гэртээ ерээд байтараа, аргагүй ехээр үбдэжэ зобоод, хэбтэри болошохо үйлэ хубитай байгаал даа. Эгээл залуухан наhандаа I шатын эрэмдэг гэжэ тодорхойлогдоо бэлэй.
Баир хүбүүн тиигээшье hаа гомдожо, уйдажа байха үдэрынь үсөөн. Наранай гарахатай хамта hэрижэ, үхибүүн ябаhан hонирхолоороо модоор юумэ дархалха гэжэ оролдожо эхилээ. Үдэр бүри жаа-жаагаар абьяасаа мүлирүүлжэ, үсэд нэтэрүү оролдосынгоо, ухаанайнгаа хүсөөр мүнөөдэрэй үрэ дүн туйланхай. Буряад арадайнгаа угалза хээнүүдые уранаар хэрэглэн, үзэмжэ haйхан уран бүтээлнүүдые ганса модоор hиилэхэ бэшэ, гуулингаар шудхажа, ажалаа шэнэдхэхэ, юумэ үүсхэхэ гэжэ бододог. Хүрэлөөр дүрсэнүүдые хэжэ эхилээд, олоной анхарал татажа байдаг.
Бурханай үгэһэн буян хэшэг
Эгээл түрүүн Соёлой яаманай грант шүүжэ, олониитэдэ мэдээжэ болоо һэн. Тэрээнhээ хойшо Буряад Уласай, Ородой Холбоото Уласай болон уласхоорондын хэмжээндэ эрхимүүдые элирүүлхэ зорилготойгоор үнгэргэгдэдэг мүрысөөнүүдтэ заатагүй уран бүтээлнүүдээ табижа, магтаал hайшаалда хүртэжэ урмашадаг. Тиигэжэ Москва хотодо 2010 ондо «Филантроп» гэжэ шанда хүртэhэнөө үндэрөөр сэгнэдэг юм. Монгол ороной Хэнтэй аймагта болоhон «Алтаргана - 2014» гэһэн уласхоорондын фестивальда хабаадаад, мүнгэн медаль хүзүүндээ үлгэжэ, Буряад ороноо суурхуулхаһаа гадна, зоной дунда мэдээжэ болоо һэн. 2016 ондо «Алтаргана» нааданай алтан утаhаар гоёонхой үргэмжэлэл абажа, үргэнөөр алдаршахын хажуугаар, уласхоорондын уран дархашуулай үнэмшэлгэдэ хүртөө бэлэй.
Эдэ амжалтануудыень хараалан, 2019 оной апрель hара соо Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ Уран һайханай музей Хориин уран дархашуул Баир Яндаков, Бадма-Доржи Тыкшеев гэгшэдэй бэлиг талаангаа гэршэлжэ бүтээhэн уран зүйлнүүдэйнь дээжэ элбэгээр дэлгээжэ, «Маленькая страна» гэжэ выставкэ эмхидхээ һэн. Энэ үзэсхэлэн олон зониие һонирхуулан хужарлуулхаһаа гадна, дархашуулай хэhэн бүтээлнүүд дээдын хүндэтэ hуури эзэлээ гэжэ баяртайгаар онсолоё.
Баир Яндаковой бүтээлнүүд
Хүрэлөөр бүтээһэн барималнуудынь Этигэлэй Хамба ламада зорюулагдаһан «Арбан эрдэниин үргэл» гэжэ фестивальдашье, уласхоорондын хэмжээнэй «Ёрдын наадандашье» табигдажа, бүгэдэ ниитын hайшаалда хүртэжэ байдаг. Баир Яндаковой бүтээлнүүд Третьяковско галерейн жасада хадагалагданхай.
- Тэдэнииень хараһаар лэ, Баир Яндаковой гараар бүтээгдэһэн гэжэ танихаар, өөрын онсо шэнжэтэй, хэмжүүрээрээ багаханууд аад, тон уранаар дархалагдаһан дүрсэнүүд юм, - гэжэ уралиг шэнжэлэгшэд тэмдэглэдэг юм.
Һүүлэй үедэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай Илалтын 75 жэлэй ойдо зорюулжа, «Сэрэгшэн – мэргэн буудагша» гэжэ уран баримал дархалжа дүүргээ. Олон янзын амитадай, шубуудай дүрсөөр шэмэглэжэ, гоёожо hиилэгдэһэн тэрээнь соонь «5 хушуу мал» гэжэ суглуулбари өөрын hуури эзэлэнхэй.
Тэрэ туйлаhан амжалтаараа hанаагаа амараад hуунгүй, зохёохы шадабарияа саг үргэлжэ мүлижэ, модоор уран гоёор hиилэжэл, ажалаа наринаар ябуулжал байдаг. Баир Дугаржаповичай абьяас бэлиг, шадамар уран гарынь бурханһаа үгтэһэн буян хэшэгэйнь дээжэ мүн.
Светлана ДАШИДОРЖИЕВА