​Домогто элинсэгүүдээ дурдажа...

Нютагай тайлга ахамадууд тахина

Хангай ехэ хадата За­хааминай зон угайн­гаа заншал наринаар сахидаг гэжэ мэдээжэ. Уула обоонуудаа, уһа голнуудаа, аршаан булагуудаа, үбгэ эсэгэнэрэйнгээ нангин бу­усануудые аршалан хамга­алжа, тахижа байдаг. Үбһэ хулһан хуряагдажа, нама­рай тахилганууд эхилбэ. Намарай эхин һарын шэ­нын 9-дэ Нурта нютагай хүн зон хаа-хаанаһаа су­гларжа, уг гарбалаа, Буха-Ноён баабайгаа, Дулаан-Ха­анаа тахижа, аха захатанаа хүндэлбэ.

Захаамин аймаг соогоо багаханшье һаа, Нурта онсо­гойхон нютаг юм. Илангаяа уран нарин дархашуулаа­раа, бэрхэ барилгашадаараа суурхаһан. Тула загаһанда шарбуулһан хүрин хара хүрхүүд угай зомди гэжэ тэдэ омогорходог. Анха түрүүн иишээ Мүнхэ гэжэ хүн удаган һамгантаяа, гур­бан хүбүүдээрээ ерэһэн гэхэ. Мүнөөшье нуртаархин Гэн­жэгэн төөбиидөө мүргэжэ байдаг. Тэрэ ехэ удаган он­гондоо ороходоо, дээшээ дэг­дэшэдэг байһан. Тиимэһээ урид гэнжэлүүлдэг бай­гаа. Энэ ушарһаа Гэнжэгэн төөбии гэжэ суурхаа бшуу. Гурбан хүбүүдынь Нур­тада, Үлэнтэдэ, Бортодо һуурижаһан. Тэндэхи зон урданһаа нааша болоһон олон тоото үйлэ ушарнуудые домоглон хэлсэдэг. Нютагай аха заха Дансаран таабайн хөөрэһэн домог уншагша­дайнгаа анхаралда дурадхая.

Дулаан-Хаанай домог

Монголдо юһэн аха дүүнэр ажаһуугаа һэн ха. Нэгэ хүбүүниинь хаанай бага хатанда дурлаад хулуугаа. Аха дүүнэр хэды ехэ эди шэ­дитэй бөөнэршье һаа, засаг бариһан хаанай урдаһаа яажа тэмсэхэб даа? Тэрьелхэл баа­тай болоо. Сэлэнгээр уруу­дажа ябахадань, хаанай сэ­рэг хүсэхэ болоо. Тиихэдэнь дайлалдаһаар, Зэдээр үгсөө. “Сагаатайда сабшалдаһан, Хадхаашада хадхалдаһан, Гэ­гээтэйдэ гэтэлсэһэн...” гэжэ дурдагдадаг.

Тиигээд лэ хаанай сэрэг­шэдые тогтоохоёо аха заха Бүрин-Хаан, Табан-Хаашу­ул Зэдэдэ тэмсэжэ алуулаа. Мүнөө ехэ тайлгатай юм.

Үлөөшэдынь саашаа даб­хибашье, түрэхэ һамгатай, ботоголхо тэмээтэй Үндэр-Баабай Хайсагалда тогто­жо, хүһөө шулуунай арада хоробо. Дайсадай үнгэржэ ябатар, ботоголхо тэмээн буйлажа, түрэхэ һамганшье ёолобо. Тиигэжэ тэдэ тэн­дээ саазалуулаа. Үндэр-Баабай саазалуулхадаа, энэ дабаае тэмээн эхэнэр хоёр бү дабаг гэжэ тангариглаа. Тиимэһээ тэмээн Захаамин­да таарадаггүй. Энэ дабаа дабаха ехэ хэрэг гараа һаань, эхэнэрнүүд шүдэрөөр бэеэ орёожо, Үндэр-Баабайе гуй­жа гарадаг байгаа. Ехээр яараагүйшүүл Эмгэнэй даба­агаар тойродог һэн.

Харин Дулаан-Хаан Нур­тада хүсэгдэхэдөө, тула загаһан боложо тамарба. Дайсадай губшуураар губ­шажа гаргахада, туулай бо­лоод харайгаа. Дүхэриглэн аблахадань, туулган боложо хайлаа.

Эгээ һүүлдэ үлэһэн одхон Даян-Дээрэхи Монгол орожо ябатараа, Хээхэдтэ хүсэгдөө. Саазалуулагдаһан газартань ехэ обоо байгуулагдажа, Хүбсэгэлэй Сагаан-Үүрэй, За­хааминай Санагын зон тахи­даг болоо. Тэндэ ехэ агы бии. Түрөөгүй эхэнэрнүүд тэндэ ошожо, үри үхибүү гуйдаг. Агын оройһоо дуһаалжа бай­даг аршаанһаа хүртэдэг. Ехэ дасан баригдажа, Даян-Дэ­эрэхиин хиид гэжэ рамнай­лагдаа.

Намарай тайлган

Нуртын зон бүгэдөөрөө сугларжа, эб хамта тайлган­даа гарана.

- Урдандаа дээрэ газарта тахидаг һаа, хэдэн жэлэй са­ана Захааминай заарин бөө Алексей Шойжилжапович Норбоев таабайтай Алагта­най добуунда нүүлгээ һэмди, - гэжэ арадай дархан Вале­рий Цыбиков ойлгуулна.

Холо ойро ажаһуудаг Нуртаһаа гарбалтай хүнүүд булта ерэжэ, тайлгандаа ха­баадахаяа оролдоно.

- Үри хүүгэдээ уг гарбалаа мэдэхыень, түрэл гаралну­удтайнь танилсуулхаяа, гу­рим заншалаа ойлгуулхаяа абажа ерэнэбди, - гэжэ Ара­дай Хуралай һунгамал, “Ха­дата Захаамин” нэгэдэлэй түрүүлэгшэ Виталий Лыгденов мэдүүлнэ.

Хүн бүхэн сэржэм, сайн, эдеэнэй дээжэ, зөөхэй, даад­халай мүнгэ асаранхай. Хоёр ехэ шэрээ сагаан хуһадай дэргэдэ түхеэрэгдэжэ, нэ­гэнинь - Буха-Ноён баабай­да, нүгөөдэнь Дулаан-Ха­анда зорюулагдана. Шэрээ бүхэндэ нютагай аха заха таабайнууд һууна. Үргэлөө үргэхэеэ бүридхэгдэһэн юһэ-юһэн эрэшүүл жэры­жэ байгаад, аха захатанай заабаряар хадагуудаар, зу­рамуудаар шэмэглэгдэһэн хуһадые гороолжо мүргэнэ, үргэлөө хэнэ. Хоёр хони­ной мяхан шулагдажа, дээ­жэнь үргэгдөөд, шэрээ дээрэ обоологдонхой. Хэзээнһээ тогтоогдоһон гуримаар за­луу хүбүүд үрдилдэн буля­алдажа, обоо сомоо боло­нод. Удаань булта хүртэжэ, амяараа мүргэжэ һууһан эхэнэрнүүдтэ хүртөөнэ.

Хониной төөлэйнүүд, яһануудынь ёһо соонь юһэ-юһөөр сажанлагдаһан түлеэн дээрэ табигдажа, арһаарнь хушагдаад хёрбоһолуулагдана.

Найрай барилдаан

Тиигээд багашуулай дун­да бүхэ барилдаан эхилбэ. Эндэ үхибүүн бүхэн шал­гаржа, барилдааша бэрхэеэ харуулхые оролдоно. Эгээл багашуул сооһоо Дандар Жалсанов 3-дахида гараа, Золто Шагдуров 2-дохиие эзэлээ, Родион Цыбиков ила­жа гараа. Эдиршүүлэй дунда Жаргал Дулмаев – 3-дахи, Солбон Цыренов 2-дохи һууринуудые эзэлжэ, Бэлиг­тэ Сандаков илаа.

70 кг хүрэтэр шэгнүүртэн соо Андрей Будаев, Дмитрий Дымбрылов 2-дохи, 3-дахи һууринуудые абажа, Эрдэм Бальжанов илажа гараа. Хүндэ шэгнүүртэн соо Евге­ний Дулмаев, Соло Дымбры­лов 2-дохи, 3-дахиие абажа, Санжай Бандеев илалта туй­лаа.

Ветеранууд сооһоо Ар­кадий Бальжанов, Чингис Будаев шалгаржа, Сергей Дылгиров илаа. “Тайлганай абарга” солодо Зодбын ай­магай Балганай Багданай зоотехник-охотовед мэргэ­жэлтэй, Гүрэльбэ нютагта ажаһуудаг Санжай Бандеев хүртөө.

Сэнгэ РИНЧИНОВЭЙ гэрэл зурагууд