​Дээдэ гарай эмшэн

Хүн бүхэн, залуу хүгшэншье һаа, хэзээ нэгэтэ эмшэн аргашанда хандадаг. Харин тэрэ эмшэн гээшэмнай анхаралтайгаар шагнажа, таатай зүбшэл заабари үгэжэ, налгай дулаан хандасаараа сэдьхэл һанааемнай тэгшэлхэдэнь, үбшэнтэндэ нэгэ жаашье һаа хүнгэн болохо жэшээтэй. Эгээл тиимэ эмшэдэй нэгэн гэхэдэ, хэһэн ажалдаа харюусалга ехэтэй, зондоо хүндэтэй Соёлмаа (Галина) Цыдыповна Данзанимаева манай Ярууна аймагай Тулдуун нютагай эмшэн юм.

Соёлмаа Цыдыповна Ярууна ай­магай Тайлууд нютагта 1949 оной декабриин 14-дэ Цымжит Цыды­повна Данзанимаева, Шоён Эрды­неевич Гомбоевтоной үнэр баян бүлэдэ ууган үринь боложо түрэһэн байна. Түрүүн Тайлуудайнгаа эхин һургуулида һураад, һүүлдэнь Му­жыхын дунда һургуули 1968 ондо дүүргэһэн намтартай. Бага наһанһаа хойшо эмшэн болохые хүсэжэ ябаһан эдир залуухан Соёлмаа Улаан-Үдын медучилищида орохоһоо түрүүн хо­тын 4-дэхи поликлиникэдэ хоёр жэ­лэй туршада санитаркаар хүдэлжэ, шалгалтагүйгөөр һургуулида орохо эрхэтэй болобо.

Оюутан хаһань хадын горхоной урадхал шэнги түргөөр үнгэржэ, эмшэнэй дунда мэргэжэлтэнэй үнэмшэлгэ-диплом гартаа бариһан Соёлмаа 1973 оной хабар Яруунын­гаа аймагта хүдэлхөөр эльгээгдэбэ. Тиигэжэ ажалайнь намтар Бага Яру­унын зүүн эрьедэ оршодог элдин һайхан Шэрэнги нютагта эхилжэ, бүхы хуби заяаниинь энэл нютагтай таһаршагүй холбоотой байхаар за­яагдаба.

Хүдөө ажахыдашье хүдэлөө

Залуу мэргэжэлтэн ажалдаа хам орожо, нютагай зоной элүүр энхын түлөө харюусалга ехэтэйгээр ажал­лажа эхилээ һэн. Алтан дэлхэйн жама ёһоор Соёлмаа басаган Шэрэнги ню­тагай эрхим хүбүүдэй нэгэн болохо зурахадаашье, зохёоходоошье бэр­хэ боложо ябаһан, ирагуу найрагша Цыренжаб Цырендулмаевич Бадма­евтай танилсажа, айл бүлэ боложо, өөрынгөө гуламта зохёожо эхилээд һэн. Дүрбэн жэл соо мэргэжэлээрээ хүдэлжэ байтараа, гэр бүлын шалта­гаанаар 1977 ондо Тулдуунай совхо­зой 2-дохи отделени болохо Шэрэн­гидээ хонин ажалда оробо.

Залуу гэр бүлэ эхэ хонидой от­ара абажа, оролдосотой бэрхээр хүдэлжэ эхилбэ. Эхэ хонин бүхэнһөө жэлдээ 100-105 хурьгадые абажа, нооһо ехээр хайшалжа, түрүүшүүлэй тоодо орожо, совхозой, аймагай зүгһөө хүндэлэлэй грамотануудта ба үнэтэ бэлэгүүдтэ хүртэдэг байгаа. Жэлһээ жэлдэ үндэр амжалтануудые туйлаһанайнгаа түлөө Цыренжаб нүхэрынь 1980 ондо гүрэнэймнай ниислэл хото Москвада үнгэрһэн Бүхэдэлхэйн ХХ олимпиада хараха путёвкоор шагнагдаа һэн. Энээнһээ гадна Буряад Республикын хүдөө ажахын түрүүшүүлэй зэргэдэ оро­жо, урмашуулгын түлөөһэгүй пу­тёвкоор 1982 ондо гэр бүлөөрөө Монгол һайхан ороноор аяар хахад һара аяншалжа, элдэб һонин түүхын хүшөөнүүдые һонирхожо хараһан байна.

Тиигэһээр хойно хойноһоо һубарин гараһан гурбан ехэ хүбүүдэйнгээ һургуулида һуража эхилхэдэнь, хонин ажалаа орхи­жо, дахинаа эмшэн мэргэжэлээрээ хүдэлхэеэ совхозойнгоо түб Тулду­ун нютагта 1985 ондо гэр бүлөөрөө зөөжэ ерээ һэн.

Эрхыдээ эмтэй

Тэрэ сагһаа хойшо Соёлмаа Цы­дыповна Тулдуун нютагайнгаа зо­ной элүүр энхые 34 жэл соо сахижа ябана. Эды олон жэлнүүд соо дүй дүршэлтэй болоһон эмшэнэй ажал­да элдэб ушарнууд болоо ааб даа. Түргэн туһаламжын унаагай ерэжэ үрдеэгүйдэ эхэнэрэй нарайлхада, ёһо заабари соонь хүйһыень хүндэхэ ушар оло дахин болоһон байха. Хүдөөгэй ФАП-ай эмшэнэй эрил­тэньшье, харюусалганьшье тон ехэ гэжэ мэдэнэбди. Үбшэнтэнэй ханда­хада, ушар шалтагаанииень нариб­шалжа үзөөд, мэргэжэлтэ эмшэндэ эльгээхэ, эрэмдэг гү, али наһажаал зониие гэртэнь ошожо хангаха, на­рай нялха үхибүүдые гэртэнь эрье­хэ, залуу эжынэртэ туһатай зүбшэл заабари үгэхэ, аймагай эмнэлгын газарай врачай томилһон эмнэл­гые бэелүүлхэ гэхэ мэтэ ажалаа Со­ёлмаа Цыдыповна жэншэдгүйгөөр дүүргэдэг манай нютагай дээдэ га­рай эмшэн болоно.

Энэрхы эжы

Соёлмаа Цыдыповнагай наһанайнь нүхэр Цыренжаб Бадмаев Ярууна аймагай Шэрэнги нютагта 1951 ондо түрэһэн юм, һургуулида һуража ябаха сагһаа хойшо уранаар зурадаг, уран зохёолоор һонирходог, өөрөөшье бэшэжэ туршадаг байгаа гэжэ мэдэнэбди. Шүлэгүүдынь Бу­ряад Уласай уран бэшээшэдэй кон­ференци дээрэ зүбшэн хэлсэгдэжэ, һайшаалда хүртэһэн байна, «Байгал» сэтгүүлдэ, «Буряад үнэн» сониндо хэблэгдэдэг һэн. Буряадай Уран зохё­олшодой холбооной гэшүүн болоһон Цыренжаб Бадмаев үхибүүдтэ зорюулһан шүлэгүүдэйнгээ хэдэн ном гаргаһан байна: «Түрүүшын бу­хал» (1996 он), «Үдэрэй эхин» (2001 он), «Эмээл дээрэ түрэһэн мүрнүүд» (2004 он). Олон шүлэгүүдынь «Хонхо сэсэг», «Нангин нютаг Тулдуумни» гэхэ мэтэ номууд соо хэблэгдэһэн байна. Хайрата нүхэр Соёлмаадаа (Галинадаа) зорюулһан шүлэгһөөнь мүрнүүдынь:

«Дүрбэн ханатай гэрыем

Дулааханаар сахидаг,

Дүрбэн сэбэр хүбүүдым

Дүмүүхэнээр үргэдэг,

Дүшэ гараһан шамхандаа:

- Дуратайб, - гэжэ хэлэхэм даа…».

Цыренжаб Бадмаевтанай бүлэ дүрбэн баатар хүбүүдтэй, найман амтатай ашанар ургажа ябана. Эгээл харамтайнь гэхэдэ, хайра­та нүхэр Цыренжабынь 2002 ондо хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, наһа бараа һэн. Тиигэбэшье Соёлмаа Цы­дыповна эсэгыень үгылүүлэнгүй, дүрбэн хүбүүдээ гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ, хүн болго­жо табяа, мүнөөшье ашанараа харал­сажа, дүнгэлсэжэ, туһатай заабари үгэжэ байдаг.

Хүбүүдэйнь аха заха Намса­рай Елена Галсановна нүхэртэеэ Нарһатын 1-дэхи дунда һургуулида амжалтатай багшалнад, хоёр хүбүүтэй, харин Баяр, Доржо хүбүүдынь гэр бүлэтэй, Улаан-Үдэ хотодоо түбхинэнхэйнүүд. Чимит хүбүүниинь Ангелина Булатовна гэжэ багша нүхэртэеэ Нарһатада түбхинэнхэй, гурбан үхибүүдтэй.

Хүн зондоо хүндэтэй

Соёлмаа Цыдыповна хүгшэн эжын жаргал эдлэжэ, сэдьхэл дүүрэн, сээжэ һонор, наһанайнгаа амаралтада гаранхайшье һаа, дура­тай ажалдаа хүдэлһэн зандаа. Харин сүлөөтэй сагай байгаа һаа, уран зохё­олшодой номуудые ородшье, буря­адшье хэлэн дээрэ уншаха дуратай, амтатайхан ашанартаа дулаахан оймһо, бээлэй, малгай нэхэжэ үгэхэ, бүхы хүдөө нютагай ажаһуугшадтал үхэр малаа харууһалха гэхэ мэтэ ажал барагдадаггүй. Бүхы наһаараа табин жэл соо аша үрэтэйгөөр ажаллаһанайнгаа түлөө Соёлмаа Цыдыповна гүрэн түрынгөө дээдын шагналнуудта хүртэхэл ёһоороо хүртэһэн байна. Захаһаань тооло­хо болоо һаа, иимэ байна: нютагай захиргаанай, аймагай захиргаа­най, аймагай эмнэлгын газарай профсоюзна хорооной олон тоото грамотануудһаа гадна, Буряад Ула­сай Элүүрые хамгаалгын яаманай албан захиргаанай шагналда 2017 ондо хүртөө; Буряад Уласай Элүүрые хамгаалгын яаманай Хүндэлэлэй грамота, Буряад Уласай нютагуудай зүблэлэй нэгэдэлэй (Ассоциациин) хүндэлэлэй грамотануудһаа гадна Ородой Холбоото Уласай элүүрые хамгаалгын габьяата хүдэлмэришэн гэһэн дээдын дээдэ нэрэ зэргэдэ 2008 ондо хүртэһэн юм.

Иимэл даа, манай Тулдуун нюта­гаймнай хүндэтэ Соёлмаа Цыдыпов­на Данзанимаева. Арад зоной этигэл найдал харюулһан алдар солото эм­шэндээ ута наһа, удаан жаргал, элүүр энхэ ябыт даа гэжэ үреэнэб!

Данзанимаевтанай гэр бүлын жасаһаа гэрэл зураг

Цырендулма ВАНДАНОВА, багшын ажалай ветеран