​​Абынгаа буусада бусаад...

Тамирша буряад хүбүүд мүрысэхэ наһанайнгаа үнгэрхэдэ, түрэһэн дайдаяа тэхэрижэ, элинсэг ху­линсагуудайнгаа заншалта хэрэг - мал ажал эрхил­дэг боложо байнхай. Хотын ажабайдалһаа холодожо, хүдөө нютагаа һунган шэлэһэн урагшатай бэрхэ хүбүүдые даб дээрээ хургаа даража тоолохооршье һаань, хүн зон­до, илангаяа залуушуулда, шабинартаа харуулһан жэшэ­энь аргагүй ехэ нүлөөтэй, гүн удхатай гэжэ һанагдана. Тэдэнэй нэгэн – Хэжэнгэ аймагай Загаһатын Владимир Дашинамжилович Дамдинов.

Сүлөөтэ барилдаагаар Ородой спортын мастер байхаһаа гадна, Владимир дайшалхы самбо, гараараа тулалдаан болон холимог тэмсээнэй мүрысөөнүүдтэ амжалтатай хабаадаһан юм. Туйлалтануудыень нэрлэбэл, сүлөөтэ барилдаа­гаар Буряадай чемпион, удаань дайшалхы самбо­гоор гүрэнэйнгөө чемпион болоһон, Ородой ба Буряа­дай Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай мүрысөөнүүдтэ илаһан, Европын ба дэл­хэйн чемпионадуудта шан­гай һууринуудые эзэлһэн габьяатай. Мүн Монголдо үнгэргэгдэһэн дүримгүй тулалдаанай мүрысөөндэ абарга болоһон байна.

Мүнөө Владимир Дамдинов тоонто нютаг Загаһатадаа үмсын хамһаба- риин ажахы эрхилнэ. Арба гаран жэлэй туршада СОБР-ой (түргэн шууд хэмжээ аба­даг тусхай отрядай) сагда­агаар алба хээд, хоёр жэлэй саана наһанайнгаа амарал­тада гарахатаяа сасуу аба эжынгээ буусада бусаа бэлэй. Тиигэжэ түрэлхидэйнгөө од­хон хүбүүндээ гэжэ орхиһон зөөрииень хүлеэн абаад, арьбажуулжа байнхай. Ажа­хыдань үхэр, хонин, адуун, гахай үсхэбэрилэгдэнэ, мүн сабшалан, үбһэ абаха бүхы техникэ бии.

“Володя бидэ хоёр хүдөөдэ үндыһэн хадаа хара багаһаа мал ажалтай танилбди. Түрэлхиднай бүхы наһаараа хамтын ажахы­да хүдэлһэн. Володиин ба­абай Загаһатын совхоздо тракторист ябаһан, эжынь 8-дахи анги дүүргэһээр лэ, һаалишанаар ажаллаһан, - гэжэ Владимир Дашинам­жиловичай наһанай нүхэр Бальжит Батомункуевна хөөрэнэ. – Би Ага тойрогой Могойтын аймагай Хара-Шэбэр нютагайб. Эжымни түрэл колхоздоо зоотехник, абамни жолоошон байһан. Тиимэһээ бидэнэй хүдөө ню­таг зөөһэндэ гайхахаар юу­мэн үгы”.

Энэ гэр бүлэ үшөө залу­угаар нютагтаа түбхинөөд үзөө юм. Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин оюутад ябаха үедөө айл болоод, 2002 ондо һуралсалаа дүүргэхэдээ, за­луу мэргэжэлтэд – физкуль­турын багша ба экономист – Хэжэнгэеэ ошоһон. Влади­мир Дамдинов һургуулида физкультура заагаа, ДЮСШ-да сүлөөтэ барилдаа­най һоригшоор хүдэлөө. Наһанайнь нүхэр хүүгэдээ хараад, гэр тойронойнгоо ажал хэхэ. Тиигэһээр байта­раа, талаангаа туршаха гэжэ Москвашье бэшэ һаа, Улаан-Үдэеэ зориё гэлсээд, 2004 ондо гаража ерэшоо бэлэй.

“Яһала түлхисэлдөөбди. Һүүлэй һүүлдэ Володя “Бу­рятзолотодо” харуулшанаар ажалда ороо. Тэндэл суута Тумэн Жалсанович Санжие­вай хүтэлбэри доро самбого­ор бэеэ һорижо эхилһэн юм”, - гэжэ Бальжит Батомунку­евна хөөрэнэ.

“Бурятзолотын” бүхы ха­руулшадта самбогоор бэеэ һорихо эрилтэ табигдадаг байһан. Тиин Владимир Дамдинов сүлөөтэ барил­даашанай дүршэлтэй хадаа уданшьегүй самбодо амжал­тануудые туйлажа эхилээд, түрүүн Буряад орондоо мэ­дээжэ болоод, һүүлдэ гүрэн соогоо суурхаа. Наһанайнь нүхэрэй хэлэһээр, амжал­тын ерэхэдэ, шэлэхэ ажал­шье олошороо. Бэрхэ тамир­шаниие эндэ-тэндэһээнь хуу татаа, дуудаа: мили­цидэ хүдэлхыень уряа, приставүүдшье ажалда абахаар бэлэн байһанаа мэдүүлээ...

2005 ондо Владимир Да­шинамжилович милицидэ ороод, түрүүн албанһаа гаду­ур харуулда, удаань физиче­скэ бэлэдхэлэй һуралсалай түбтэ хүдэлөө, харин һүүлэй һүүлдэ СОБР-ой сагдаа бо­лоо. Энэ харюусалгатайшье, аюултайшье ажалда арбан хоёр жэлэй туршада үнэн сэхээр алба хэжэ, 2017 ондо наһанайнгаа амаралтада га­раа юм.

Эхэ оронойнгоо урда уял­гаяа жэншэдгүй дүүргээд, айлай одхон хүбүүн мүнөө буряад арадайнгаа ёһо зан­шалаар аба эжынгээ гэрэ­эд үгэ, захиһан захяаень бэелүүлжэ байна гээшэ. Түрэлхидэйнь энэ алтан дэлхэйһээ халин ошоһоор, арбаад жэл болоо.

Хүдөөдэ хүлэг мориной нюрган дээрэ хүдэржэһэн Владимир Дамдинов

Дамдинов аймагта­най одхон хүбүүн бэри хоёрой хайрата баабай эжынгээ үлөөһэн зөөри үрижэрхингүй, орхиһон ма­лыень үсөөлэнгүй, бүри оло­шоруулжа байһандань ур­матай. Олон жэшээнүүд бии гүб даа – зарим залуушуул эхэ эсэгэһээ үлэһэн малаа захаһаань тоншожо, эды-тэды мүнгэн болгоод, хото руу зөөшэхэ. Үгы һаа зал­хуурха гү, али бирагүйдэхэ шалтагаанһаа малаа үргүүлжэ байгша. Харин Вла­димир Дашинамжилович Бальжит Батомункуевна хоёр хүдөө ажалда бэрхэ мүртөө һайн гартайнууд: ма­лынь моро монсогорхонууд байдаг.

Гэрэй эзэн эхэнэрэй хэлэһээр, мал миин байха һэн гү, үдөөл ааб даа. Үхэрэйнгөө мяха хабар тээшэ тушааха һанаатай: мяханшье үсөөн, үнэтэйшье байдаг. Кило­граммынь сохом 300 түхэриг хүрэдэг хаш. Һүөөрнь тоһо зөөхэйгөө, ээзгэй буйлуу­лаа ааб даа. Нёдондо най­маалаадшье туршаа. Зүгөөр мүнөө жэл үлүү юумэн гараагүй. Гансал үбэлдөө амаа тоһодохо нөөсэеэ бэл­дэжэ, саашань хэнэ. Теэд һаял хүдөө ажахы эрхилжэ эхилһэн зондо энэнь хүрөөд үлөө юм ааб даа.

Мүнөө хүдөөгэй малшад үбһэнһөө гаранхай. Дамди­новтаншье малайнгаа тэ­жээл бэлдэжэ дүүргээ. Тэдэ урзанда сабшалангаа хорё­олоо һэн. Тиин газарынь үхэр малда гэшхүүлхэеэ бо­лиходоо, ногоониинь ганса­та үндэрөөр ургажа эхилээ. Нёдондо 36 аарба үбһэ абаа һэн, мүнөө жэлэйхинь баһал тухай барагай. Сохом малаа ондо оруулха тэжээл бии.

Даб дээрээ Бальжит Батомункуевна Загаһата Улаан-Үдэ хоёрой хоорондо харгылха баатай болодог. Юуб гэхэдэ, хоёр басага­дынь Улаан-Үдын 35-дахи һургуулида һурана: ехэнь 11-дэхи ангиин, багань – 9-дэхиин. Үбһэнэй үедэ үхибүүдээ шэрээд, бууса­даа ошожо, бултадаа эбтэй хүдэлдэг юм. Басагадынь хотодо үндыһэншье һаа, нилээд туһамаршад болон­хой. Эжынь онсолһоор, са­ашадаа хэншье болохо һаа, үхибүүдынь хүдөөгэй ажал­да дүршэлтэй, мүн түрэл хэлэндээ эльгэтэй байха ёһотой. Энэ һанамжыень гэршэлэн, 2017 ондо Мак­сарма басаганиинь буряад хэлээр бүхэроссиин олим­пиадада 1-дэхи һуури эзэлээ һэн.

Дамдиновтан мүнөө дэ­эрээ ехэ-ехэ түсэбүүдые табинагүй, үмсынгөө хамһабариин ажахы хубилгахаяа яаранагүй. Һаял хүдөө зөөжэ, мал ажал эрхилжэ эхилһэн хадаа даб дээрээ шагнаар­ханхайнууд. Сохом урда до­лоон хоногто нютагтань хүдөө ажахын мэргэжэлтэ­дэй ерэхэдэ, ошожо һони дуулахамнай гэлдэжэ байгаа һэн. Алас Дурнын гектарта­шье хүртөө һаа яахаб.

“Хаана ажаһуухада дээ­рэ гээшэб?” гэһэн асуудалда Бальжит Батомункуевна иигэ­жэ харюусаа: “Хотошье, хүдөө нютагшье өөрын муу, һайн талануудтай. Хүдөөдэ үглөөнһөө эхилээд, үдэшэ орой бо­лотор һалирнаш. Ажалынь хүндэ, дууһаха гэжэ байхагүй. Теэд хотодо ажаһуухань хүнгэн гэхын аргагүй. Хүнүүд баһал үглөөнһөө үдэшэ бо­лотор хүдэлнэ ха юм. Бэеэ шангаханаар шэмхээд, залхуурангүй оролдоо һаа, хаана­шье байхаар”.

Дамдиновтанай гэр бүлын жасаһаа гэрэл зурагууд абтаа