​​Алиш талын абьяастай

Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Могойтын аймагай Ага станцида 1953 ондо баа­таржаан харгана омогой Дашын Борын гэр бүлэдэ түрэhэн Цындыма Дашиевна Бабуева (Бороева) алиш талын абьяастай хүн юм. Уянгатай һайханаар дуушье ду­улаха, удха түгэлдэр шүлэгүүдыешье бэшэхэ, сэдьхэлэй хужар болгон, хүгжэмшье наадаха, сэнтэй тобшолол гар­ган, шэнжэлгэшье хэхэ.

Бага балшар наhаниинь Сагаан-Уула нютагта үнгэржэ, тэндэхи дунда hургуули амжалтатай дүүргэһэн. Удаань Улаан-Үдэ зорижо, Д.Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшана­рай институдта ороо. Тэндэ hуража байхадаа, оюутадай «Байгалай долгинууд» гэhэн ансамблиин гол дуушан ябахаһаа гадна оркестрэй чанза дээрэ наададаг байһан. Цындыма Дашиевна дээ­дэ һургуулияа дүүргэһэнэй удаа 25 жэл багшалаад, Могойто hууринда Буряа­дай гүрэнэй Хүдөө ажахын академиин Агын филиалай тогтоогдоходо, ахалагша багшаар 15 жэл соо хүдэлөө. Эрдэмээ дээшэлүүлжэ, хо­ёрдохи диплом хамгаалаад, Үбэр Байгалай гүрэнэй ехэ һургуулиин аспирантурада «Хүгжэмэй онол ба түүхэ» гэhэн шэглэлээр мэргэжэһэн юм. Цындыма Дашиевна ою­утадта хэрэгтэй методиче­ска хэдэн номуудые ба «Агын буряадуудай соёлой онсо шэнжэнүүд» гэhэн моногра­фи бэлдэжэ хэблүүлhэн га­бьяатай.

Үшөө hургуулиин бай­ха үедөө тэрэ буряад хэлэн дээрээ багахан шүлэгүүдые зохёожо, ханынгаа газетэдэ толилуулдаг байгаа. Сага­ахан сэдьхэлтэй, нарин бо­долтой Цындыма Дашиев­на гоёор дууладагшье юм. 1987 ондо Л.Линховоиной нэрэмжэтэ дуушадай кон­курсын дипломант болоо бэлэй. 2007 ондо Агада анха түрүүшынхиеэ болоhон ира­гуу найрагшадай конкурсдо хабаадажа, лауреат болоһон, 2008 ондо Эрхүү хотодо үнгэрhэн «Алтаргана-2008» нааданай уран шүлэгэй кон­курсын лауреадай нэрэ зэр­гэдэ хүртэhэн юм. Энэ сагhаа эхилжэ, олон уласхоорондын ехэ наадан, конкурснуудта амжалтатай оролсожо, ла­уреат болоһон, Гран-придэ хүртэhэн. Тэрэнэй гуурһан дороһоо гараһан шүлэг, по­эмэ, домог, магтаал, дуунуу­дые тооложо барахаар бэшэ юм.

Гадна Цындыма Даши­евна хэдэн номуудые бэл­дэжэ хэблүүлһэн: «Арюун талын ангирхан», «Песнь лебединой стаи», «Сокро­вища Дакини», «Абын сэргэ мүнхэхэн», «Буряад гэдэг бурхан нэрэмнай». Тэрэнэй уран бүтээлнүүд олон ниитэ уншагшадта hайшаагдадаг, «Толон», «Буряад үнэн», «Морин хуур», «Байгал» сэтгүүлнүүдтэ толилогдо­жо байдаг. Зохёолнуудаарнь хэдэн зүжэгүүд тайзан дэ­эрэ табигданхай, харин Зу­гаалайн дунда hургуулиин hурагшад Ц.Бабуевагай «Ал­таргана», «Бүртэ Шоно», «Ургын hалбарха хаhада» гэһэн зохёолнуудаар hүүдэр театр байгуулаад, «Гуранё­нок-2017, 2018» фестива­лиин лауреадууд болонхой юм. Уран hайханай харалга­нуудта тэрэнэй уран зохёол­нууд хододоо зэдэлэн, түрүү hуури эзэлдэг.

Цындыма Бабуева 2017 ондо Монголой Улаан-Баа­тар хотодо үнгэрhэн Дэл­хэйн 37-дохи ирагуу найраг­шадай хуралда амжалтатай хабаадажа, Дэлхэйн уран шүлэгэй антологидо шүлэгүүдынь оруулагдаһан. Монголой Гобидо Данзанрав­жаагай нэрэмжэтэ фести­вальда баhал хабаадаа, гад­на Монголой элитэ уран зохёолшо Г.Мэнд-Ооёогой хэдэн шүлэгүүдые, «Гэгээнтэн» роман буряад хэ­лэндэ оршуулһан. Мүн Үбэр Монголой ирагуу найрагша Э.Болдын ном ород хэлэндэ оршуулжа, «Алтайский бер­кут» гэһэн гаршагтайгаар нара харуулаа. Үшөө тии­хэдэ мэдээжэ уран зохёол­шон, Буддын шажанай гүн ухаанай доктор, лама Алек­сей Тенчой гэгшын бэшэһэн «Бишыхан заан Ланченкар», «Хори буряадай түүхэнүүд» гэһэн номуудые ород хэлэнhээ буряад хэлэндэ оршуу­лаа.

Цындыма Бабуевагай уран бүтээлнүүд Монго­лой «Уралиг ба зохёолшон», «GUNU» сэтгүүлнүүдтэ то­лилогдонхой. Эндэ hаяхана Монголой элитэ хүгжэмэй зохёолшон, Монгол Уласай уралигай габьяата ажал ябу­улагша Т.Сэр-Одтой олон жэлдэ сэдьхэлдээ абажа ябаhан ехэ бүтээлээ - мон­голшуудай хатан эжы Алан- Гуада зорюулhан дуулал (гимн) - одоошье амилуул­жа, нара харуулжа байна. Цындыма Дашиевна Алан-Гуа хатан эжыгээ магтажа, hүр hүлдыень үргэжэ байгаа hаамнай, үндэhэн хэлэмнай хүгжэн hалбарха гэжэ этигэ­дэг.

Монгол туургата арадуу­дай уран зохёолдо оруулhан хубитыень сэгнэжэ, 2018 ондо Цындыма Бабуевада «Монголой Соёл, ирагуу най­рагай академиин хүндэтэ гэшүүн» гэhэн нэрэ зэргэ олгогдоо юм. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Цындыма Бабуева 2019 ондо «Ород ба Монгол гүрэнүүдэй хоорондо эб най­рамдал батадхалгада хубита оруулһанай түлөө» гэhэн ме­даляар шагнагдаа юм.

Олон янзын жанрну­уд дээрэ хүдэлдэг, урагшаа hанаатай ирагуу найрагша, уран зохёолшон, оршуу­лагша, багша Цындыма Ба­буева буряад хэлэнэйнгээ хүгжэлтын түлөөдэ үнэн зүрхэнhөө оролдожо ябадаг хүнүүдэй нэгэн, буряад хэ­лэн ба манай уран найруул­ганууд дэлхэйн хэмжээндэ гараха ёhотой гэжэ бата эти­гэдэг хүн.

Цыцыгма ЦЫРЕНДАШИЕВА, Россиин эрдэм hуралсалай хүндэтэ ажалшан