​​«Ойр тойронхиёо гэрэлтүүлэн ябая»

Сентябриин 20-до Үндэһэтэнэй номой сан соо Буряа­дай Уран зохёолшодой холбооной байгуулагдаһаар 85 жэлэй ойн баярай ехэ суглаан боложо үнгэрбэ. 85 жэл нэгэ агшан шэнгеэр шууяад лэ, һалхин шэнги һэршэгэнээд лэ үнгэршэбэ. Зарим зохёолшоднай 80 наһанайнгаа даба­анда гараад, нүгөөдүүлынь гарахаяа ябана. Энэ хугасаа соо бүхэли эпоха – үе сагууд һэлгэлдэжэ, гүрэн түрын байгуул­га ондоо боложо хубилаад, шэнэ партинууд бии боложо, олон юумэн ондоо болоо, сагай шарай хубилаа. Энэ үе соо Буряад Уласаймнай уран зохёолшод юугээ хэжэ, тиихэдэ холбоонойнгоо бии боложо байха сагта ямар байдалтай, ямар зохёолнуудые бэшэжэ, ямар асуудалнуудые шиидхэ­жэ байгааб, мүнөө ямар байдалтай, ямар зохёолнуудтай, юун һанааень зобооноб гэжэ энэ суглаан дээрэ һанал бо­долнууд хэлэгдэһэн, элидхэлнүүд, ерээдүйдэ хэхэ, хараалха түсэбүүд тухай һанамжанууд шагнагдаһан байна.

Мүнөө Буряадай Уран зохё­олшодой холбоондо 60 гаран гэшүүд оролсоно. Тэдэнэй 40 гараниинь Ород Уласай Уран зохёолшодой холбооной, 20 гараниинь Буряадай Уран зо­хёолшодой холбооной гэшүүд юм.

Дэлхэйн хэжмээнэй дээжэ бүтээлнүүд

85 жэлэй хугасаа соо 100 гаран роман, 200 гаран ту­ужа, 300 поэмэ, олон тоото зүжэгүүд, дуунууд, шүлэгүүд зохёогдоһон. Манай соёлой болон уран зохёолой омогор­хол болохо зохёолнууд гэхэдэ, Цыденжаб Доной (Дондубо­ной) “Хиртэһэн һара”, “Брын­зын санха”, Хоца Намсарае­вай “Цыремпил” гэһэн туужа, “Үүрэй толон” гэһэн роман, “Үбгэн гэлэнэй үгэ”, “Дүүдэй баатар” поэмэнүүд, Баваа­сан Абидуевай үхибүүдтэ зорюулжа бэшэһэн “Само­лёт” поэмэ, “Тэхэ Бабанын түүхэ”, “Эреэн гүрөөһэ эмэ­эллэгшэ” гэһэн онтохонууд, Жамсо Тумуновай “Нойрһоо һэриһэн тала”, “Алтан бо­роо” гэһэн романууд, “Талын бүргэд” гэһэн гаршаг доро бүридхэгдэһэн хөөрөөнүүд, Чимит Цыдендамбаевай “Бан­зарай хүбүүн Доржо”, “Түрэл нютагһаа холо” гэһэн рома­нууд, Барадий Мунгоновой “Харьялан урдаа Хёлгомнай” роман, Даширабдан Батожа­байн “Төөригдэһэн хуби за­яан” гэһэн гурбалжан роман, Михаил Жигжитовэй “Под­леморье” роман, Исай Калаш­никовай “Шуһата зэбүүн саг” роман г.м. Гадна Владимир Корнаковой, Владимир Миты­повэй, Цыденжаб Жимбиевэй, Балдан Ябжановай, Ардан Ан­гархаевай, Цырен-Дулма Дон­доковагай, Цырендулма Дон­догойн, Галина Раднаевагай, Самбу Норжимаевай, Матвей Осодоевой, Цэрэн Галановай, Цыдып Цырендоржиевай ехэ-бага зохёолнууд бүхэдэлхэйн уран зохёолой алтан жасада орохоороол орожо, өөрын һуури эзэлээ гэжэ һанахада, омогорхол түрэнэ. Олон тоо­то нэрэтэй, түрэтэй тэрэшье, мүнөөшье үеын зохёолшод­най, тэдэнэй зохёолнууд эндэ дурсагдабагүй, сониной арба­адшье хуудаһанда багтахагүй, тиимэһээ тон ехэ хүлисэл эдэ зохёолшодһоонь, гэр бүлынхидһөөнь гуйжа байнаб. Ойлгохо бэзэт, Буряад Уласай арад түмэн таанадаа хэзээшье мартаагүй, мартахашьегүй, нэрэнүүдтнай алтан дэлхэй­дэ мүнхэржэ, зохёолнууд­тнай арад түмэнэй сэдьхэл зүрхыень баясуулжа, бидэнээ алдаршуулжа байдаг.

Мүнөөнэй бэрхэшээлые - мүхөөгөө үгтэнгүй...

Мүнөө үедэ Буряадай Уран зохёолшодой холбоониие уда­ридажа ябаһан Буряадай ара­дай ирагуу найрагша, Ород Уласай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Матвей Рабданович Чойбонов элид­хэл соогоо үндэр наһатай болоһоншье һаа, мүнөө хүрэтэрөө гуурһаяа гарһаань алдангүй, үдэр бүри зохёо­лоо бэшэжэ байдаг зониие амаршалаад, баярые, һайн һайханиие хүсөө. Матвей Раб­данович энэ хүндэ үе сагта холбоониие бэе дээрээ даажа абаад, хэдэн жэлдэ одоол ехэ ашаа шэрэжэ ябаһан шэнгеэр зүдхэжэ, абажа ябана. Өөрын байрагүй, салин хүлһэн гэжэ байдаггүй, юушьегүй, гүрэнэй хангалта, харууһагүй болоһон холбоониие мүнөө үе сагта ударидажа ябаха гээшэ дан­шье хүнгэн юумэн бэшэ. Би энээниие өөрөө нюдөөрөө ха­ража, сэдьхэлээрээ мэдэржэ байһан хадаа иигэжэ хэлэнэб. Үнгэрһэн хугасааа соо элдэб ушарнууд үзэгдөө, теэд зохё­олшоднай холо, ойрын айма­гуудайнгаа уншагшадтай хол­боогоо нэгэшье таһалаагүй, үе-үе болоод лэ, элдэб үйлэ хэрэгүүдтэ хабаадалсадаг. Матвей Рабданович өөрын ар­гаар, машина, автобус олоод лэ, зоноо абаашадаг, асардаг байха.

Аймагай нэгэдэлнүүд амаршалхаяа ерээ

Энэ суглаанда ерэһэн тон хүндэтэ айлшаднай гэ­хэдэ, аймагуудай уран зохё­олой нэгэдэлнүүдэй хүтэлбэрилэгшэнэр, гэшүүдынь. Үндэһэтэнэй номой сан соо олоороо суглараад байха­дань, баярлахаар, сэдьхэлээ хүдэлхөөр байгаа. Нэн түрүүн Түнхэн аймагай гулваа Иван Александрович Альхеевтэ, Захаамин аймагай гулваа Сер­гей Валерьевич Гонжитовта ехэ гэгшын баяр баясхалан манай холбооной гэшүүдэй зүгһөө хүргэхэ байнаб. Түнхэн аймагай “Мүнхэ Сарьдаг” нэ­гэдэлэйхид 85 жэлэйнгээ ойе һаядаа тэмдэглэхээр бэлдэжэ байна. Мухар-Шэбэр аймагһаа угтай Түнхэнэй бэри, ирагуу найрагша, буряад хэлэнэй багша, үеымни нүхэр Елена Цыбикжаповада баһал ехэ баяр хүргэнэб. Елена ходол эдэбхитэй, улад зоноо суглу­улжа, минии хэрэг бэшэ гээд, бэеэ хараад ябажа байдаггүй, мүнөөшье энэ суглаандамнай нүхэдөө абаад ерэжэ, бидэ­нээ амаршалһандань, тон ехэ баяраа мэдүүлнэб. Захаамин нютагайнгаа “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүдтэ, ирагуу найрагша, хүтэлбэрилэгшэ Санжай-Ханда Дармаевада, Долгор Тогмитовада баһал ехэ баяраа мэдүүлнэб. Энэ жэлэй октябрь һарада нюта­гаймни уран зохёолой нэгэ­дэл баһал ойнгоо баярай найр наада хэхэ гэжэ ехэ бэлэдхэл хэжэ байна.

Энэ манай найрта бүхы аймагуудһаа – Мухар-Шэбэр- һээ, Сэлэнгэһээ, Бэшүүрһээ, Кабанскһаа, Загарайн Онохой- һоо, аяар холын Баун­тын аймагһаа, Хэжэнгэһээ, Баргажанһаа, Хурамхаанһаа гуурһаяа гарһаа алдангүй бэ­шэжэ, зохёожо, дуу дуулажа байдаг зоной олоороо ерээд байхада, ямар ехэ баяр гээ­шэб. Эндэ би жэшээ болгон үндэр наһатай Елена Фёдо­ровна Куренная тухай хэдэн үгэ хэлээгүй һаам, һэшхэлни хүлисэхэгүй. Елена Фёдоров­на Евгений Куренной гэжэ мэдээжэ журналист, зохёол­шон хүнэй хани нүхэр, хэ­дэн хүүгэдые хүмүүжүүлэн үндылгэһэн, хэдэн олон но­муудые бүридхэжэ гаргаһан эрхим бэрхэ редактор, сог­солборилогшо байхаһаа гад­на, хэдэн жэлэй туршада Ба­унтын аймагай Романовка тосхоной уран зохёолой нэ­гэдэлые хүтэлбэрилжэ, хоёр томо альманах өөрынгөө мүнгөөр хэблүүлээд, гурба­дахииень гаргахаяа байна. Өөрөө Шэтэ хотодо ажаһуудаг. Аяар Шэтэһээ манай урил­гаар орожо ерэхэдээ, тон ехэ баяртай, урма зоригтой, эне­эдэ наадатай ябахыень хара­хада, энэ алтан дэлхэй дээрэ хэжэ ябаһан хэрэгтээ иимэ һайханаар хандажа, ши, би гэнгүй, энэ-тэрэ гэжэ элдэб юумэндэ гомдонгүй, урагшаа һанаатай ябахадань, ямар ехэ һургаал, жэшээ гээшэб, ямар ехэ буян, дэмбэрэл юм гэжэ би гайхал баяраа энэ хүндэ мэдүүлнэб.

Хүндэтэ гэшүүдээ хүндэлэн ёһолоё!

Улаан-Үдэ хотымнай “Олимп” гэһэн ЛВРЗ-гэй хүгжэмэй-уран зохёолой нэгэдэлые олон жэлдэ хүтэлбэрилһэн ирагуу най­рагша Светлана Нестеровада (энэ жэлдэ 70 наһанайнгаа ойн баяр тэмдэглээд байна), уран зохёолшо Анна Вино­градовада, ирагуу найрагша Татьяна Григорьевада баһал баяр баясхалан хүргэнэб.

Үндэр наһатай, нэрэ со­лотой, хүндэтэй манай зо­хёолшод Даша-Дэмбрэл Дармабазарович Дугаровта, Галина Жигмытовна Радна­евада, Самбу Норжимаевич Норжимаевта, Доржо Осоро­вич Эрдынеевтэ, Цыдып Бал­данович Цырендоржиевта, Булад Намдакович Жанчи­повта, Дулгар Ринчиновна До­ржиевада, Галина Хандуевна Дашеевада, манай уран зохё­олшодой наһанайнь нүхэдтэ – Һамасуу Батуевна Батожа­байда, Елена Анготовна Осо­доевада, Цыпил Доржиевна­да тон ехэ баяр баясхалангаа мэдүүлнэбди.

Урдамнай - үшөөл олон хэрэгүүд, бүтээгдэхэ зохёол­нууд, дабаха дабаанууд. Энэ ехэ, ута, орёо харгыдаа эб­тэй эетэй, ши, би гэлдэнгүй, буусаараа илгарангүй, буря­ад арадайнгаа нэрэ хүндые дээрэ үргэжэ, 1934 ондо байгуулагдаһан энэ ехэ хол­боонойнгоо хии мориие дэ­эрэ үргөөд, амар амгалан, буянтай, үри хүүгэдээрээ ба­ясажа, шүлэг дуугаа зохёожо, үлгэн дэлхэй дээрээ үглөөнэй наран шэнги ягааран, ойро тойронхиёо гэрэлтүүлжэ, өөһэдөө гэрэлтэжэ ябахам­най болтогой гэжэ Буряадай Уран зохёолшодой холбооной хүтэлбэриин зүгһөө таанад­таа үреэнэб.

БАРИМТА

Буряадай Уран зохёолшодой холбоон 1934 оной мартын 30-һаа апрелиин 1 болотор үргэлжэлһэн Буряад-Монголой АССР-эй уран зохёолшодой I съезд дээрэ байгуулагдажа, өөрын уставтай амяараа эмхи болоһон гэжэ мэдээжэ. Тэрэ съезд дээрэ Базар Барадин, Елена Хоринская, Дамба Дашинимаев, Нам­жил Балдано, Цэдэн Галсанов, Данри Хил­тухин, Цокто Номтоев болон бусад мэдээжэ зохёолшоднай хабаадаһан.

Балдан Жамбаловай гэрэл зураг

Надежда ГАРМАЕВА, Буряадай Уран зохёолшодой холбооной правлениин секретарь