1045
Нажар зунай ааяма халуунда хонидоо уһалжа хургуулжархёод, гэртээ ерээд, сайлажа һууһан хонишониие харахадаа, “курортдо амарагшадһаа өөрэгүй байдалтай аад, ехэ мүнгэ оложо байха яагаашье жаргалтай хүн гээшэб даа” гэжэ олонхи хүн һанаһан байха.
Теэд тиимэ бэлэхэн олзо гэжэ байдаггүй. Үдэшэ үглөөнэй һэрюундэ, үглөөнэй бүрэнхыһөө үдэшын харанхы болотор адуулаагүй һаашни, халуунда хургаад, хээли хэмжээгээ алдашаха, харууһагүйгөөр нэгэ багашье байхын аргагүй амитад гүб даа, хониднай.
Гэнэ боложо, хоёр отарын ниилэшоо гээшэ һаань, тэдэнээ илгажа, хэдэн зуун хони нэгэ-нэгээр шэрэхэһээ гадна, тоо байнгаа таараагүй һаа, хоёр хонишод хэрэлдэжэ тараха баатай болодог юм.
Ушар тиимэһээ хонишоднай бэе бэеһээ холо, бэлшээреэрээ илгаржа һуухые оролдодог гээшэ. Гэхэтэй хамта үбэл зуншье, үдэр һүнишье гансаараа гү, али гэрээрээ байхань һонигүй гэжэ хэндэшье мэдээжэ. Тиихэ сагта зайн гал, телевизор гүүртэнүүд, отаранууд дээрэ байгаагүй. Радиошье тон хоморой зүйл бэлэй.
Залуу бодо мал хараһан малшан хонишон хоёр хамтаржа байхадаа бэе бэедээ туһатай, нэгэнэйнгээ колзозой түб хоол хүнэһэндөө ошоходонь, нүгөөдэнь малайнгаа харуулшан боложо үлэхэ жэшээтэй. Үхэр хонид хоёр худаг дээрээ ниилээшье һаа, өөһэдөө илгаршаха байна бшуу.
Үетэн хирэтэн бэшэл һаа, аха хүнөө хүндэлжэ, үхибүүдэйнь нэрээр алдаршуулдаг гурим буряад зондо бии. Данзаахайн эжы алдартай хонишон Дашын Шимаа, Данзан баабай алдартай үхэршэн Базаржабай Дарма һамгатаяа – гурбуулан олон жэлдэ үбэлжөөн зуһалангай нэгэ гэртэ, “ганзага нэгэдэн” байрладаг байһан.
Дандаахайн эжын хөөрөөн: Алабал-өө! Абыта!
Тэдэ жэлнүүдтэ шононууд элбэг. Һүни болоһонһоо хойшо нохойнуудаймнай хусалдахашье гээшэнь аргагүй. Эрэ хүн нэрэтэй Данзан баабаймнай буу шууда дэншье һаа дүрэгүй, үдэшэ болоходо маанияа уншаха, унтаха хоёрһоо бэшэ ямаршье туһа байхагүй.
Хонишодой отарануудта колхозоймнай абажа үгэһэн 16-най дорьбиног буу дари хоёр байха. Нохойнуудай хусахада, һүниин нэгэ буу табиха нэрэтэй Данзан баабаймнай патроондо дариинь хэхэ, буугаа һомолхо. Тиигээд һамгатаяа хоюулан ошожо, буугаа өөдэнь һагад харуулаад, хорёогой һаднагта бүхөөр уяха. Буугайнгаа шабхаһаа ооһор татаад, гэрэйнгээ үүдэнэй хажуудахи хадааһанда үдэр байхада үлгөөд орхихо. Гэр соогоо байгаад ооһороо татажархихадань, буунь һүрэжэ, “нэгэ һүниин хэрэг” бүтэдэг байгаа.
Данзан эжы ооһороо татадаг, Данзан баабай бэеһээнь дүнгэжэ, һамганайнгаа хажуудань байдаг, захирдаг байһан юм.
Энэшье удаа Данзан эжынь Данзан баабайдаа түлхюулэнхэй ошожо, буруу хаража, нюдөө аняад лэ, нөөхи ооһороо татажархиба.
Буушье дары “пид” гээл һэн бэзэ. Хэзээни хойно хоюулан һүхирэлдэһөөр, гүйлдэн мүлхиһөөр арай гэжэ гэртээ орожо, үүдэеэ шэбхэдэхэ юм.
Нэгэтэ буунь аараад, һүрэбэгүй. Үглөөдэрынь үбгэнтэмнай патронойнгоо саарһан таглаадаһа абажа, дарииень адхаа болоол ха. Хооһон патроноо шала дээрэ табижа, диилэхээрээ Данзан эжыдээ барюулаад, пистондонь шүбгэ хадхаад, алхаар аалиханаар тоншооод лэ абана. Тэрээндэнь нүхэн гаража үгэнэгүйл хэбэртэй. Нэгэ сохиходонь, “пид” лэ гэшэбэ. Данзан эжынь:
- Алабал-өө! Абыта, - гэжэ һүхирөөд бодошобо. Данзан баабай һамгаяа тэбэреэд:
- Тиигэбэл-өө! Абыта, - гэлдэн һүхирэлдэжэ байтараа, хоюулан һэгээ орожо, үбгэниинь патрондоо пистон шаажа, дари хэбэ.
Иихэл ёһотой юм
Худанай голдохи зуһаландаа зөөжэ, хүбхэнгүй модон гэртэ түрүүшынгээ һүни Данзан баабай Данзаахайн эжы хоёр хоножо байба.
Хоёр хүнэй тэбэрилдэмэ харанхы һүни. Буруу хашарагуудай үүгэнэлдэхэ, нохойн хусахашье гээшэнь аргагүй. Данзан баабай тээшээ харахадань, хүбэнтэй хүнжэлөөрөө толгойгоо хушанхай, хүлһөөншье эди, толгойһооньшье хаза, хамаагүй хэбтэнэ хэбэртэй.
Данзаахайн эжы зүрхэлөө боложо, бодожо, үүдэнэйнгээ тотого дээгүүрхи нүхөөр газаашаа хараха һанаатай ябатарнь, Данзан баабайнь хүнжэл дороһоо:
-Һойдь! - гэжэ бузар муухайгаар һүхиржэрхибэ. Шимаа хүгшэниинь залд гэһэндээ, омһоо хахаршан алдажа, пансыр пружинатай орон дээрээ һүрэжэ гарашанхай бамбалзажа байтараа, һэгээ орожо:
- Өөрөө бодожо харахагүй аад лэ, хүниие юундэ залд гүүлэбэт?! – гэжэ харааба. Харин тэрэнь:
- Иихэл ёһотой юм, иихэл ёһотой юм гэлсэгшэ, - гэжэ таһалгаряагүй гүбэржэ хэбтэһэн гэхэ.
***
Нэгэтэ гэр тээшээ хонидоо яаруулан хорёодонь хаатараа, Шимаань дуутай-шуутай аадарта сохигдошобо. Байрадаа дүтэлөөд харахадань, Данзанима хүбүүнинь соглигтой Бурханай ном тэбэринхэй, гэрээ тойроод гүйжэ ябаба. Хүбүүнэйнгээ хонииемни туулсаа һаань, бороодо сохюулхагүй байгааб гэжэ һанаһаар, гэртээ ороходонь, Данзан баабай хүнжэлөөрөө толгойгоо хушанхай орон дээрээ хэбтэбэ. Иигэжэ, бурханай номоор гэрээ гороолуулжа, хүбүүгээрни бэеэ абаруулжа байтарынь орожо ерэбэ ха юм.
Тэнгэриин дуун, сахилгаанһаа аргагүй ехээр айдаг үбгэн һэн даа. Аадарай ороходо, орон дээрээ хүндэлөөшөө тээмэгшэлжэ, тэрэ багайнгаа хүнжэл дэгэлнүүдые дабхасуулжа хушуулаад, тэнгэриин дуугархада, хүлөөрөө тэршэлжэ һүхиржэ хэбтэдэг бэлэй.
Тимофей Нимбуев
Анна Огороднигой гэрэл зураг
