​Уһан сэрэгтэ урдуур ябаа

Аглаг үндэр Аха нютагай эрэлхэг дорюун хүбүүн уһан далайн талаһаа Эхэ оронойнгоо амгалан байдал сахижа, алба хааһан юм. Уһан сэрэгэй авиациин подполковник Владимир Токуренов гүрэн түрэеэ аршалан хамгаалгын хэрэгтэ өөрынгөө хубита оруулһандаа урматай байдаг.

Гарма Жамбалович, Янжима Дамбаевна Токуреновтэн ори ганса хүбүүнэйнгээ сэрэгшэн болохо гэһэн һэдэлгыень дэмжэһэн юм. Түрэһэн табан эгэшэнэрыньшье “дүү хүбүүмнай ерээдүйдэ сэрэгэй офицер болохо” гэжэ омогорхон байгаа бэлэй.

Барилгашан болохо байгаа

Сэрэгшэнээр хүн түрэдэггүй, сэрэгшэн боложо үндыдэг гэлсэдэг. Гэхэ зуура, Владимир хүбүүнэй хуби заяан тад ондоогоор үнгэрэн алдаа бшуу. 1961 ондо Өөрлигэйнгөө дунда һургуули дүүргээд, тэрэ хүдөө ажахын дээдэ һургуулиин барилгын таһагай оюутан болоһон юм. Барилгашан болохо һанамжань баһал өөрын үндэһэтэй байгаа.

- Абамни, Гарма Жамбалович, өөрын дураар барилгашан болоһон – ямаршье тусхай һургуули дүүргээгүй, зүгөөр хэдэн хүүргэнүүдые бариһан. Харьялан урдаһан хадын голнуудта хүүргэнүүд хэрэгтэй байгаа. Сорог, Синца, Жомболог, Бүрэнгол гэһэн голнуудта абамнай аяар холын 1950-яад онуудта хүүргэнүүдые бодхооһон. Тэдэнь ехэ бүхөөр баригдаһан байжа, аяар 2000 он хүрэтэр хэрэглэгдэжэл байгаа. Нютагайхид абадамнай ехэ баяртай байдаг, - гэжэ Владимир Гармаевич хөөрэнэ.

Абынь бариһан хүүргэнүүд олон жэлнүүдтэ нютагайхидтаа тон ехэ туһатай байгаа. 1993 ондо тохёолдоһон гай ехэ үертэ Сорог голой хүүргэ һандарангүй зогсоһон. Тэрэ жэлдэ Өөрлиг һуурин тон ехээр уһанда абтаад, бүхы даамбанууд һандараа бэлэй. Тиигэжэ шэнэ хүүргэ һалаад, хуушан хүүргэ хэрэгтэй болоод байхадань, нютагайхид Гарма Жамбаловичай хэһэн ажал үндэрөөр сэгнээ һэн. Иимэ ажалша һүбэлгэн абынгаа харгыгаар Владимир хүбүүн барилгашан болохоёо хүсэлһэн.

Сэрэгшэн болохо хүсэл түрөө

Гэбэшье, гэнтэ хүбүүхэн шэлэһэн һургуулияа һэлгэхэ гэжэ эрид эгсээр шиидээд, Эрхүү хотын сэрэгэй авиациин техническэ училищи орошоһон юм. Тэрэнээ дүүргэхэдээ, гэртэхиндээ иимэ бэшэг бэшээ бэлэй: “Һуралсалаа эрхимээр дүүргээд, “Техническая эксплуатация пилотируемых летательных аппаратов и двигателей к ним” гэһэн мэргэжэлтэй болооб. Уһан далайн сэрэгэй авиациин флот руу эльгээгдээд, Хойто флодой Военнэ Морской авиаци шэлэбэб даа....”

Ори ганса хүбүүнэйнгээ иимэ эрид шиидхэбэри абахадань, абань хүбүүгээ “ёһотойл эрын мэргэжэл шэлээ, журамтай ябаха” гэжэ хэлээ, харин эжынь мэгдэжэ: “Үгы, юундэ аяар холын хойто зүг шэлээ юм даа”, - гэжэ бодобошье, дуугай тархияа дохёо бэлэй. Яахаб даа, хүбүү түрөө хадаа, хормойдоо уяад байха бэшэ - шэлэһэн харгыень буруушаангүй, зүбшөөл үгөө гүб даа. Бүхы эжынэрэй уялга тиимэ бшуу.

Тиигээд лэ Владимир Токуренов энэл Хойто зүгэй флодто 30 гаран жэлэй туршада алба хаажа, наһанайнгаа амаралтада гараа. Сэрэгэй училищиин курсантһаа “Киев” гэһэн Улаан тугта крейсерэй сэрэгэй авиациин бүлэгэй командир хүрэтэрөө алба хээ.

Курсантһаа командир хүрэтэр

Алба хэхэ үедөө ходол мэдэсэеэ дээшэлүүлжэл ябаа. 1976 ондо Н.Е Жуковскиин нэрэмжэтэ Агаарай сэрэгэй академи дүүргэһэн юм. Алба хэжэ байхадаа, ажал тухайгаа юумэ хөөрэхэ дурагүй бэлэй. Мүнөө наһанайнгаа амаралтада гараад, зарим нэгэ һонин ушарнуудые хаа-яа хөөрэдэг гэжэ Нина Гармаевна эгэшэнь хөөрөө бэлэй.

- Уһан сэрэгэй флот гээшэ өөрын онсотой юм. Онгосын палуба дээрэһээ ниидэхэ гээшэ тон хүшэр үйлэ. Уһан далай дээрэ болоһон туршалгануудай нэгэ ушар һанагдана. 100 метр үндэртэ 4 двигательтэй эрьелдэжэ байһан винттэй томо гэгшын ТУ-142 гэһэн самолёт 50 метр крейсерэй “олтирогһоо” дүтэхэнэ ниидэн гарашоо. Энэ гайхамшаг үйлэ хаража байһан зон мартагдашагүй ехэ бахархалда абтаа. Иимэ томо хүндэ самолёдуудые шэрээд ябадаг крейсерһээ дэгдэн өөдөө ниидэхэ гээшэ тон ехэ бэлдэлгэтэй, эрхим лётчигой габьяа гээшэ. Палубын авиациин удха тон ехэ ааб даа. Хари гүрэнэй мэргэжэлтэдэй хажууда бидэ һүрөөтэйгөөр лэ харагдадаг һэмди: бэлдэлгэ ехэтэй лётчигууд байхаһаа гадуур һайн шанартай техникэтэй байгаабди. Иимэ самолёдоор бортовой инженер инструктораар 200 саг бүхыдөө ниидэһэн байнаб, - гэжэ Владимир Гармаевич дурсаба.

Уһан сэрэгтэ алба хаагшад албанай хэрэгээр бүмбэрсэг дэлхэйн бүхы булануудаар хэдэн сагай хугасаада ниидэдэг һааб даа. Тагнуулшан самолёдууд табадахи океанай дэбисхэртэ - Персидскэ ба Бискайска заливуудаар, Ногоон мысэй Азорско болон Фолклендскэ олтирогуудаар Атлантика дээгүүр ниидэн, Куба, Гвиней-Конарке хүрэтэр ниидэдэг һэн. 1977 ондо Анголотой хэлсээ баталагдажа, Луанда хотодо самолёдоор буудаг болоо бэлэй. Тэндэһээ Түб болон Урда Атлантика руу сэрэгэй тагнуулаар ниидэдэг һэн. Тэндэһээ Куба хүрөөд, Кипелово руугаа бусадаг байгаа.

1984 оной октябрь һара соо Владимир Токуреновые Североморск хотын дэргэдэхи гол бааза руу алба хаахыень эльгээһэн юм.

- “Запад -81” гэһэн һуралсалые мүнөөшье болотороо һананаб даа. Уһан сэрэгэй эгээл ехэ туршалга тухай олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдээр табигдаа һэн. Энэ һуралсал - туршалгануудай гол үйлэ хадаа, “Киев” крейсерэй уһан далай руу оролгон болоно. Далита ракетэнүүдые болон авиациие хэрэглэн, “байлдаата” туршалгада манай бүхы корабльнууд агаарай ехэ буудалга туршалгануудые харуулжа, манай Совет гүрэнэй сэрэгэй хүсые бүхы дэлхэй бодото дээрэнь анхаржа, гайхан мэдэрээ гэлтэй. Багахан сагай болзорто “Киев” Балтиин сэрэгэй флодой ученидэ бэлдүүлһэн байгаа. Тиигэжэ энэ асари томо техникэ Балтика руу эгээл түрүүшынхиеэ ошоһон юм. Энэ үйлэ хэрэгэй гэрэл зурагууд буулгагдажа, дэлхэй дүүрэн тараа һэн. Тиигэжэ Варшавын хэлсээндэ ородог гүрэнүүдэй оборонын сайдууд булта “Киев” крейсер руу орожо үзэһэн байгаа. Кубын сэрэгэй сайд Рауль Кастро баһал тэндэ байгаа. Сэрэгэй сайд Дмитрий Устинов “Киев” крейсерые бэхижүүлжэ, үшөө 10 тонно дааха хүсэтэй болгохо зүбшөөл үгэһэн юм. Тиигэжэ энэ техникын хүгжэлтэ тон ехэ болоо бэлэй, - гэжэ Владимир Гармаевич омогорхон хөөрэнэ.

Сэрэгэй алба эрхимээр хааһанайнгаа түлөө Уһан далайн авиациин подполковник Владимир Гармаевич Токуренов “За службу Родине в ВС СССР” гэһэн орденоор шагнагдаһан.

1989 оной июнь һарада тэрэ наһанайнгаа амаралтада гаража, гэр бүлөөрөө Улаан-Үдэдэ байрланхай.

Хари гүрэнөөр “зайдаг” эгэшэнэр

Сэрэгэй офицер дүү хүбүүтэй табан эгэшэнэрынь Владимир дүү хүбүүгээрээ ходол омогорхожо ябаа, ябадагшье.

1973 ондо Россиин арадай артистка Нина Токуренова тэрэ үедэ эрхим ниитэ ажал ябуулагша, горсоведэй, Обкомой гэшүүн байһан хадаа Франци аяншалха путёвкоор шагнагдаһан. Эйфелевэ башниин дүрсэтэй гэрэл зураг дүү хүбүүндээ эльгээгээ һааб даа. Тиихэдэнь Владимир Токуреновые дуудажа, ямар хэрэгээр танай эгэшэ капиталис гүрэн руу ошооб гэжэ мүшхэһэн. Артист хадаа ажалай хэрэгээр ошоо гэжэ гэршэлэгдээ. 1975 ондо Галина эгэшынь Итали ошоходонь, “Юундэ шинии эгэшэнэр түрэл орондоо дурагүйб, капиталис гүрэн руу ошоноб”,- гээд, баһал мүрдэлгэдэ ороһон аабза. Татьянын Герман Улас руу, Людмилын Чехи ошоходонь, баһал шалгаа һааб даа. Тэрэ үе сагта хари гүрэн руу гараха онсо шалтаг хэрэгтэй байгаа. Тиихэдэнь Владимир Гармаевичтай бага сага хөөрэлдөөд табиһан юм. Тиимэл саг байгаа ха юм даа. Тэрэ сагта үнэн сэхээр бэеэ абажа, Эхэ орондоо гүнзэгы дурлал, энэрхы хандаса ёһотойл баатарлиг ажал хэрэгээрээ гэршэлжэ ябаал даа, уһан сэрэгэй авиациин подполковник Владимир Токуренов, Аха нютагай бүргэд хүбүүн.

Гэрэл зураг Токуреновтэнэй гэр бүлын альбомһоо абтаба