​​Баян бүлэ

Хэжэнгэ аймаг дотор Загаhата нютаг хүн зонойнгоо тоогоор эгээл томо нютагуудай нэгэниинь байhан, байнашье.

1960-аад онуудай эсэcһээ эхилээд, 1980-яад онуудай тэн хүрэтэр манай Чисаа­нын дунда hургуулида 600 hайса гаран hурагшад эрдэм ном шудалдаг hэн. Эгээл энэ үеэр үнэр баян юhэн үри хүүгэдтэй айл болохо Нико­лай Хуриганович, Намжилма Жамсарановна Бархалеевтэ­нэй бүлэдэ дүрбэдэхи үринь боложо Бадма хүбүүн, мүн тиихэдэ Гашаринчинов Ба­тодоржо Рабжуевич Дашама Гармаевна Дамбаева хоёрой гэр бүлэдэ ууган басаган Эр­жена мүндэлөө hэн.

Угаа уһанда хаяагүй

Эжы баабайн эрхэхэн энэ хүбүүн басаган хоёр нюта­гайнгаа эрдэмэй гуламтын богоhо үдэр бүри алхажа ябахадаа, ерээдүйнгөө хар­гы замые нэгэн болохо, шэмхэхэhээ нэгэ мяхатай, шэбэнэхэhээ нэгэ үгэтэй, ажабайдалайнгаа замаар нэ­гэн доро хамта алхалхабди гэжэ хаанаhаа мэдэхэ бэлэй?

Бадма Николаевич 1970 оной нохой жэлдэ, Эржена Батоевна 1971 оной гахай жэлдэ алтан дэлхэйн шарай хаража, эжы абаяа нилээд баярлуулhан байха.

Эржена Батоевнагай баабай, Батодоржо Рабжуе­вич, нютаг соогоо аргагүй хүндэтэй, олон үгэгүй, одоол алтан гартай, модошо, түмэршэ дархан байhан. Ню­тагайнгаа зоной ямаршье асуудалаар: «Ринчин баа­бай, тэргэмнай эбдэршоо, тракторни абяа гаранагүй», үгышье hаа, «энэ тэрэ түмэрни нугаршоо гү, али хухаршоо, гагнажа үгыта…» гэхэ мэтэhээ эхилээд, али­шье түмэр түдэгэдэ хабаатай асуудалнуудые тэрэ дары шиидхэжэ, тэдэндэнь «хо­ёрдохи ами» оруулжа үгэдэг hэн. Харамтайнь гэхэдэ, 70 наhандаа хүрэнгүй, нёдон­до жэл гэнтын аюулһаа бо­ложо, хада гэртээ харяа hэн даа. Түрэhэн эжынь, Гыпыл­ма Ешеевна, нютаг соогоо жэрмэhэн эхэнэрнүүдэй хээ­лиие хэм соонь оруулха, до­соогоо дуншаhан, тархяараа «өөдөө» хараhан хүүгэдые баhал зүб тээшэнь заhаха, мүн тиихэдэ хониной арhа элдэжэ, холтоhон соо дэб­тээжэ, тэрэнээ галай утаан дээрэ хүри улаахан үнгэтэй болгожо, утаанай, арhанай үнэр шэнгэшэhэн гуламта­даа үбэл зунгүй нютагайнгаа ямаршье наhатанда эрмэг­тэй дулаахан гуталнуудые оёдогынь мартаха аалши?

Угайдхадаа, нютаг соогоо «Ара Хамнай» гэжэ нэршэhэн үйлсэдэ Эржена бидэ хоёр нэгэ шорой худхажа, нэгэ ху­дагай уhа уужа үндыhэн лэ аабзабди, тиигээдшье энхэр­гэн hайхан эжынэрнай хоюу­лаа нэгэ ангида hураhаншье, түрэhэн үринэрөө суг хам­та үндылгэhэншье, бүхы наhаараа хамагаа хэлсэжэ, бэе бэетэеэ хубаалдажа ябагшал hэн даа. Эржена Ба­тоевнагай эжы, Дашама Гар­маевна, нютаг соогоо эдеэн гартай гэлсүүлдэг, альганай шэнээн арhаар арбан за­хатые бүтээдэгынь хэншье гэршэлхэ даа.

Түрэhэн эжынгээ эдэ бүгэдэ бэлигынь найман дүүнэрые дахуулжа ябаhан ууган басаган Эржена абангүй яахаб? Эжынгээ «баруун гарынь» бололсо­жо, хани нүхэр Бадма Нико­лаевичтаяа дүүнэрэйнгээ гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэлсэжэ табилсаhан лэ байха.

Олзын хэрэг эрхилээ

2014 оной январь hарада бага олзын хэрэг эрхилэл­гэдэ Хэжэнгынгээ айма­гай засаг зургаанай зүгhөө мүнгэн hомологдоно гэжэ дуулахадаа, Эржена Батоев­на нүхэртэеэ бууза банша үйлэдбэрилхэ түхеэрэлгэ, тэдэнээ тарааха машина худалдан абажа, аймагайн­гаа түбhөө аяар холо 70-аад модо ажаhуудаг нютагаар­хидаа талха, мяхаар хангаха гэhэн зорилгоёо одоошье бэелүүлжэ эхилhэн юм.

Хэлээ таhа хазама амта­тайгаар бэлдэгдэhэн буу­за ба баншаяа түрүүшээр Загаhатадаа, hүүлдэнь ай­маг дотороо, хоёр жэлэй үнгэрөөд байхада, Улаан-Үдынгөө дэлгүүрнүүдтэ та­раажа эхилээ бэлэй. Мүнөө дээрээ хүршэ болохо Хори болон Загарай аймагуудай дэлгүүрнүүдыень энэ амта­тай хоолоороо мүн лэ ханга­на.

Бадма Николаевич Эрже­на Батоевна хоёрой эрхилжэ ябаhан ажалдань мүнөө дэ­эрээ сүүдхын туршада 100-гаад гаран килограмм мяхан татагдажа, хоёр янзын кот­летэ, фрикаделькэнүүдые, гурбан янзын бууза, бан­шануудые, буряад шүлэндэ эгээл хэрэгтэй таhалhан тал­ха үйлэдбэрилнэ. Хүдөөдэ ажаhуудаг зондо мяхан, мя­ханай зүйлэй халуун эдеэн байбал, юун хэрэгтэйб даа? Тэрэнэй хажуугаар Эржена Батоевна нютагтаа байhан ажалгүй хүнүүдые ажалтай болгожо, зондоо ямар ехэ туhа хүргэнэ гээшэб?

Үдэр hүнигүй ябаhан эб­тэй бүлын ажалайнь гэршэ гэхэдэ, аймаг, улас дотороо, мүн можонууд хоорондо үнгэргэгдэhэн хүдөө ажахын үйлэдбэриин тэмсээн, хурал­даан, мүрысөөнүүдтэ илажа гараhан олон тоото грамота, үргэмжэлэлнүүд ажалайнь танхимай ханануудые гоёодог.

Бэе бэеынгээ урихан ха­расаар юу хэхэеэ ойлгосол­дохо болоhон энэ эбтэй бүлэ гурбан дангина басагадые ажабайдалай үргэн замда гаргажа байнхай. Хүдөөдэ ажаhуудаг зонойнгоо тала хаража, мяхыень байра дэ­эрээ худалдан абажа, ямар­шье холисо, нэмэлтэгүй, бай­гаалиин сэбэртэ тэнжэ-hэн үхэрэйнгөө мяха буйлуулжа, арад зоноо мяхан хоолоор хангажа байhан Эржена Ба­тоевна Бадма Николаевич хоёртоо энхэргэн hайхан эжынэрээ юртэмсын гурбан зөөлэнөөр жэгнэжэ, нютаг зондоо хүндэтэй зандаа, зэлэ татама зээнэрээ харалса­жа, харгы замдаа hайн олон нүхэдтэй зандаа ажабайда­лайнгаа замаар үлзы хэшэг­тэй дабшахыень хүсэнэб!

Цырендолгор БАДМАЦЫРЕНОВА, багша