Һүүлэй үедэ арад зомнай hэеы шэрэхэ онол аргада hурахаhаа саана хубсаhа хунар хэжэрхидэг болоо. Иимэ нэгэ уран гартантай Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн, «Байгал» театрай хатаршанаар олон жэлдэ хүдэлhэн Юлия Золотоеватай танилсажа хөөрэлдэhэн байнабди.
- Юлия Ниловна! Буряадаймнай арад зон таниие «Байгал» театрай хатаршан гээд танижа байна. Хэр үнинэй нооhо даража, hэеы болгоод, хубсаhа хунар хэжэ эхилээ?
- Би анхандаа зүжэгшэнөөр хүдэлхэдөө, hэтэ гастрольдо ябадаг байгаа гээшэ аабзаб. Дэлхэйн олон гүрэнүүдээр, Ородойнгоо хэды олон хотонуудаар ябагдаа ааб даа. Тиихэдэ юумэнэй хоморшог сагта гарай бэлэг өөрөө хээд, танилсаhан зондоо, нүхэдтөө бэлэглэдэг байгааб. Харин нёдондо намар «Нооһоной наадан» гэжэ нэрэтэй hэеыгээр хэгдэhэн зүйлнүүдэй үзэсхэлэндэ талаан боложо тудааб. Тэндэ hэеы шэрэдэг уран гартан дүй дүршэлөөрөө хубаалдажа, хэшээл үнгэргэжэ байба. Ехээр hонирхожо харааб, гоёшоогооб. Гэртээ ерэhэн бэеэрээ зээ басагандаа бээлэй дараад бүтээжэрхеэб. Тэрэ гэhээр олон юумэн хэгдээ.
Юлия Золотоева (тэг дундань)
- Нооһоной наада хэн эмхидхээб? Тэрэнэй үедэ тон ямар юумэндэ һураабта?
- «Тэнгэриин бэшэг» гэhэн эмхи, тэрэнэй хүтэлбэрилэгшэ Маргарита Дамбаева гэдэг эхэнэрэй hайгаар нёдондо энэ «Нооhоной наадан» үнгэргэгдөө. Тэндэ Монголhоо тусхайтаар уригдажа, Орсоо Долгормаа багша өөрынгөө 13 шабинартай хүрэжэ ерээ. Тэрэ аяар 18 жэлэй туршада нүхэртэеэ суг Монголой арадай уран бүтээлэй академидэ багшалдаг юм байна. Нааданай үедэ тон энээндэ, тэрээндэ hурааб гэхын аргагүй. Юрэл яагаад хэнэб гэжэ хаража, толгойдоо хадуужа абааб.
- Хони хайшалаад лэ, шууд нооһоорнь юумэ бүтээжэрхихээр гү? Ажалаа шата шатаарнь тайлбарилаад үгыт. Уншагшаднай заабаряартнай урладаг болошохо аалам?
- Хони хайшалхаhаа эхилээд, эд болотор ямархан ажал хэгдэнэб гэжэ тобшохоноор хэлэбэл, иимэ байна. Нажарай эхин hарада хониёо хайшалдаг ха юмбибди. Хайшалhан нооhоёо хэдэн удаа уhаа hэлгэжэ угааха, тэрэнээ hайнаар тараажа хатааха хэрэгтэй. Тиигэжэ ерэhэн бэеэрээ нооhондо аhалдаhан жэжэ божо үрмэдэhэн, аргал гэхэ мэтыень нэгэ нэгээр түүжэ абаха, арилгаха болонот. Удаань борсойлдожо томолдоhон нооhоёо урижа, hэбхигэр хүбэн мэтэ болгожорхихот. Хоёр бургааhа барижа, нооhоёо сохидог байгаа урдандаа. Тэрэнээ сохижо байхадаа, дуу шуу дуулаха, үреэлэй hайхан үгэнүүдые хэлэхэ. Энэнь хэжэ байhан хубсаhан гү, али шэрдэг, хүнжэлшье байг, хэрэглэжэ байhан эзэниинь hайн ажаhууг гэhэн удхатай болоно бшуу.
- Зай, нэгэ багахан олбог яагаад хэхэ болонобибди гэжэ шата шатаарнь хараад үзэел даа.
- Нэн түрүүн олбогойнгоо хэмжүүрээр тэбхэгэр бүд дэлгэхэ хэрэгтэй. Тэрэ бүд дээрээ бэлэн болоhон нооhоёо табихат. Нэгэ жэгдээр дэлгэхэ гэжэ оролдохо бшуу. Олбогойнгоо зузаан, нимгэниие дэлгэжэ байhан нооhоороо ойлгохот. Удаань тэрэ нооhоёо баhал бүдөөр хушаха ёhотойбди, дээрэhээнь аалиханаар бүлеэн уhа адхажа норгоод, монсогой модондо орёожо шэрэжэ эхилнэбди. Гэртээ талхаяа элдээд, монсогой модоор тарааhанhаа одоол өөрэгүй. Нэгэ хэды иишэ тиишэнь тараажа, даража, уhа дээрэнь адхажа байгаад, нооhонойнгоо абалсатар дахин лэ шэрэхэт. Абалсаба гү даа гэжэ ойлгоходоо, даруулhан тэрэ олбогоо хабтагай модон дээрэ дэлгэжэ хатааха хэрэгтэй. Иигээд лэ дүүрэбэл даа, hандали дээрээ табижа hууха зөөлэн олбогтой болобот.
- Иимэ ажал олон зон эрхилнэ гү?
- Яhала олон эхэнэрнүүд нооhоор hэеы хэжэ эхилээд, бээлэй, малгай, гутал хүрэтэрөө хэнэ. Аха аймагта эхэнэрнүүд хамтаржа, энэ мэргэжэлэй нюуса уудална. Улаан-Үдэдэшье уран гартан хүгжэжэ, шадабари ехэтэй боложо байнхай. Минии нэгэ танил Софья Поселёнова гэжэ нэрэтэй ехэ уран эхэнэр аяар Германиhаа нарин нооhо захижа асаруулаад, гутал бүтээжэрхиhэн байха. Энэ гутал уhанда нороошье һаа, яахашьегүй. Агшаха, hунаха гэхэ юумэн байхагүй.
- Аяар Германиһаа нооһо асаруулна гээшэ гү? Ямар хадань тэндэһээ асарнаб?
- Тиинэ. Ушар юуб гэхэдэ, манай нютагта нооhо угааха, болбосоруулха үйлэдбэри байхагүй. Урдандаа Буряад орондомнай ехэ гэгшын үйлэдбэрии бии hэмнай даа. Мүнөө үгы. Зүблэлтэ сагай үедэ Буряадтамнай нарин нооhотой үүлтэрэй хони харадаг байгаа ха юм. Мүнөө ехэбшэлэн буряадайнгаа жэнхэни «Бүүбэй» үүлтэрэй хони харууhалнабди. Зэдын Борьёодо, Агын талада нарин нооhотой үүлтэрэй (меринос) хонин үсхэбэрилэгдэнэ гээд дуулдадаг. Тиимэhээ хари гүрэнhөө захижа асаруулха баатай болонобди.
- Хэhэн бүтээлнүүдээ хаана дэлгэнэбта? Худалдана гүт?
- Бидэ нэгэдэжэ, хэды харалга үнгэргөөбди. Буряадаймнай хүдөө ажахын hалбариин тусхай харалганда зохёоhон хубсаhаяа үмдэжэ, олоной hонорто үзүүлээбди. Улаан-Үдэ хотын hайндэртэ зорюулагдаhан найр нааданда 50-hаа дээшэ наhанай эхэнэрнүүдтэ зорюулагдаhан хубсанай харалга эмхидхээбди. Тиихэдэ Сагаалганай баярта хабаадалсаха талаантай байгаабди. Тэндэ манай Толгойлогшо Алексей Цыденов минии
дархалhан малгай худалдажа абаа һэн. Сүлжээ холбоондо гэрэл зурагуудые толилжо наймаалха арга бэдэрдэгбди. Улаан гараараа найруулhан зүйл хэзээдэшье үнэтэй байдаг. Нэгэ адли юумэн байхагүй, хуу өөрэ дабтагдашагүй бшуу.
- Энэ шэглэлээр олзын хэрэг эрхилээ һаа, ашагтай байха гэжэ һанахаар. Юун гэжэ бодонобта?
- Ашагтай байнгүй яахаб даа. Манай хонишод хониёо хайшалаад, нооһыень хаана тушаанаб? Миин лэ хаяна. Энэмнай одоол сэнтэй сагаан алтан бшуу даа. Буряадтамнай үсхэбэрилэгдэжэ байһан «Бүүбэй» үүлтэрэй хонид шэрүүн нооһотой, тэрэнииень угааха, арилгахада, ехэ хэсүү. Тиимэһээ энэ нооһон хэрэгсээгдэнэгүй. Шэрүүн нооhо болбосоруулха нэгэ багаханшье үйлэдбэри байгуулаа hаа гэжэ hананаб. Түрүүшын шатада нооhо угаадаг тусхай түхеэрэлгэ абаха хэрэгтэй. Тэрэнь 1000 евро сэнтэй. Хоёр иимэ түхеэрэлгэ худалдажа абаад, тодхоод ажал хэжэ эхилбэлнай, хонишоднай нооhоёо тушаажа, хашарhатай болохо, ажалгүй байгаа нютагаархиднай ажалаар хангагдаха ха юм. Гадна һэеыгээр бүтээгдэhэн эд бараамнай ямаршье химиин холисогүй, шанар hайтай гээд хэлэхэ шухала. Дэлгүүртэ дурадхагдадаг хари гүрэндэ хэгдэһэн унтари зохёожо байнхаар, хун сагаан хонинойнгоо нооһо даража, заһалаа түхеэрдэг болоболнай юунһээшье дээрэ. Нютагтаа аяншалга хүгжөөхэ гэбэл, бидэ өөhэдөө Буряадтаа хэгдэhэн эд зөөритэй байха зэргэтэй болонобди. Буряад хонинойнгоо нооhоор хэhэн бүтээлнүүдээ дэлхэй дүүрэн суурхуулха ёhотойбди.
- Буряадайнгаа хонишодтой харилсаа тогтоожо эхилээ гүт? Нооһонойнгоо хэрэгсээгдэжэ эхилхэдэ, тэдэ урмашана ёһотой.
- Сэхыень хэлэхэдэ, хонишодоор хэлсээ баталаагүйбди. Мүнөө хэлсээ баталhанай хэрэг балай үгы гэжэ hанахаар байна. Юуб гэхэдэ, тэндэ тэды сэнгээр нооhо худалдан абажа байна гэжэ соносхол үгэбэл, дары түргөөр hураг суу тараха гэжэ hанамаар байна. Нооhон тон хэрэгсээгдэжэ эхилээ гэжэ хэлэхэнь эртэшэг лэ даа. Эмхидхэжэ байгаа ажалнай, бүхы hаналнай бүтэжэ, нэгэ үйлэдбэри боложо хүдэлжэ эхилээ hаань, урмашангүй яаха бэлэй.
- Зай, hайн бэлэйт! Һанаһан хэрэгтнай бүтэсэтэй байг!