986
Баатар уулаhаа эхи абажа мүндэлhэн, Худан голойнгоо эрьедэ түбхинэһэн, түрэл тоонто Могсохон нютагтаа эртэ сагай түүхые угалзатуулан зураhан Цырен-Намжил Очирович Очировhаа нэгэ ехэ уг эхилнэ.
Бага наhанhаа Цырен-Намжил хүнүүдые эрдэм ухаанда hургаха гэhэн хүсэлтэй байгаа. Наhаа хүсэхэдѳѳ, тэрэнээ бэелүүлжэ, багшын дээдэ hургуули дүүргэhэнэй удаа түрэл нютагаа бусаhан юм. Эхин классай багшаар хγдэлжэ байтараа, сэрэгэй албанда татагдаад, удаань Алас Дурнын резервдэ радиостанциин даргаар алба хэhэн. 1941 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэдэ, Алас Дурнын хилэ дээрэ империалис Японтой дайлалдаа. Дайнай hүүлдэ багшынгаа ажалаа саашань үргэлжэлүүлhэн байна.
Бэлиг ехэтэй бэлэй
Цырен-Намжил Очирович дүрбэн тэгшэ онсо бэлигтэй - уран зураашан, хүгжэмшэн, дуушан, зохёолшон, арадайнгаа аман үгын нюусануудые шэнжэлэгшэ байhан. Мартагдажа байhан урданай дуунуудые, үреэлнүүдые, магтаал солонуудые сээжээр мэдэдэг, лимбэ, морин хуур, чанза дээрэ шадамараар наадажа шададаг һэн. Гадна арадайнгаа этнографи, аман үгын зохёолнуудые гγнзэгыгѳѳр шудалдаг, удхыень тайлбарилжа, залуушуулда ойлгуулжа үгэдэг бэлэй. Тиихэдэ арадай hайндэрнүүд болохо обоо тахилга, Сагаалганиие ёhо гуримаарнь эмхидхэжэ, нютаг дээрээ урдаа хараха хүнүүдэй нэгэн боложо, бодото хэрэгүүдээрээ, үндэhэн соёл болбосоролоо hэргээхэ хэрэгтэ хубитаяа оруулаа. Цырен-Намжил Очирович Очиров хуушан монгол, түгэд, буряад, ород хэлэнүүдые hайнаар мэдэдэг тула, оршуулга хэдэг hэн.
Нютагайнгаа дунда hургуулида хүдэлжэ байха үедөө Цырен-Намжил Очирович Буддын шажанай hургаалнуудые, эртэ урдын үбгэ эсэгэнэрэй ёhо заншал hэргээжэ, ургажа ябаhан улаан бургааhадтаа нэбтэрүүлхэ гэhэн ухаан бодолойнгоо түлѳѳ партиhаа, мүн багшын ажалhаа гаргуулhан байна. Тиихэдэ 45 наhатай зургаан үхибүүдэй эсэгэдэ нилээд хүндэ хүшэр саг тохёолдоо hэн. Гэбэшье шэн зоригоо хухараагүй, хара ажал хэжэ, гэр бүлэеэ газардуулаагүй.
Ажалгүй болоод байхадаа, хара түүшээр зурагуудые зуража эхилһэн юм. Цырен-Намжил Очировай толотомо түгэс бэлигынь мэргэжэлтэдтэ, ёhотой соёл урлалда дуратайшуулда үндэрѳѳр сэгнэгдээ. Арадай дундаhаа урган гараhан бэлигтэй уран зураашын бүтээлнүүд гансашье орон соомнай бэшэ, илангаяа олон тоото хари гүрэнүүдээр мэдээжэ болоо. 1995 ондо тэрэ Буряад Уласай гүрэнэй шангай лауреат боложо, «Арадай уран зураашан» гэhэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртѳѳ. Хамта дээрээ 500 гаран уран зураашын графическа бүтээл бии. Цырен-Намжил Очировай гар бэшэмэл «Һарбаалжи угай модон» гэhэн ном хүн бүхэнэй анхарал татадаг.
Цырен-Намжил Очирович наhанайнгаа хани Радна Мункуевнатай 6 үри хүүгэдые үргэжэ, эбтэй эетэй гэр бүлэ болоо. Гапалма, Надежда, Роза, Цырен-Дондок, Байгалма, Соном-Дагба үхибүүдтээ дээдэ hургуули дүүргүүлжэ, эрдэм бэлиг үгөө hэн.
Эсэгынгээ мүрөөр
Эсэгынгээ хэжэ байhан ажалые үргэлжэлүүлһэн басаганиинь Галина Очировна Цыренамжилова Буряадай гүрэнэй дээдэ hургуули түгэсхэжэ, түрэл hургуулидаа үхибүүдые эрдэм номдо һургаха зорилготой ажалайнгаа намтар эхилhэн. Эсэгынгээ нэрэмжэтэ Хизаар ороноо шэнжэлгын музей даажа, ёhо заншал, уг гарбал, арадай ажабайдал, түүхэ домог, Эхэ ороноо хамгаалхаяа Агууехэ дайнда мордоhон сэрэгшэдэй баатаршалгануудые гүнзэгыгөөр шудалhан. Үхибүүдтэй хамта бэдэрэлгэ шэнжэлгын ехэхэн ажал хэжэ, «Книга Памяти» гэhэн ном гаргаhан габьяатай. Олон жэлэй туршада үхибүүдые хүмүүжүүлжэ, амжалта туйлаhанайнгаа түлѳѳ Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, “Мүнхэ дурасхаалай” ном гаргаhанай түлөө Жуковай медаляар шагнагдаа. Галина Очировна наһанайнгаа нүхэр, Буряадай габьяата багша Батодоржо Батомункуевич Гомбоцыреновтэй хамта бүхы наhаараа түрэл тоонто Могсохоной дунда hургуулида үнэн сэхээр хүдэлжэ, олон тоото hурагшадые hургаһан, хүмүүжүүлhэн намтартай.
Гомбоцыреновтанай бүлын үри хүүгэд мүн лэ багшын ажал шэлэhэн юм. Ехэ хүбүүн Баяр арбаад жэлэй туршада Могсохонойнгоо hургуулида технологи болон бэеын элүүр энхые сахиха журам үхибүүдтэ зааhан юм. Мүнөө нютагаа толгойлжо ябана. Сэсэгма басаганиинь дээдэ hургуули дуургэhэнэй удаа, эрдэм hуралсалай яаманда арба гаран жэл соо амжалтатай хүдэлөө. Эжы абынгаа захяагаар одхон басаган Соёлма Батуевна хани нүхэр Тарнуев Батор Кимовичтай баhал үхибүүдые хүмүүжүүлжэ ябана. Соёлма Тарнуева-Гомбоцыренова Хэжэнгын Хүүгэдэй уран бүтээлэй түбтэ орлогшо даргаар арбан жэл соо амжалтатай хүдэлнэ. Буряад арадай заншал баримталжа, түрэл хэлэнэйнгээ хүгжэлтэдэ хубитаяа оруулан, олон грантын түсэбүүдые бэелүүлhэн юм. Уласхоорондын Бугэдэ Буряадай «Алтаргана» нааданай эдэбхитэй хабаадагша, Этигэлэй хамбын Ехэ нааданай илагша, Россиин түүхын болон уг гарбалай бодото гэшүүн, литературын болон искусствын Буряадай гүрэнэй стипендиат, «Залуу талаан бэлигтэн» гэhэн Буряадай гүрэнэй шангай лауреат. Тарнуев Батор Кимович Худанай дунда hургуулиие зургаан жэлдэхүтэлбэрилhэнэй удаа, Хэжэнгын аймагай эрдэм hуралсалай таhагта эдэбхитэйхүдэлжэ «Лучший работник образования» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, олонграмота, дипломоор шагнагдаhан. Мүнөө Нэмэлтэ hургуулиин залуу үетэнэйаяншалгын түбэй даргаар худэлнэ. Гурбан һайхан басагад энэ бүлын, түрэлхидгаралхидай ба суута Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Хэжэнгын дунда һургуулииномогорхол, һаяхан Номина басаган республикаяа түлөөлжэ, Россиинмүрысөөндэ «Уран уншалга» номинацида эрхимлэжэ ерээ.
Энэл даа, Очиров Цырен-Намжил Очировичай Ехэ угай уг изагуурай алтанжаса! Ургажа ябаhан улаан бургааhадые хүмүүжүүлхэ гэhэн нангинуялгануудые баримталан ябадаг – Угай намтар!
Рэгзэма БАТОМУНКУЕВА
