​​Шажан мүргэлэй эди шэди

Алексей Тенчой Монголдо буддын шажанай дээдэ һургуулида һуража байхадаа, Агын дасан ерэжэ, дүршэл абадаг байгаа. Тэрэ үедэ хари гүрэн гараха гурим шанга байжа, удаан сагай болзорто, Монгол орон бусаха аргагүй хубарагууд жэл тухай хүлеэгээ. Энэ үедэ Тенчой өөрынгөө багша Дооромбо ламын хажууда байжа, харалсадаг байгаа. Багшань ехэ үндэр наһатай болоод, үлбэр хэбтэриин болоһоншье һаа, дулаан хубсаһаа үмдөөд лэ, гороо хэхэеэ гарашадаг байгаа. Хэды хүдэлхэшье аргагүй байһан аад, хаанаһааб даа хүсэтэй боложо, гороо хээд, маани мэгзэмээ уншажал байдаг һэн.

Саахарта дуратай зүгы

Дээдын ехэ ламхайн хажууда буддын шажанай һургаал номнолдо дүршэжэ байһан Алексейдэ оршон тойронхи байдалынь ямар бэ эди шэдитэ юртэмсэ мэтээр үзэгдэдэг бэлэй.

Багшадаа саахартай сай аягалхадань, хаанаһааб даа, нэгэ зүгы бии болоод лэ сай дээрэнь эрьелдэдэг байба. Багшань зорюута саахарыень дутуу худхаад, сайгаа һороод, аягаа табихадань, тэрэ зүгынь үлэһэн саахарыень бултыень долёодог байгаа. Һүүлдэнь Дооромбо багшын тагаалал болоходо, Алексей хэды дахин саахартай аяга, халбагаяашье табихадань, тэрэ зүгынь ерээгүй. Энэнь ямар нэгэ ушартайл байгаа хаш. Эндэ буддын шажанай номнолоор хүн гээшэ ямар нэгэ түрэлдөө хэншье, юуншье боложо түрэжэ магад. Тэрэ зүгы хэн нэгэ хүнэй энэ ээлжээтэ наһанайнь түхэл байжа болоо. Хүн үхөөд лэ, үмхи тооһон болошодог бэшэ, һүнэһэниинь дэгдэжэ, үшөө ондоо түрэлдөө түрэдэг гэһэн ушар бии.

“Би таниие танинаб”

Далай лама 1991 ондо Агын дасанда хэдэн үдэр байрлажа, уншалгануудые үнгэргэжэ, хүн зонтой уулзаһан байгаа. Түрүүшын гурбан үдэр бүхы ламанар Далай ламые байрлаһан таһаг руунь бараалхабад. Харин Дооромбо хаашаашье ошохо хэбэргүй, түхеэрбэшьегүй. Алексей гайхад гээд, багшынгаа таһаг сэбэрлэжэ эхилбэ.

- Ши юундэ энэ юумэ сэбэрлэжэ эхилбэш?

- Далай лама гэнтэ орожо ерээ һаань, муухай байжа болохо.

- Теэд Далай лама мэдэхэгүй һэн гү, ямар тооһон соо багшаяа шамайе байлганаб, гэжэ.

Иигэжэ хүхилдэн багшатаяа хөөрэлдэһөөр, үндэр наһатай багшадаа үдэшын сайень хэжэ үгөөд, маани номоо уншажа байтарынь, гэнтэ үүдэ хэн бэ даа тоншобо. Нээхэдэнь, Далай лама өөрөө бэерээ зогсожо байгаа бэлэй. Дооромбо ламатай хоюулаа халуунаар уулзажа, хөөрэлдэжэ эхилбэ. Далай лама: “Багша, та бидэ хоёр уулзаһан байнабди”. Дооромбо лама: “Тиимээ тиимэ, танай 5-тайхан байхада, ламанар ерэжэ абаашаа бэлэй”. Иимэ гайхалтай хөөрэлдөө Алексей шагнаһан байха юм. Тэрэниие иигэжэ тайлбарилба:

- 5-тайхан байхадань, Далай ламын хубилгаан гэжэ элирүүлэгдээд, дасан руу ламанар ерэжэ абаашахадань, олон ламанар, хубарагууд, Түбэд ороной хүн зон гаража, үдэшэһэн байгаа. Тэрэ сагта оройдоол 5-тай байһан Далай лама тэрэ олон зон соо байһан багшые танижа байгаа болоно, - гэжэ Тенчой хөөрэбэ.

“Ганжуур” Түбэдһөө гаргаа

1993 он байгаа. Тэрэ сагта гүрэн доторнай одоол зэрлиг харилсаан дэлгүүрһээ эхилээд, бүхы ажаһуудал руумнай орожо байгаа. Хитадай хилэ нээгдэжэ, аралжаа наймаа хэгшэд, эд бараа ямаршье шалгалтагүйгөөр Хитадһаа гаргадаг һэн. Манжууртай наймаан эхилжэ, хүн бүхын техникэ, түмэр түдэгэ бултыень абаашажа, хитадуудта наймаалдаг байгаа. Түмэр харгын рельсэнүүдыешье ходологдодог һэн. Тэрэ сагта залуу ламанар Алексей Тенчой болон Бадма Цыбиков (мүнөө Агын дасанай шэрээтэ) хоёр аралжаа наймаашад хэбэртэй Хитадай хилэ дабабад. Эдэ хоёр санаартан Хитадһаа сааша Түбэд руу харгы зубшабад. Хитадта паспорт үнэмшэлгэ байха бэшэ, дотор монголнууд болоод лэ олон зон соо төөрилдөөд лэ ябаа. Долоон хоногой туршада һуухашье аргагүй зогсоод, тэдэнэр Түбэд хүрэжэ ерээ. Тиигэжэ Лавран дасанда жэлэй туршада һуралсал гараа. Тэндэһээ Хойто Һаса хүрөөд, бүхы Түбэдые тойрожо ябаһан байна. Тэндэ 108 боти “Ганжуур” ном худалдажа абаад, һөөргөө гэртээ тэрэл аргаар бусабад. Бурханай хоморой номоо хоёр томо баулнууд соо багтаагаад, Манжуури хүрэжэ ерээд, аралжаа наймаа хэгшэд мэтээр, “тэмээнүүдые” хүлһэлжэ, Ород гүрэнэйнгөө хилэ дабаһан юм. Тэрэ сүүмхэнүүдыень даажа ядажа, эдэ хоёр наймаашад юугээ хээ гээшэб, гэжэ гайхалдаа.

Хилэ дабаһаар тэрэ үнэ сэнтэй бурханай номоо Алексей Тенчой Бадма Цыбиков хоёр ламанар Эгэтын дасанда бэлэг бариха гэжэ шиидэһэн байгаа. Тэрэ номуудынь томонууд, юрэ үргэлөөд ябахын аргагүй. Агаһаа гараад, Хэжэнгэ хүрэжэ, унаань эбдэржэ, заһуулжа халта удаараад, Ярууна руу үглөөгүүрынь ябаха гэжэ хэлсэбэд. Теэд Хэжэнгын дасанай ламанар: “Үгы, юундэ Эгэтын дасан руу абаашахаа һанаа юм тэ, манайшье эндэхи дасан дутуугүй габьяатай дасан юм”, - гэжэ идхажа эхилээ. Хоёр түбшэн ламанар “үгы” гэжэ сэхэ арсажа ядаһаар, һүниндөө бодожо, Эгэтэ руу тэрьелэн мордоһон юм ха. Юундэб гэхэдэ, Эгэтын дасанда тэрэ үедэ эдэ залуу ламанарай багша Гомбо ламхай шэрээтэ байгаа. Тиигэжэ багшадаа бэлэг болгон үнэн сэхэ шабинарыень аяар холын Түбэд оронһоо шэрэжэ үнэ сэнтэй Ганжуур үгэһэн байна.

Агын дасанда гоё һайхан гадартай Ганжуур байһан байгаа. Тэрэ сагта бурханай номууд угаал хомор байгаа бшуу. Эдэ хоёр залуу ламанар хайшан гэжэ Түбэд руу орохоб гэжэ харгы бусад зондо харуулжа шадаа. Тэрэ гэһээр, олохон ламанар энэл замаарнь Хитадай хилэ дабаад лэ, Түбэд ошодог байгаа. Ганжуур болон бусад номууд хэрэгтэй гэжэ ойлгоходоо, саашадаа бурханай эдэ номууд багахан хэмжүүрээр хэблэгдэдэг болоо һааб даа.

Алексей Тенчой Түбэд, Энэдхэгээр ябаһанаа, һонирхолтой ушарнуудые үзэһэнөө бултыень "Исповедь монаха” гэжэ ном соогоо зохёон бэшэһэн юм.

“Үшөө байгаа һаань, намда хэлээрэй”

Агын дасанай Диваажан дасанда Ямандага бурхан байдаг. Тэрэнэй урда хубарагууд үдэр бүри уһа табидаг байгаа. Хэдэн амһартанууд соо угаалгын, ууха уһан хэгдэдэг. Нэгэтэ Алексейн ороходонь уудаг уһанай амһартаһаань Ямандага бурханай аман хүрэтэр зурыгаад мүльһэн хүршэһэн байба. Бурханай уһа уужа байтар, уһаниинь ехэ һонёор хүрэшөө. Гайхаһан залуу лама гүйжэ ошоод, Санжай ламые дуудаба. Санжай лама томоотойгоор дүтэлөөд, тэрэ хүрэһэн нариихан мүльһыень ходолоод, эдижэрхибэ. “Үшөө иимэ юумэнэй байгаа һаань, намайе дуудаарай”,- гэбэ. Һүүлдэнь Алексей иимэ ушарай болоходонь, тэрэ шэдитэ мүльһэнһөө өөрөө ама хүрэдэг болоо бэлэй. Одоо тиихэдээ, залуу хубараг бурханай дүрсэ уһа уудаг гэжэ мэдэржэ, эди шэдидэ үшөө ехээр үнэншөө һааб даа.

Һүзэгшэ ямаан

Агын дасанда Далай ламын ерээд байхада, “Эрын гурбан наадан” эмхидхэгдээд, мори урилдаанай үедэ, нэгэ эшэгэн нэрэ һурагүй хэдэн дабхар харуул дабажа, собхорон һүрэжэ, дэбхэншээн, Далай ламада дүтэлһэн юм. Хүн зон гайхалдаад, тэрэ ямаае туужа гаргахаяа һанахадань, Далай лама болигожо, тэрэ эшэгэн руу хаража, энеэбхилээд, хажуудаа тойроод байһан нэгэ сэсэг таһалаад бэлэг бариба. Тэрэ эшэгэн уралаараа аргаахан тэрэ сэсэгыень абаад, жажаланшьегүй, унхилан байгаад, Далай ламын хүлэй үбэртэ налайн хэбтэшэбэ.

Хүн зон хүүелдэн, гайхалдажа байхадань, Далай лама һуури дээрэһээ бодожо, “Энэ эшэгэн урдахи түрэлдөө хүн байгаа, Далай ламын шаби байһан юм. Тиигэжэ үйлын үреэр эшэгэн боложо түрөөд, дахин багшатаяа ушарха заятай байгаа”, - гэжэ айладхаба. Далай лама энэ эшэгые аршалан хамгаалжа, улайда орожо, мяхан болошохогүйн тула һахижа байхыень Агын дасанда даалгаба. Тэрэ эшэгэхэниие һахиха даабари залуу лама Алексей Тенчойдо үгтэһэн юм. Энэ эшэгэн үдэр бүри уншалгануудта ошоод, ламанарай хажууда, нэгэшье алгадангүй маани шагнажа, мүргэжэ байдаг байгаа. Алексей тэрэ эшэгые зорюута хаагаад, үүдыень шэбхэдээдшье, уншалгада ерэхэдэнь, тэрэнь Далай ламын хажууда ерээд байдаг һэн. Цыпылма хүгшөө үгы болошоһон эшэгэеэ бэдэрһээр, дасан соо оложо, ехэтэ гайхаба. Ламанар тэрэ эшэгыень худалдажа абахаяа дурадхаба. Тиихэдэнь хүгшөө энэ эшэгэнэйнгээ уршагта ябадал тухай гайхан шагнаба. Тэрэ эшэгэн ямаан болоһоор, удаан саг соо Агын дасанда байрлаһан юм. Залуу ламанар, эдир хубарагууд шалюуржа, тэрэ ямаанһаа “ямар үйлэ, ямар нүгэл гү, ямар үйлын үриһөө эшэгэн боложо түрөөбши” гэжэ асуудаг һэн. Одоо тэрэ ямаан мүнөө сагта дахин түрэлөө олоходоо, хүн боложо түрөөд, манай дунда ябажашье байһань, магадгүй.