​​Архиин хорон аюултай

Наркологическа диспансер бэдэржэ ябахадаа, хадхууртай шабын түмэрөөр орёогдоһон хорёо дотор байдаг юм гү гэһэн бодолтойгоор һанаата болон алхалһанаа талын хүнһөө асууһыемни заажа үгэбэ. Теэд тэрэнь 5 дабхар борохон гэрнүүдэй хажууда сайбар улааханаар будаатай, тойроод адаалхай хорёошьегүй, нюдэндэ тон урин байшан байшаба. Газаань түргэн туһаламжын машина татаатай, сагаан халаадтай зоной хажуугаар тамхияа һоросогооһон хүнүүд обооролдоно. Үнөөхи сайбар улаан байшанай богоһо алхажа ороод, Буряад Уласай наркодиспансерэй даргын тушаал мүнөө үедэ даажа байһан ахамад эмшэнэй орлогшо Саян Дамдиновтай уулзажа хэһэн хөөрэлдөөгөө уншагшадайнгаа һонорто дурадханаб.

- Саян Дашиевич, гол түлэб, архида ороһон хүнүүд лэ танай диспансертэ хандадаг гэжэ мэдээжэ. Теэд ондоо ямар шалтагаанууд байдаг бэ?

- Ехэнхи зон архиһаа гаража шадахаяа болиходоо, манда хандадаг гээшэ ааб даа. Харин уласаймнай бүхы нютагуудһаа гансал архиин бэшэ, харин хара тамхинай хорлолһоо хохидоһон үбшэнтэн ородог. Сүүдхын туршада дунда зэргээр 8-9 хүн ороно, һайндэрнүүдэй үедэ бүри олошордог, 20-ёод гаран болодог. Хажуугаарнь миин лэ тамхи татадаг зон хайшан гээд болихоб гэһэн асуудалтайгаар хандана, харин хара тамхинда ороһон хүнүүд гэхэ гү, али наркоманууд стационарта гү, али хүндэ үбшэнэй хойшолонгые усадхадаг таһагта оруулагдана. Һүүлэй үедэ тиимэ зоной тоо олошоржол байна. “Шэхэндэнь юумэн дуулдаха, нюдэндэнь юумэн харагдадаг” болошоһон хүнүүд хүдөө нютагуудһаашье ба хотоһоошье олоор ородог болонхой.

- Иигэжэ дэмыртэрээ архи ууһан хүнүүдые хайшан гэжэ аргалнабта?

- Нэн түрүүн иимэ үбшэнтэн бүридхэлдэ абтажа, аргаламжада ябаха аргатай болоно. Хэрбэеэ хүсэд аргалуулхаяа һанаа һаань, гурба һарын туршада реабилитаци гараха боломжо бии. Эгээн түрүүн шуһыень сэбэрлэхэ гэжэ һудаһаарнь эм дуһаажа оруулнабди. Хоёрдохи аргань гэхэдэ, психологтой хөөрэлдөөн болоно. Өөрын хүсөөр хайшан гээд архиһаа, хара тамхинһаа гарахаб гэһэн асуудалаар психолог зүбшэл үгэхэһөө гадна, элдэб тренингнүүдые гаргуулна. Теэд нэгэтэ хандаһан зон байд гээд лэ орожо байдаг лэ даа. Зариманиинь һара бүхэндэ гэхээр архиингаа хоро гаргуулна. Тусхай бүридхэлдэ нэрэ обогоо оруулхагүйн тула, мүнгэ түлэжэ, нюусаар аргалуулдаг хүнүүдшье бии.

- Нэгэ һарын туршада хэды хүниие аргална гээшэбта?

- Һарын туршада 100-һаа 150 хүн манда ороно, тэрэ тоодо бүридхэлдэ байһан зон шалгуулхаяа ерэнэ. Гэхэтэй хамта жэлэй туршада 2 мянга шахуу үбшэнтэн манда хандана. Тэдэнэй дунда хэдэн хоногоор архи уужа, хара тамхи татажа, тэдэнэйнгээ хоронһоо дэмыршэһэн, галзууршаһан гэхэшье юм гү, хүнүүд бии. Хэмэл нарко-бодосуудые, спайснуудые хэрэглэхэ, мүн хүлэйнгөө һудаһа руу героин тариха талаар байдал һайн тээшээ хубилнагүй. Тэдэнэр хирэ-хирэ болоод лэ дэмыршэһэн юумэнүүд хандадаг лэ даа.

- Саян Дашиевич, манай яһатан хэр ехээр архи уунаб?

- Бүхыдөө уластамнай ажаһуудаг ород, буряадуудые архи хэрэглэхэ талаарнь сасуулаад үзэхэдэ, 50/50 гэжэ тэнсэмээр байна.

- Наркодиспансертнай хэды таһагтайб?

- Гурбан таһаг бии. Хойшолуулшагүй туһаламжын таһагта ехэнхидээ дэмыртэрээ архи, тамхи хэрэглэһэн, ехэ хүндөөр үбшэлһэн хүнүүд ороно. Эршэмтэй эмнэлгын таһаг гэжэ бии. Тэндэ ами табиха туйлдаа хүрэһэн зон эмшэлэгдэнэ. Наркологическа таһаг руу эдэгэжэ ябаһан зон оруулагдана. Хүндэ үбшэнэй хойшолон усадхаха таһагта 3 һарын туршада аргаламжа абаһан хүнүүдтэ архи, тамхин ба наркотигһоо хайшан гээд өөрөө арсажа һурахаб гэһэн психологой ба психотерапевтын зүбшэлнүүд үгтэнэ. Эндэмнай номой сан, хубсаһа хунар оёхо мастерской бии. Энэнь ажалай терапи гээшэ. Юрэдөө, үбшэнтэмнай үнөөхи ажабайдалдаа бү бусаһай, архи тамхинһаа болингоо болиһой гэжэ оролдонобди.

- Тоо баримтануудаар хараад үзэхэдэ, эрэшүүл ехээр ууна гү, эхэнэрнүүд гү?

- Нэн түрүүн залуушуул олоор архида ородог боложо байна гэжэ тэмдэглэлтэй. Урдань архиин галзууралые бэе дээрээ үзэһэн зон гэхэдэ, 30-35 наһанай хүнүүд болодог һэн. Харин мүнөө үедэ оройдоол 20-25-тай залуушуул ородог болонхой. Мүн архинша эхэнэрнүүд олон болоо. Базаар дээгүүр, үйлсэ гудамжануудаар һогтуугаар унашаһан эхэнэрнүүд, тэрэ тоодо манайшье яһанай һамгад, наашаа асарагдана. Гадна үхибүүд арбаад наһатайһаа эхилжэ, синтетическэ наркотигуудые хэрэглэдэг болонхой.

- Аргалуулжа гараһан хүнүүд архи, тамхинай хороной мэдэлдэ ороод байһанаа ойлгоно гү даа?

- Ойлгоһон аад, өөрыгөө һамааруулха аргагүй байһандаа зободог байна. Зариманиинь дахин архи уужа, тамхи татажа эхилнэ. Энэнь олонхи ушарта дүтынь зоной дэмжэлгэһээ дулдыдана, тиихэдэ арай шамай архиин мэдэлһээ мултарһан зониие “уугты, татагты” гэжэ байгаад, баалаһанай огто хэрэггүй. Архиһаа гаргажа болоно. Теэд нэн түрүүн өөрынгөө һанаагаар, ухаагаараа туйлажа, архи уухаяа болихо хэрэгтэй. Элүүр болохо хүсэлтэй байхань шухала. Архи тамхинһаа нюусаар гаргуулхаяа һанаа һаа, мүнгэ түлэжэ аргалуулжа болоно гээд дахин дуулганабди.

Саян Дамдиновай дурадхаһан гэрэл зураг