Хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй эгээл бага эрхэтэдтэ түрэлхи хэлэ заадаг багшанарай болон хүмүүжүүлэгшэдэй дунда уласай мүрысөөн анха түрүүшынхиеэ эмхидхэгдэбэ.
Буряад Уласай болбосоролой бодолго нэбтэрүүлгын дээдэ һургуулиин буряад хэлэ болон уран зохёол хүгжөөлгын лабораториие даагша, Буряадай гүрэнэй дээдэ һургуулиин доцент, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй кандидат Баярма Дамбиевна Цырендоржиевагай тэмдэглэһээр, тус мүрысөөн тон удха шанартай хэмжээ ябуулга болоно.
- Һургуулиин урдахи эмхи зургаануудта ажалладаг бэлигтэй мэргэжэлтэдые бидэ анха түрүүшынхиеэ суглуулаад байнабди. Эндэмнай хүүгэдэй сэсэрлигтэ буряад хэлэ заадаг багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд хабаадаа. Уласай мүрысөөндэ 16 хүн ерээ, - гэжэ ахамад шүүгшэдэй нэгэн Баярма Цырендоржиева хөөрэнэ.
Түрүүшын урилдаанда хабаадаһан буряад хэлэнэй багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд хубаалдангүй, нэгэ шэглэлээр сэгнэгдээ.
- Хабаадагшадые илгаагүйбди. Юуб гэхэдэ, мүнөөдэрэй байдалаар буряад хэлэмнай хэр зэргэ заагданаб, нэбтэрүүлэгдэнэб гэжэ нэн түрүүн шэнжэлэн хараха гэжэ оролдообди. Гэхэтэй хамта багша болон хүмүүжүүлэгшэдые уулзуулжа, дүй дүршэлөөрнь андалдуулха һанаатай байгаабди, - гэжэ Баярма Дамбиевна мэдүүлнэ.
Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай мэргэжэлтэдэй болон шүүгшэдэй хэлэһээр, шадаха зэргээрээ багашуулда буряад хэлэ дамжуулжа ябадаг мэргэжэлтэд урилдаанда хабаадаһан байна. Хэды тиигэбэшье шүүгшэдэй һанамжаар, удаадахи уулзалгануудта хүмүүжүүлэгшэдые болон буряад хэлэнэй багшанарые хубаажа, эрхимүүдые элирүүлхэ хэрэгтэй.
- Манай һанахада, саашадахи урилдаануудта заал һаа хубаарилха хэрэгтэй. Магад, хоёр шэглэлээр мүрысөө эмхидхэхэ хэрэгтэй. Юуб гэхэдэ, бүхы хүмүүжүүлэгшэд буряад хэлэнэй мэргэжэлтэд бэшэ байна. Тэдэмнай үхибүүдые бүхы талаһаань хүмүүжүүлхэһээ гадна үшөө буряад хэлэ заажа ябаһандань баярые хүргэмөөр. Мэргэжэлэй талаар бэлдэсэнь адли бэшэ байна. Тиимэһээ эрхимые элирүүлхэнь, тон хүндэ, - гэжэ шүүгшэд тэмдэглэнэ.
Шэнэ арга олохоор лэ
Түрүүшын туршалгын һүүлээр хэдэн бэрхэшээлтэ асуудал гараа. Юуб гэхэдэ, манай улас дотор буряад хэлэ хүгжөөхэ гуримай ёһоор, хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ буряад хэлэнэй багшанар хүдэлхэ ёһотой. Теэд хүдөөдэ тэдэндэ салин хаанаһаа түлэгдэхэб даа. Тиимэһээ бүхы хүмүүжүүлэгшэд буряад хэлэ, ёһо заншал һургалгые бэе дээрээ абаад ябана. Тиигэһэнэй түлөө салинииньшье ехэ болоногүй.
Түрүүшын уулзалгада ерэһэн хүдөө нютагай хабаадагшадай хэлэһээр, мүнөө үедэ таарамаар һуралсалай хэрэгсэлнүүд хэрэгтэй. Теэд тэдэниие хаанаһаа олохоб?
- Хүдөөгэй сэсэрлигүүдтэ буряад хэлэ зааха талаар үхибүүдтэ харуулха, гартань барюулжа ойлгуулха хэрэгсэлнүүд үгы. Жэшээлбэл, табан хушуу мал тухай хөөрэхэ нааданхайнуудшье үгы, - гэжэ Захаамин аймагай Енгорбой һууринай Сэрэгма Тугутова хэлэнэ.
Хурамхаанай Виктория Гармаева болон Түнхэнэй Майя Шобоева хоёр хэшээлнүүдые хэхын түлөө нааданхайнуудые, харуулалгын хэрэгсэлнүүдые өөһэдынгөө гараар бүтээдэгөө хөөрэнэ. Бусадшье хүдөөгэй сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэд болон буряад хэлэнэй багшанар баhал тиигэнэ.
- Мүнөөдэр үбэл тухай хэшээл хэхэдээ, үхибүүдтэ харуулха зүйл өөрын гараар хээбди. Улаан-Үдын сэсэрлигүүдые хараад омогорхонобди, - гэжэ Хурамхаанай “Малыш” сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ Виктория Гармаева хэлэнэ.
Бүхы хабаадагшадай тэмдэглэһээр, хото городто ажаһуудаг үхибүүд гэр гэртээ буряадаар хөөрэлдэнэгүй. Иимэ байдал хүдөө нютагуудташье тогтонхой. Хүмүүжүүлэгшэдэй болон буряад хэлэнэй багшанарай ажалда энэ ехэ һаад үзүүлнэ.
- Бидэ Аха аймагтаа ганса буряадаар хөөрэлдэнэбди. Харин Улаан-Үдын сэсэрлигтэ хэшээл хэхэдэ хүндэ. Буряадһаа ородоор ойлгуулхын түлөө ехэнхи сагаа баранаш, - гэжэ Аха аймагай “Солнышко” сэсэрлигэй түлөөлэгшэ Елена Гунгаева һанамжаараа хубаалдана.
- Улаан-Үдын сэсэрлигүүдтэ бүхы үхибүүд адли гэжэ һананаб. Ехэнхинь буряад хэлэеэ мэдэнэгүй. Юуб гэхэдэ, ниислэлдэмнай олон яһатан ажаһууна. Тиимэһээ элдэбын онсо аргануудые хэрэглэжэ, буряад хэлэ зааха гэжэ оролдонобди, - гэжэ Улаан-Үдэ хотын 72-дохи “Алёнушка” сэсэрлигэй буряад хэлэнэй багша Гэрэлма Дымчикова мэдүүлнэ.
- Анха түрүүшынхиеэ Улаан-Үдын хүүгэдтэй хүдэлөөб. Хурамхаандаа багахан үхибүүдтэ нютаг хэлэеэ дамжуулхаяа оролдооб. Эндэ хүндэшэг байна. Хэды тиигэбэшье һайнаар хүдэлөөбди, - гэжэ Виктория Гармаева хэлэнэ. үхибүүдтэй хэлэ амаяа ойлголсожо,
Тус хэмжээ ябуулга Улаан-Үдэ хотын шэб-шэнэ “Номина” сэсэрлигтэ үнгэргэгдөө гээд хэлэлтэй. Эндэ урилдаанай ехэнхи шатанууд болоһон байна. “Ягаан далбаганууд” гэһэн сэсэрлигтэ табан хэшээл үнгэрөө. Иимэ һайхан оршон байдалда ороһон хабаадагшад ганса гайхаа бэшэ, мүн эндэ хүдэлэгшэдтэ атаархаа ёһотой.
“Номина” сэсэрлигые даагша Оюна Сандакова тус хэмжээ ябуулга үнгэргэхын түлөө эмхидхэлэй ехэ ажал бүтээһэн байна бшуу.
Хэшээл бүхэниинь һонирхолтойл
Анха түрүүшынхиеэ болоһон мүрысөөн хэды хүндэ байбашье, олондо һайшаагдаа. Хоёр үдэрэй туршада хабаадагшад гурбан шанга шата дабажа гараа. Түрүүшын шатада хүн бүхэн өөрын ажал харуулһан түсэл шүүгшэдэй урда дурадхаа.
- “Минии амжалтатай түсэл” гэһэн хэмжээндэ олон хабаадагшад онтохонуудтай, зүжэг наадантай холбоотой түсэлнүүдые бэелүүлээ. Нэгэнииньшье бэе бэетэеэ адли бэшэ. Теэд зарим багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд юрын ажалаа түсэл болгохоёо оролдоһондонь харамтай, - гэжэ Баярма Цырендоржиева шүүмжэлэн хэлэнэ.
Ивалга аймагай Һужаа һууринай “Росинка” сэсэрлигэй Сэсэгма Жамбалова өөрынгөө шадалаар буряад наадануудые зохёожо, зурагуудаар мэдүүлэл зохёожо һургана. 72-дохи “Алёнушкын” багша Гэрэлма Дымчикова болон “Оюна” сэсэрлигэй Долгор Апханова гэгшэд буряад хэлэнэй һургалгада түрэлхидые хабаадуулна. Тиигэжэ буряад хэлэндээ үхибүүдые хамтын хүсөөр һургаха гэһэн түсэл бэелүүлнэ.
Хүмүүжүүлгын ба һуралсалай хэшээлнүүдэй шатада мүнөө сагта таарама, үхибүүдэй үүсхэл дэмжэжэ, һанаа бодолыень зохидоор таагаад, зүб тээшэнь шэглүүлээд, хэшээлэйнгээ үрэ дүндэ хүрэһэн бүхы багшанарые шүүгшэд тэмдэглээ. Юуб гэхэдэ, һүүлэй үедэ таарама хэшээлнүүдые хүн бүхэн хээ гээд хэлэлтэй. Багша бүхэн үхибүүдые элдэб аргаар һонирхуулхаяа оролдоно. Жэшээлбэл, ехэнхи хабаадагшад видеозвонок, гарай утаһаар хөөрэлдэлгэ гэхэ мэтэ компьютерна аргануудаар багашуулые һонирхуулна.
Бүхы шатануудай удаа Исток һууринай “Колобок” сэсэрлигэй Соёлма Бадмацыренова болон Сэсэгма Жамбалова гэгшэд шангай III һууринуудые эзэлээ. Гэрэлма Дымчикова 2-дохи шатын диплом абаа. “Ягаан далбаганууд” сэсэрлигэй багша Людмила Бальжурова шангай 1-дэхи шатын дипломдо хүртөө.
Тус мүрысөөнэй гол шан Улаан-Үдэ хотын 86-дахи “Оюна” сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ Долгор Апханова абажа, суг хүдэлдэг нүхэдөө, хүмүүжүүлэгшэдээ баярлуулаа.
2020 ондо бэлигтэй хүмүүжүүлэгшэ Долгор Апханова тухай тусхай хуудаһа бэлдэхэбди. Түрүү һуури эзэлһэндэнь амаршалнабди!
Борис БАЛДАНОВАЙ гэрэл зурагууд