​​Солонгостохи дайн тухай соносоо һэн гүт?

Түүхын сагаан толбонууд

1950 оной июниин 25-һаа эхилжэ, 1953 оной июлиин 27 болотор үргэлжэлһэн дайн тухай манай гүрэндэ олон хүн мэдэдэггүй. Зүблэлтэ засагай үедэ Солонгосто болоһон дайн тухай бэшэхэһээ байтагай, хэлэхэньшье хорюултай байгаа. 1995 ондол тэрэ дайн тухай мэдээсэл таража, тэрээндэ хабаадаһан сэрэгшэдые Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветерануудтай жэшээ бэлэй.

Агын тойрогой Урда Агаһаа уг гарбалтай Очир Цыбиковэй эсэгэ Цыбик Жамьянов Хойто Солонгосто дайлалдаһан намтартай юм. Тиимэһээ Очир Цыбикович хэдэн жэлдэ таһалгаряагүйгөөр Солонгостохи дайнай түүхэ шэнжэлжэ, Буряад Уласһаа, Эрхүү можоһоо, Үбэр Байгалһаа хабаадаһан зониие элирүүлнэ. Энэ дэмбэрэлтэ хэрэгтэнь Виктор Цыцыков ехэ туһа хүргэжэ эхилээд, мүнөө бэдэрэлгэ шэнжэлгынгээ ажал эб хамта ябуулнад. Даб дээрээ тэдэ Буряад Уласта - 137, Үбэр Байгалда – 7, Эрхүү можодо 27 ветеранай нэрэ элирүүлээ. Саашадаа энэ буянта ажалаа үргэлжэлүүлһээр.

Хойто Солонгосой Юрэнхылэгшэ Ким Чен Ын манай түлөөлэгшэдтэ баяр хүргэнэ

Наһа баратараа нюудаг байгаа

- Москвагай 103-дахи һургуулида суута 64-дэхи агаарай истребительнэ корпусой ветерануудай хүсэл оролдолгоор Солонгостохи дайнай музей байгуулагданхай. Дайнда хабаадагшадай уулзалганууд энэл музейдэ үнгэргэгдэнэ. Ветерануудай Зүблэлэй штаб болонхой, - гэжэ тэндэ ошоһон Очир Цыбиков хөөрэнэ. Тэндэ Зүблэлэй түрүүлэгшэ Советскэ Союзай Герой, генерал- майор Сергей Крамаренкотэй уулзажа, бэдэрэлгынгээ ажал тухай хөөрөө. Сергей Макарович бүхыдөө гүрэн доторнай ямар шэнжэлгын, бэдэрэлгын ажал ябуулагданаб гэжэ хөөрэхэдөө, Тывагай хүн зониие ехэтэ магтаа. Тэндэһээ 102 хүн Солонгостохи дайнда хабаадаһан байна. Тэдэ ветерануудтаа зорюулһан хүшөө бодхоожо, “Эр адын бадыткаан” (“Достоин звания мужчины”) гэжэ нэрлэнхэй.

Очир Цыбикович Виктор Цыдендоржиевич хоёр энэ дайнда хабаадагшадай нэрэнүүдые элирүүлхэһээ гадна, “Солонгостохи дайнай ветеран” гэһэн медальнуудые ветерануудта зүүлгэнэ, наһа бараһан ветерануудай түрэлнүүдтэ барюулна.

Сэлэнгын Тохойн Доржо Соктоевой басаган Лариса эсэгынгээ медаль абахадаа:

- Эсэгэмнай дайнда ябаһамби гэжэ юрэдөөшье хөөрэдэггүй байгаа. Хүдөөлэлгэндэнь лэ нүхэрэйнь хэлэхэдэ ойлгоо һэмди. Хожомынь эжымнай дайнай ветеранай хүгшэмби гэжэ үнэмшэлгэ абахаяа ехэ удаан ябуулга хээ һэн. Наһан болохоһоонь тээ урдал үгтөө һэн даа. Энэ медаль ехэ удхатай шагнал. Бидэ үхибүүдынь, аша зээнэрынь бултадаа эсэгэеэ, үбгэн абаяа, нагаса абаяа баатар сэрэгшэ гэжэ үеын үедэ һанан дурсажа ябахабди. Мүнхын жагсаалда гэрэл зурагынь абажа ябахабди, - гэжэ голхоролтойгооршье һаа, урматайгаар мэдүүлээ һэн.

Сяо болоһон Иван

Мүнөө Буряадаймнай аймагуудта болон Улаан-Үдэдэ тэрэ дайнда хабаадаһан оройдоол 10 ветеран мэндэ ажаһууна. Тэдэнэй нэгэн - Иван Константинович Стрекаловскиие Очир Цыбиков Интернет сүлжээндэ олоо юм. Хүндэтэ ветеранай ажаһуудаг Кабанскын аймагай Тимлюй тосхон 2019 оной май һарада хүрэжэ, медалииень зүүлгээ һэн.

- 1950 ондо сэрэгэй албанда татагдажа, Алас Дурна зүгтэ эльгээгдээ һэм. Сержантнуудай һургуули гарааб. Нэгэтэ штабта дуудажа хөөрэлдөөд: “Харгыда гарахаяа бэлдэ”, - гээд, хаана, юундэ ябаха юм гэжэ юушье лаблаагүй. Хабаровск асаржа, шэнэ полкын бүридэлдэ оруулаад, һүниндөө түмэр замаар совет-хитад хилэ дабаабди. Тэндэ шэнэ хитад хубсаһа үмдэбэбди. Баряанда абтабал, Зүблэлтын сэрэгшэб гэжэ хэлэхые гол таһа хорёод: “Хитад нэрэнүүдые абагты”, - гэхэдэнь, би Сяо гэжэ нэрэ абааб.

Саашаа Мукден (мүнөө Шэньян), Хуньчунь, Харбин хотонуудаар гараад, Ялуцзянь мүрэнэй хүүргээр хилэ гаража, Хойто Солонгос орожо, тэндэ байһан полкые һэлгээбди. Манай гол зорилго хүүргэ болон зайн галай станци хамгаалха байгаа. Энэ станциие дайнай урда тэрэ үедэ нэгэ гүрэн байһан Солонгос, Хитад, Япон гурбан хамта бариһан байгаа. Тэрэ Солонгосой ехэнхи хубиие зайн галаар хангадаг байһанаа, дайнай эхилһээр Урда Солонгосто эльгээхэеэ болёо. Тиимэһээ американ бомбардировщигууд хоёр час болоод лэ боомбододог байгаа. Энэ ушарһаа манай сэрэгшэд- зенитчигүүд хододоо бэлэн байдаг һэн. Дайсанай самолёт унагаагаа һаа, танигдахаар ямар нэгэ зүйлыень зүһэжэ абаад харуулдаг байгаа. Далай соо унашоо һаань, яахашье аргагүй, тоологдонгүй үлэхэл даа, - гэжэ Иван Константинович хөөрөө.

Нэгэтэ тэрэ аэродром хамгаалжа байхадаа, өөрынгөө нэрээлтэ гурба дахин Советскэ Союзай Герой Иван Кожедубтай уулзаа. Тэндэ суута лётчик 342-дохи агаарай дивизи ударидажа байгаа.

Виктор Цыцыков Михаил Шапкинда Баярай бэшэг болон медаль барюулна

Буу зэбсэгэй шалгалта

Иван Стрекаловский хөөрэхэдөө, гэртэхиндээ бэшэһэн бэшэгүүдыемнай тон наринаар шалгадаг байгаа, дайнда хабааданаб гэхэһээ байха, хаана алба хэнэбиб гэжэ юушье бэшэхэ ёһогүй байгаабди. Ямаршье гэрэл зураг абхуулха эрхэгүй һэмди гэжэ хэлэнэ.

Иимэ ехэ хорюул юун дээрэһээб гэхэдэ, Зүблэлтэ гүрэнэй сэрэгшэд дайлалдана гэжэ мэдээжэшье һаань, үнэн гэршэлгэ үгэхэгүйе оролдоо. Мүн баһа гүрэн түрэмнай шэб шэнэ буу зэбсэгүүдээ үнэн дайнда шалгаа ха юм. Мүнөөшье Сиридэ тиигэнэ гэжэ хэлэгдэжэл байна. Стрекаловский хэлэхэдээ, нэгэтэ үзэгдөө харагдаагүй өөрөө хараагаа олоод, буудан усадхадаг үхэр буунуудые асараа. Теэд нэгэ хэды болоһон хойно үшөө ондоо зэбсэг асараа һэн. Тиихэдэл манай “Миг” истребительнүүд американ самолёдуудые дабаха байһанаа бүхы дэлхэйдэ гэршэлээ.

Солонгос гүрэниие хоёр хубаажа, дайнай болиһонойшье һүүлээр совет сэрэгшэд үшөө дүрбэн һара Хитад-Хойто Солонгосой хилые нягтаар хаража байгаа. Тиихэдэ манай сэрэгшэд “Хитад-Совет найрамдал” гэһэн медальнуудаар шагнагдаа. Эдэл медальнуудые абаһан сэрэгшэд Солонгостохи дайнай ветеранууд гэгдэхэ дүүрэн эрхэтэй. Юундэб гэхэдэ, сэрэгэй хороонуудта сэрэгшын дэбтэртэ тэрэ дайнда хабаадаа гэжэ бэшэдэггүй, харин тэрэл шагналыень тэмдэглэдэг байһан.

- Дүшэн жэл соо тэрэ дайнда хабаадаһамби гэжэ ама гараагүйб. Эжымнишье намаяа дайлалдаһан сэрэгшэ гэжэ мэдээгүй юм, - гэжэ Иван Константинович шаналан һагад уйдхартайгаар дурсана.

Иван Константиновичтай уулзалгын үедэ энэ нютагай Елена Штоколкина ерэжэ, Виктор Михайлович Штоколкин эсэгэмни тэндэ хабаадаһан юм гэжэ мэдүүлээ. Иигэжэл шэнэ нэрэнүүд элирүүлэгдэнэ гэжэ Очир Цыбикович мэдүүлээд:

- Ганса манда хэрэгтэй хэрэг бэшэ ха юм даа. Хүн бүхэмнай тэрэ дайн тухай болон дайнай баатарнуудые мэдэхэ ёһотой. Хожомдожошье һаань, нэрэ алдарыень мүнхэлхэ ёһотойбди. Солонгостохи дайнай сэрэгшэдтэ хүшөө табижа, гэрэл зурагта альбом гаргахаяа Буряадай Ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Фёдор Николаевич Булдаевтай хэлсээбди. Засагай газарай түшэмэл Михаил Харитонов туһалхаар найдуулаа, - гэжэ баяртайгаар хөөрөө.

Очир Цыбиковэй жасаһаа гэрэл зурагууд

Герман НАМЖИЛОВАЙ материалнууд хэрэглэгдээ