Шэбэгшэтэй малгайтай, паниитай гуталтай, хүдэһэн дэгэл дээрээ хүрмэ үмдэжэ дулаалһан буряад
Мүнөө сагта эрдэм, техникын үлэмжэ ехээр хүгжэжэ байhан дээрэhээ хүн зоной эдихэ, эдлэхэ эд бараан элбэгжэжэ, элдэб янзын хубсаhа хүнүүд үмдэдэг болонхой. Илангаяа залуушуул гансал гоёын түлөө гү, али өөрынгөө үе сагай гурим заншал дахажа, элдэб янзаар хубсалдаг байна. Тиихэдээ өөрынгөө байhан нютаг ороной байгаалиин сагай уларилай онсо шэнжэ хараадаа абажа, бэеынгээ энхэ элүүр ябаха тухай hаналаа табидаггүй байhаниинь халагламаар байха юм. Өөрынгөө бэеын халуун, хүйтэнэй шанар шэнжэдэ тааруулжа хубсалаагүй ябаhан дээрэhээ боложо, элдэб түрэлэй хүндэ хүшэр үбшэндэ дайрагдажа, тэрэнь хожомоо аргада диилдэхэгүй болотороо hүжэрдэг ушар олон үзэгдэнэ.
Мүн баhа зарим залуушуул hэрюунэй, хүйтэнэй сагта бэеэ бэхи бүхэ болгохо гэжэ зорюута хүйтэн шанартай, нимгэн хубсаhа үмдөөд, хүхэржэ ябадаг. Тиимэ хүнүүд хэдэн жэл үнгэрhэн хойно хаанаhаа, юунhээ боложо үбшэлhэнөө мэдэхэгүй, харин хаанаhаа, яахадаа намда иимэ үбшэн хүрэбэ гээшэб, ямаршье хүйтэн, нойтондо диилдэхэ, дарагдахагүй түмэр шэнги бэетэй ябаhан хүмби гэжэ гэмэржэ ябаашад олон байдаг. Мүнөө залуушуул толгой нюсэгөөр ябахаhаа гадна, мотоциклда hуугаад, хүйтэн, hэрюун hалхинда бэеэ нэбтэ үлеэлгэжэ ябадаг. Тэдэнэр хожомоо толгойн ба нюдэнэй, хамарай үбшэнтэй боложо, ехээр зободог ушар үсөөн бэшэ үзэгдэнэ.
Һүүлэй жэлнүүдтэ манай ороной газар бүридэ илгаагүй, бага наhатай ба залуу зондо шара уhан, бөөрэ, зүрхэнэй хии үбшэн тон элбэг боложо байна. Мүнөөнэй эхэнэрнүүдэй капрон оймhо үмдэжэ, богони ба түриигүй резинэ улатай гуталаар ябадаг тула, хүлэйнгөө улаhаа болон үбдэгhөө хүйтэ абажа гэмтэhэн ушарhаа дээрэ нэрлэгдэhэн үбшэнүүдhээ гадна, сабын үбшэн олошорно.
Хүнэй бэеын табан мүсэ гэхэдэ: хоёр хүл, хоёр гар, толгой – эдэ табан болоно. Хүйтэн, дулаанай hэлгэлдэхэ, харшалдаха үедэ хүнэй бэеын али нэгэн мүсэ халта даараhан мэтэ боложо, хүйтэн тэмдэг үлэ мэдэгдэхээр үгэhэнэй hүүлдэ, гэнтэ шангаар халууржа, ханяаха, хамар бүтэхэ мэтын тэмдэгүүд саг зуурада олон үзэгдэдэг болобошье, хэтэдээ хорогүй, тэрэ сагтань эмнэхэдэ эдэгэдэг. Энээнэй гэм хадаа ехэнхидээ толгой ба хүлэй ула хоёрой али нэгэнэй хүйтэ абаhанhаа болодог. Ужаг үбшэн удаан боложо элирдэг. Хүнэй бэедэ хоро ехэтэй, сээжэ хүзүүн ба хоолой мэтын хубиhаа хүйтэ абалга түргэдхэдэг, тэрээнтэй саг дары тэмсэхэдэ, түргэн дарагдаха, энээндэ үбшэлэгшын хайхарамжагүй хандажа, саг дары аргалуулаагүй һаань, энэ үбшэн ужажа болодог.
Хубсаhан гээшэ хүнэй бэе махабадые элдэб үбшэнhөө хамгаалагша мүн болоно. Зарим хүн сэбэр гоёын тула хубсаhа үмдэхэ ёhотой мэтэ hанадаг, бэеэ элдэб үбшэнhөө хамгаалнаб гэжэ ойлгодоггүй.
Хубсаhые жэлэй дүрбэн сагта хубилжа байhан хүйтэн, дулаанай хэмжээндэ тон нягтаар тааруулжа үмдэхэ ёhотой, үлүү халуун гү, али хүйтэн хубсаhа үмдэхэдэ, ехэ хоротой байдаг. Химеэр болбосоруулhан синтетикэ мэтын эдээр хубсалhанhаа «олдоhон» үбшэнтэй хүнүүд олон болоно хэбэртэй. Хубсаhан бэедээ тон тааруу, үлүү элбэг бэшэ, үлүү уйтан бэшэ, даг хирэгүй, сэбэр, илангаяа хүлэй улаhаа зөөлэн, хуурай, дулаан ябахые оролдохо тон шухала.
Хүнэй бэедэ тон хорогүй эд гэхэдэ, хониной нооhон юм. Хубсаhа бэедээ няалдуулан үмдэхэ ёhотой. Хониной нооhон хуурай халуун элшэ үгэхэ шадалтай. Амитан бүхэнэй мяхан, шуhан, арhан, үhэн, нооhон мүн тэрэ амитанай халуун, хүйтэн элшэhээ бүридэhэн, тэрээнтэй адли шанартай байха болоно. Жэшээлхэдэ, бугын нооhон подушка дэрлэжэ унтадаг хүнэй толгой эрьехэ ба үбшэлхэ байхань үргэлжэ байдаг, энэ хадаа hэрюун шанартай hэн тула, hэрюун жэн табижа, толгойн хии бадаруулан, үбшэ ушаруулдаг байна. Энэ мэтын жэшээнүүдые зүүн зүгэй эмшэд хэдэн зуун жэлдэ элдэб туршалга хэжэ үзэhэн байха юм.
Hulunberphotographi
“Буряад-монгол ном” хэблэлээр гарахаяа байһан Галдан ЛЕНХОБОЕВОЙ номһоо