​Гүрэн түрын туһаламжаар

Элбэг, Эрдэм Гомбоевууд

Хүдөөгэй ажалшадай малай үбэлжэлгэ эгээл шухала хэрэг ха юм даа. Бүхэли жэл хэһэн ажалай дүнгүүд эндэһээл харагдаха. Иигэһээр шэнэ түл абалган эхилхэ. Тобир һайнаар үбэлжэһэн лэ малһаа һайн түл абтаха ха юм.

Буряадай Хүдөө ажахын яаманай мэргэжэлтэд энэ хаһада саг сагтаа хүдөө ажахынуудые эрьежэ байдаг. Тиихэдээ баһа гүрэнһөө тэдхэмжэ абаһан ажалшадай хэрэг хэр урагшатай ябажа байнаб гэжэ шалгана.

11 жэлэй саана аха дүү Гомбоевтон Хүдөө ажахын яаманай тэдхэмжэ мүнгөөр түрүүшынгээ байрые Түгнын талын Номоог Толгойдо түхеэрһэн байна. Совхозой малшадай хаягдаһан буусада шэнэ гэр бодхоогоод, малай дал дамхуу баряа. Хэды жэл болоод, хоёрдохи байраяа Талын Булагта түхеэрээ. Шэнэ жэлэй үмэнэ гурбадахи байраяа Хун Шулуутада баряа. Иигэжэл гурбан аха дүү Эрдэни, Элбэг, Эрдэм хүбүүд галзууд угай Чимит-Цыренэй Базаржаб эсэгынгээ заабаринуудаар эхилһэн хэрэгынь дээрэ үргэн үргэлжэлүүлнэ. Наһаараа буряад хэлэ бэшэг зааһан багша Людмила Будаевна эжынь хүбүүдэйнгээ бүхы хэрэгүүдые дэмжэжэ байдаг.

- Һая баригдаһан дал соогоо 200 малаан толгойто казах үүлтэрэй эхэ мал баринабди. Гурбан байрадаа хамта дээрээ 700 толгой эбэртэ бодо мал тэжээнэбди. Үбһэ тэжээл хүсэд хүрэхэ, һанаагаа зобоногүйбди, - гэжэ фермерскэ ажахын толгойлогшо Элбэг Гомбоев хөөрэнэ. Тэдэнэр орёогдоһон дүрбэн рулон үбһэ үдэр бүхэндэ задалжа, малдаа тараажа үгэнэ. Урданайхяар хэлэбэл, 300 килограмм шэгнүүртэй нэгэ рулон гурбан бухалтай жэшээтэй.

Түгнын үргэн талада хэды дулааншье һаа, һалхитай, жабартай байдаг. Тиимэһээ малаа дулаан байрада байлгажа, саг соонь шабааһынь арилгажа, үргэлжэ хуурай хохир, ури, һолоомо дэлгэжэ байха шухала. Үдэрэй богонидо шамдаагүйдэ аргагүй. Иигэһээр үдэрнүүд ута боложо, нэгэ заа нюргаа тэниихэ бэзэбди гэхэдэ, баһал халуун хаһа – түл абалга ерэхэнь.

Зайн гал - наранһаа

Хүдөө ажахын яаманай мал үдхэлгын таһагые даагша Андрей Попов:

- Яаманай мэргэжэлтэд түсэблэһэн ёһоороо малай үбэлжэлгэ хэр үнгэржэ байнаб гэжэ аймагуудаар ябажа харана. Мухар-Шэбэрээр ябахадаа, ажахынууд ажалаа зүбөөр эмхидхэһэн, үбһэ тэжээл элбэгтэй байна гэжэ ажаглаабди. Минии һанамжаар, мүнөө жэлэй үбэлжэлгэ яһала барагаар, гээлтэ хороолтогүйгөөр үнгэрхэ. Тиигэжэ мал ажахын саашанхи хүгжэлтэдэ һайнаар нүлөөлхэ, - гэжэ тобшолол хэнэ. – Түбһөө холуур байдаг ажахынууд мүнөө сагта зайн галгүй хүндэхэн байдалда байна. Тоһо түлишөөр хүдэлдэг генератор үнэтэйгөөр абажа хүдэлгэхэдэ, мүнгэ “ехээр ууна”. Тиимэһээ тон харанхы болоходол, нэгэ-хоёр саг соол хүдэлгэдэг. Саг байрадаа байшоогүй ха юм даа. Шэнэ үеын оньһон хэрэгсэлнүүдые хэрэглэхыень дурадханабди.

Фермернүүдэй ажахынуудые наранай элшэ хүсэ хэрэглэдэг хэрэгсэлнүүдээр хангаха түсэл Буряадай Засагай газар хүсэлдүүлнэ. Фермернүүд өөһэдөө “Хевел” нэгэдэлэй үйлэдбэрилдэг электростанциин сэнгэй оройдоол 5 хубииень түлэнэ. Харин 95 хубииень гүрэн хаана.

Наранай элшэ хэрэглэжэ, 5-һаа 15 кВт зайн гал үйлэдбэрилэн гаргадаг энээхэн электростанци холын ажахынуудые хүсэд дүүрэн хангаха аргатай. Мүн баһа дан нарагүй үдэрнүүдтэ дизельнэ генератортай хүдэлхэ юм. Хажуудаа 9,6 кВт*ч хэмжээнэй нөөсэлгын аккумуляторна батарейтэй.

Урда жэл Бэшүүрэй Бүлюутэдэ хэрэглэжэ, туршалга хэһэн байна. Тиигэжэ ашагтайень хүсэд дүүрэн ойлгоһон лэ хойноо, үргэнөөр нэбтэрүүлжэ эхилээ. Иимэ хэрэгсэлнүүдые мүнөө абахаар 24 ажахы хэлсээ баталанхай.

- Аяар арбан жэл соо зайн галгүй байгаабди. Яахабши, тунга газар шэлэхэдэ, иимэл даа. Ойро тойрон иимэ тала байхагүй ха юм. Энэ түхеэрэлгэ табиһаар, ажабайдалнай эрид хубилаа. Үбэлэй һүниин утаханда уйдахаяа болижо, гэрэл сасаһан гэртээ мүнөө сагайхяар байха болообди, - гэжэ эбэртэ бодо мал болон адуу, хони, шубуу үдхэдэг Тулкимбек Эрматов хөөрөө.

Буха тэжээнгүй

Буряадай Хүдөө ажахын яаманай мэдээсэлэй таһагай дуулгаһаар, Буряадтамнай ашаг үрэтэйгөөр үүлтэртэ малнуудаа хэмэл аргаар үрэжүүлдэг болонхой гэжэ мэдэнэбди. Нэгэ үрэһэн урид 750 түхэригтэ байһанаа, мүнөө 500 түхэриг сэнтэй болоо. Мэргэжэлтэд хэлэхэдээ, нэгэ һайн үрэжүүлгэдэ хоёр дахин үрэһэ оруулха хэрэгтэй. Энэ аргаар үнгэрһэн жэлдэ 350 үнеэн үрэжүүлэгдээ һэн.

Гүрэнэй үрэжүүлдэг албан мүнөө аймагуудаар ябажа, хэмэл аргаар үүлтэртэ малнуудые үрэжүүлхэ аргатай. Тиимэһээ хаанахишье малшад эбэртэ бодо малнуудайнгаа үүлтэр һайжаруулха аргатай болобо.

Ушар иимэһээ үүлтэртэ буха үнэ сэнтэйгээр абажа тэжээхэ, харууһалха гарза ехэтэй ажал хэлтэгүй болохонь ха.

Үбһэнэй хаһа

Хүдөөгэй зондо - анхарал

Хүдөөгэй ажахынуудта туһалха зорилготойгоор Буряадай Хүдөө ажахын яаманай мэдээсэлэй- ойлгууламжын таһагууд Улаан-Үдэдэ, Бэшүүртэ, Захааминда, Хурамхаанда, Хяагтада, Байгал шадарай аймагта, Сэлэнгэдэ, Тарбагатайда, Түнхэндэ, Хоридо хүдэлжэ, ажаһуугшадай асуудалнуудые байра дээрэнь саг дары шиидхэлсэнэ.

Хүдөөгэйхид зүбшэл заабари миинтээр абахаһаа гадна, яажа олзо оршоёо гү, али гаргашаяа тоолохоб, ФНС болон бэшэшье жасануудта яажа тоосохоб, туһаламжа, тэдхэмжэ гүрэнһөө яажа абахаб, ямар саарһа дансануудые зүбөөр бэлдэхэб гэжэ һурана, ажалшадые хүлһэлжэ болохо гү гэхэ мэтэ асуудалнуудта дүүрэн харюу абана. Ажалгүйшүүл хандажа, өөһэдын хэрэг эрхилнэ, ажахы байгуулна. Үнинэйшье хүдэлжэ байһан ажахынууд хүгжэлтын түсэлнүүдые зохёожо, гүрэнэй урьһаламжа, тэдхэбэри абана.

Мүнөө иимэ таһагууд Буряадай Засагай газарай болон Хүдөө ажахын яаманай, аймагуудай захиргаануудай дэмжэлгэ оролдолгоор үшөө табан аймагта: Зэдэдэ, Мухар-Шэбэртэ, Загарайда, Хэжэнгэдэ, Ахада нээгдэхэнь.

Элбэг Гомбоевой дурадхаһан гэрэл зурагууд