​​Кремлиин тайзанһаа хэр харагдааб?

Түрүү зүжэгшэднай - түмэнэй анхаралда 

Ямар шалтагаанһаа Кремльдэ үнгэргэгдэһэн Сагаалганиие «Зүүн зүгэй литээр Шэнэ жэл» гэжэ нэрлэһэн тухайнь бодомжолношьегүйб, тиигэбэшье удхань эли: буряадууд – Кремльдэ.

Энэ гол бодолоор хараад үзэхэдэ, хоёр үдэрэй тоглолто үндэр хэмжээндэ үнгэрөө. Буряад арадай, тэрэ тоодо Буряад Уласай бүхы ажаһуугшадай эрхим туйлалтанууд олондо дэлгэгдээ. Кремлиин ордоной Гербовэ танхимда дэлхэйдэ суутай буряад дархашуулай уран бүтээлнүүд харагшадай анхарал татаа. Гадаадын болон Ород гүрэнэй мэдээсэлэй 100-гаад агентствэнүүд хэмжээ ябуулгаһаа дамжуулгануудые буулгаа. Хоёр үдэрэй туршада Буряад Уластай танилсахаяа 12 мянган тухай хүн суглараа (Кремлиин ордондо нэгэ доро 6 мянган хүн тоглолто хараха аргатай). Буряадай театрнуудай талмайтай зэргэсүүлбэл, эгээ ехэ залтай Ород драмын театр Кремлиин залһаа арба дахин бага.

Буряадай артистнарай шанга гэгшын шалгалта гараһаниинь ойлгосотой. Ехэ тайзан, олон харагшад, техническэ олон онол арганууд. Тайзан дээрэ боложо байһан үйлэ хэрэгүүдтэ тааралдуулан, томо экран дээрэ харуулагдаһан зурагуудшье туршалга болоо. Һайн шанартай зурагууд, найруулагдаһан тодо абяан нэгэ доро зүб шиидхэбэришье һаа, тэрэ дороо аюултайшье байгаа. Юундэб гэхэдэ, экран дээрэ багаханшье алдуутайгаар үйлэ хэрэг харуулагдабал, зүжэгшэдэй ажал хосорхо һэн.

Зарим ушарта үргэн дэлгэсын мультимедийнэ «байгаали» Байгалай эрьедэ ажаһуугшадай һанал бодолдо, сэдьхэлдэ тааруу бэшэ гэжэ һанагдаа. Тиимэһээ режиссёрнуудай ажал хүнгэн бэшэ гэжэ ойлгохоор. Тэдэнэр тоглолтын гол бодол болон харуулагдаха үйлэ хэрэг холбохо зорилготой. Тэрэ тоодо соёлой-түүхын хуудаһануудые мүнөө үеын мультимедийнэ онол аргануудтай. Кремлиин ордоной тайзан дээрэ харуулхаяа һанаһан бүхы юумэн бэелүүлэгдээ гээшэ гү гэһэн асуудалда режиссёрско бүлгэм лэ харюусаха аргатай гэжэ һананаб. Тэдэнэр ехэнхидээ циркын түлөөлэгшэдһөө бүридөө.

Тиимэһээл тайзанда агаарта харуулагдаһан хэһэгүүд олон байгаа гэжэ ойлгогдоно: баледтэшье, дуундашье, хатар тухай хэлэһэнэйшье үлүү.

Тоглолтын эхин - оролто үгэ тухай хэлэхэ болоо һаа, тэрэнь нэгэн дуугаар ойлгогдоногүй (тоглолтын сюжет тухай бодомжолходо). Буряад арадай тоонто Баргажан Түхэм тухай гү, али Байгал далай болон тэрьелжэ гараһан Ангара басаган тухай домогуудай алиниинь шухала байгааб? Тиимэһээ эдир басагадай харуулһан Буддын шажантай холбоотой хатар гол бодолтой дүүрэн таараагүй. Юундэб гэхэдэ, сагай, түүхын ябаса тоглолтын гол бодол болохо үүргэтэй аад, эхинһээнь хадуураа.

Буряадай цирк 

Газар, уһан, гал, агаар, түмэр – байгаалиин бодосууд – гол үйлэ болохо аад, гайхал түрүүлээ. Юундэб гэхэдэ, табадахи зүйл – түмэр – мүнөө сагай эдэй засагай һалбари харуулаа.

Аха дүү болохо Хальмаг, Тыва Уласуудай түлөөлэгшэдэй гүйсэдхэһэн дуун хатар хоёр энээн лэ шэнги хүлеэгдээгүй байгаа. Үргэн талын уудамые харуулһан Бадма-Хандын уртын дууе ойрад арадай Чичирдык хатарай түргэн хүдэлсэ халхалаа гэхээр. Тывагай хөөмэй дуушад суранзанай татаһан мэтэ үдэшын шэмэг болоо. Хальмагай, Тывагай зүжэгшэдэй бэлиг талаан зүүн зүгэй баялиг харуулһан тоглолтодо ехэ тааралдажа, гүйсэд дүүрэн болгоо.

Тиигэбэшье манай «буряадай зүүн зүг» онсо шухаг байжа, тон зүүн зүгэй бэшэшье һаа, гайхуулаа, бахархуулаа. Илангаяа шэмээшэгүүд, хасагууд холын харагшадые доһолгоо. Буряадта ажаһуудаг бидэнэр шэмээшэгүүдтээ һуранхай, дадал болонхой гээшэ аабзабди даа.

«Байгал» театрай хатаршадай харуулһан эвенк хатар гансашье Кремлиин ордондо харагшадые хүлгөөхэһөө гадуур, энэ үндэһэ яһатанай түлөөлэгшэдыешье сошоогоо. Зариманиинь шэнэлэн табигдаһан хатар һайхашаагаа, нүгөө зариманиинь арадай хатартай нэгэшье холбоогүй гэжэ тэмдэглээ. Тиибэ яабашье эдэ хоёр үдэртэ хүнүүдэй зүрхэ сэдьхэл доһолгоһон, сошооһон, гайхуулһан, уяруулһан үйлэ хэрэгүүд олон байгаа. Һанаа амар үлэһэн зон олдоогүй.

Үсөөхэн харагшадай нюдэндэ али энэ тэрэ юумэн торосолдоошье һаань, бүхыдөө түсэл дүүрэн бэелүүлэгдээ. Буряад Уласаа, буряад арадаа олондо танюулха гол зорилго табигдаа ха юм. Тэрэнэй гэршэ – харагшадай үнэн сэхэ һанал бодол.

Харагшад олон байгаа. Ехэнхидээ Москвада болон Санкт-Петербургда ажаһуудаг буряадууд ерэхэ гэжэ хүлеэгдэһэниинь ойлгосотой. Олон залуушуулые хараад, баясамаар байгаа. Гансашье Буряадһаа гарбалтай оюутад, залуушуул тоглолтодо ерээ бэшэ, харин Москва хотодо түрэһэн, үндыһэн зон олон һэн. Тиигэжэ Ородой Холбоото Уласай үндэһэн арадуудай соёл уралигаар һонирходог Москва хотын олон тоото ажаһуугшад бүришье гайхуулаа. Гүрэнэй ниислэл хотын зохёохы ажалай түлөөлэгшэдһөө гадуур, федеральна яамануудай болон эмхинүүдэй хүтэлбэрилэгшэдшье Сагаалганай найрта оролсоо.

Буряадай эмнэлгын түлөөлэгшэд олоной һонирхол татаа. Хоёр үдэрэй туршада Зүүн зүгэй эмнэлгын түбэй мэргэжэлтэдтэ ээлжээн замхаагүй. Заатагүй Буряад Улас ерэжэ, бэеэ эмнэхэ хүсэлтэйшүүлэй тоо эдэ үдэрнүүдтэ һураггүй олон болоно гэжэ ажаглахаар.

Минии һанахада, хэдышье этигэжэ ядажа, һэжэглэжэшье байгаа һаа, түсэлэй урагшатай бэелүүлэгдэһэниинь тон шухала. Ушар гэхэдэ, олон хүнүүдтэ, гансашье Ород гүрэнэй ажаһуугшадта бэшэ, Кремлиин тайзан – гол тайзан ха юм. Тиимэһээ соёл, уралигай сэгнэшэгүй баялигай ашаар гүрэнэйнгөө гол талмайһаа Буряад Уластаяа танилсуулга хадаа түүхымнай таһаршагүй хуудаһан болоо гэжэ һанагдана.

Улаан-Үдэ-Москва-Улаан-Үдэ 

Буряад Уласай Засагай газарай мэдээсэлэй албанай гэрэл зурагууд