1343
Пүрэвийн Мэлс
Б.Батцэрэнэй гэрэл зураг
Дорнод аймагай Дашбалбар сомондо зохёон байгуулагдаhан “Алтаргана-2000” нааданай эмблемые хэн зохёогоо хаб гэhэн асуудал hүүлэй үедэ Интернедээр харагдадаг болобо. Энэ талаархи мэдээсэлые Фейсбук сооhоо хараhаншье, дуулаhаншье байнаб. Теэд үнэн зүбые олохо мүшхэбэри хэжэ, бодото түүхэ бэшэхэ зорилго табибаб.
1994 ондо Хэнтэй аймагай Дадал сомондо “Алтаргана” гэжэ нэрэтэй буряад арадай дуунай наадан анхан эхи табижа захалhан байна. Тус наадан арад зоной сэдьхэлдэ хүрэһэнэйхииень саашадаа хоёр жэлэй нэгэ удаа уламжалал болгон үнгэргэе гэhэн дурадхал Хэнтэй аймагай Биндэр сомонойхид гаргаhан гээшэ. Тиихэдэ хэлсэжэ тогтоhон ёhоороо, 1996 ондо тус наадаяа Биндэр сомондоо амжалтатай зохёон байгуулаа бэлэй. 1998 ондо Хэнтэй аймагай Батширээт сомонойхид уламжалуулан абажа, улам дэлгэрүүлэн хүгжөөхэ зорилго табин эмхидхээ. Нааданшье гоё боложо, урда урдынхиhаа олон зон сугларжа хүхилдэһэнэй hүүлээр батширээтынхид шэлжэн ябаха тугаа тайзан дээрэhээ Дашбалбар сомонойхидто албан ёhоор хүлеэлгэн үгэhэн байна.
2000 он гэхэдэ, “Алтаргана” наадан Хэнтэй аймагай хилэ хизаарhаа алдууржа, Дорнод аймагай Дашбалбар сомондо шэлжэhэн байна. Нааданай туг гардан абаhаар лэ, Дорнод аймаг, орон нютагшье буряад түмэнэй соёл уралигай “Алтаргана-2000” наада зохёохо ажалда шуумайн орожо, ажалай комисси эмхидхэгдэжэ захалаа. Дорнод аймагай засаг дарга 1999 оной 7 һарын 25-ай үдэр наада зохёон байгуулха ударидамжа гаргажа, хабаадаха гүрэн түрэ болоод орон нютагай дарганарта хүргэhэн байна. Мүн Монгол Уласай гэгээрэлэй сайдай тогтоолшье 1999 оной 10 hарын hүүлээр гараhан юм.
Буряад түмэнэй соёл уралигай “Алтаргана” нааданай нээлтэ, хаалта үнгэргэхэ сценари бэлдэгдээ һааб даа. Нааданай хэмжээндэ үнгэрхэ түрэл зүйлэй мүрысөөнүүдшье олошорhон байна. Монгол Уласай арадай зүжэгшэн Д.Жаргалсайханай ударидахы арга доро нааданда зорюулагдаhан хүндэдхэлэй концерт, уралиг соёлой мүрысөөнүүдэй шалгаруулалта ябуулагдахаар түлэблэгдэбэ. Тус нааданай Түбэй комиссиин анхарал татаhан нэгэ асуудал болбол шэнэ эмблемэ зохёохо зорилго табигдаба.
Эгээл энэ эмблемэ тушаа асуудал мүнөө сошиал юртэмсөөр, Интернедээр сасагдажа, 20 жэлэй урда тээ эмблемэ зохёоһон “эзэниинь” мартагдаха туйлдаа хүрэжэ байна. Тиимэ дээрэhээ удаадахи сурбалжалгануудые хэhэнээ дурадхая.
Тус нааданай комиссиин гэшүүн, Дашбалбар сомонһоо гарбалтай ород хэлэнэй багша С.Цэцэгмаа хөөрэхэдөө: “Батширээт сомонhоо шэлжэн ерэhэн туг бидэ голоо hэмди. Тэрэнь мүнөө манай сомоной музейдэ хадагалаатай байдаг лэ даа. Харин шэнэ эмблемэ сохом хэн зуража хэhыень мүнөө болоходо hананагүйб. Та тайзан шэмэглэлэй найруулга хэжэ байhан Борын Өлзийсайханhаа hурагты даа”, - гэжэ харюусаба.
Тиихэдэнь Дашбалбар сомонһоо гарбалтай мэргэжэлэй фото- зурагшан Батцэрэндэ хандахадамни: “Дашбалбарта болоhон “Алтарганын” эмблемые манай сомоной зурааша Мэлс зураа hэн. Би hайн мэдэжэ байнаб. Мэлс бидэ хоёр тэрэ “Алтаргана” нааданда үзэсхэлэнгүүдээ гаргаха гэжэ бэлдээ һэмди. Тэрэмни уран зурагай, би хадаа фото-зурагай үзэсхэлэн бэлдэжэ байгааб. Тэдээнэйдэ hуугаад, эмблемэ ямар байха талаар, мүн эскизшье зуража хөөрэлдэжэ байгаа hэмди. Теэд хун шубуун гарбалаа зурая, мүн соёл уралигаа харуулhан ноото гү, али ямар нэгэн зүйл харуулха хэрэгтэй гэлсээ hэмди. Мэлс тэрэ эмблемые өөрөө hэдэн зураа hэн, мэдэжэ байнаб”, - гэжэ найдамтай харюусаба.
Асуудал табиһан удаадахи хүмни болбол тэрэ үедэ Дорнод аймагай Тамгын газарай залуушуулай хэрэг, соёлой асуудал харюусаhан түшэмэл Н.Хүрэлбаатар юм. Тэрэ хэлэхэдээ: “Зурааша Мэлс ахай зураа hэн. Бидэ нааданай комиссиин зүгhөө даабари үгэжэ, хун шубуу, соль түлхюур зэргые багтааhан бэлигдэл байбал hайн гэлсээ hэмди. Тиигэжэл ахаймнай 2000 оной “Алтарганын” эмблемые зураhан гээшэл даа”, - гэжэ хөөрэбэ.
Мүн зурааша Мэлсын hамган Б.Оюунчимэгтэй хөөрэлдэхэдэ: “Минии нүхэр зураа hэн, ехэ ажал болоо hэн. Эскиз юумэниинь байдаг лэ hэн. Теэд мүнөө тэндэ гэжэ олохонь бэрхэтэй шэнги”, - гэжэ харюусаба. Эдэ зоной мэдээсэлые үнэн зүб гэжэ ойлгоод, саашаа hурагшалалтагүй болобо гэжэ бодогдоо. Дашбалбар сомонһоо гарбалтай мэдээжэ уран зурааша, шарайд омогой буряад Пүрэвийн Мэлсын зураhан эмблемэ болохонь аман түүхын мэдүүлгээр баталагдаба.
1994, 1996, 1998 оной “Алтаргана” нааданай эмблемэнүүд тэрэ үе саг соогоо нютаг орондоо таараhан ондо-ондоо түхэл хэлбэритэйгээр хэгдэhэн юм ааб даа. Харин 2000 ондо П.Мэлсын зохёоhон эмблемэ үргэн удха удхалhан, мэргэжэлэй хэмжээндэ хэгдэhэн гэжэ 14 нааданай эмблемэ болоод ябаһаарнь тодо харагдана.
2000 онhоо хойшонхи бүхы эмблемэнүүд зурааша П.Мэлсын зураhан эмблемын түхэл абажа, адлишуугаар хэгдэhэншье hаа, илгарха онсолиг зүйлшье баhа байна. Жэшээнь, хаана болоhон гүрэн түрынь, нютаг оронойнь нэрэ, хэдэн он, хэдыдэхи наадан бэ гэжэ эмблемэ дээрээ тусхайлан тэмдэглэжэ, үнгэ зүhыень зарим тээгээ ондоошог болгожо хэhэниинь илгаха гол онсолиг болоно. Тиимэhээ зурааша П.Мэлсын 2000 ондо бүтээhэн хун шубуун, дуунай ноото, тэбхээлжэн энгэрэй түхэл сэнхир дэбисхэр дээрэ түхэреэн сахариг соо хэгдэжэ, сахаригай эрмэгээр удха үгэ бэшэгдэжэ ерэhэн эмблемын түхэлөөр “Алтаргана” нааданай бүхы эмблемэ ябана гэжэ хэлэхэдэ болохоор байна.
Агууехэ зураашамнай мүнөө маанадайнгаа дунда үгышье hаа, хэhэн олохон бүтээлнүүдынь тэрээниие алдаршуулhаар байна ха юм. Мүшхэбэриин байдалhаа анжархада, мүнөө сагта эмблемын талаар мэдэхэ хүн хомор боложо байбашье, hайсаар мэдэхэ дээрэ дурдагдаhан хүнүүд байhаниинь hайшаалтай. Үнэхөөрөө 20 жэл байтагай, хойшо-хойшоо болоо hаа, үхибүүд мэдэхэгүй боложо, мартанижажа эхилхэ гэжэ hанахаар байба. Хэhэн бүтээлээ баталжа, патент абаагүй ушарһаань иигэжэ мартагдаха бэшэ аал. Тиимэhээл таабари мэтэ боложо, “хэн хаб” гэhэн асуудал табигдана. Бидэ мартаха ушаргүйбди, эзэтэй бүтээл энэ мүн гээшэл даа.
Лубсанай ОЮУНСЭСЭГ, түүхын ухаанай доктор (Ph.D), Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
Монгол Улас
ЭНЭ СЭДЭБЭЭР УНШАГТЫ:
«Алтарганын» амин – сэдьхэлэй нэгэдэл
