950
Сэсэгмаа Баторова
«Буряад үнэндэ» нэн түрүүн хүдэлхэ гэжэ ерэхэдэмни, һониншье, элдэб абари зантайшье, онсо хуби заяатайшье, тиихэдээ тэрээн бүридөө үе сагайнгаа нүлөөтэйшье, элдэб эсын хараа бодолтойшье зон ажалладаг байжа, минии туйлай ехэ һонирхол үнихэн унтарангүй ябаа юм гэжэ хэлэхэ дүүрэн эрхэтэйб. Юуб гэхэдэ, заримыень гансата, богонихон саг соо ямар хүн байһан тухайнь тодоруулхаш, бусадыень хоорондонь ажаллажа, горитой сагай үнгэрһэн хойнол арай шамай таахаш.
Минии үнишье болонгүй, гол түлэб ойлгоһон зон соомни манай редакцида Бадма Тибашкеевич Цыремпиловэй удаа тон олон жэл соо хүдэлһэн Сэсэгмаа Михайловна Баторова орохоороол ороно. Тэрэ манай сониндо наһанайнгаа тэгшэ 35 жэл үгөө ха юм. Иимэрхүү зоноор харилсахада, угаа хүнгэн, ямаршьеб тунгалаг, юушье бэе бэеһээ эреэгүй хэлбэритэй, тэрэл зуураа зүрхэ сэдьхэлдэ, дотоодыншни эрхэ байдалда, бүхыдөө оршондонь угаа зөөлэн, заабол һайн юумэ удаа дараалан оруулжа тэдхээмэ охи оруулһан шэнжэтэй байдаг юм! Тиимэһээ уулзаха бүридөө дүүрэн сэдьхэлтэйгээр Сэсэгмаа абгайтай тарадагбди.
Ажабайдалайнгаа намда эли бэшэ хажуунууд тухайгаа хөөрэжэ үгэхыень баадхахадамни, тэрэ үсөөн үгөөр, огто гоёохые оролдонгүйгөөр, үнгэрһэн ажаябадал тухайгаа богонихоноор хэлэжэ үгөө һэн. Түрүүшын харасада тон хөөһэ бууруулжа байгаад, Сэсэгмаа абгайе магтама бэшэ энэ хөөрөөень һая шагнаад байхадаа, хайшаншье гэжэ энэ очеркоо бэшэхэ хүн аабиб гэжэ ехэ марган бодоо һэм. Харин үнэн дээрээ һайнаар бодожо үзөөд, 50 шахуу жэлэйнгээ харилсаан тухай ухамайлан гэһээмни, урдан гараһан мэтээр тэрээн тухай бодолнуудни эдэ мүндэлөө.
Хүгжэмшэн болохо хүсэлынь
Сэсэгмаа Михайловна Баторова хүндэ хүшэр, хубилгаата 1937 оной хабар Хориин аймагай Баруун Хасуурта гэжэ гурбан тээһээ ойгоор бүрхөөгдэһэн үндэр, набтаршаг хадануудаар, зүүн хажуугаараа нэлэнхы, уужам талаар хүбөөлэгдэһэн һайхан нютагта юрын малшанай бүлэдэ түрэһэн түүхэтэй.
Хори тосхоной дунда һургуули түгэсхөөд, саашаа һураха һанаатай Улаан-Үдэ руу зориһон юм. Хүгжэмэй училищида орохо сэнхир һанаатай байһан тэрэ Саян Раднаевтай сугтаа шалгалта барихадаа урагшагүйдэжэ, саашаа юу хэхэ баатай болохо тухайгаа бодохо сагынь эрхэ бэшэ ерээ һэн. Эндээшье одоо талаантай байгаа. Тиигээдшье минии бата һанамжаар һайн һанаатай зондо юумэниинь заабол урагшатай байдаг лэ ха юм!
Талаан боложо, түрэлэй һабагшатай хүниинь «Буряад үнэндэ» хүдэлдэг Цымжит Цыдыпович гэжэ хүниие зохидоор зууршалжа, аяар холын 1957 ондо корректорнүүдтэ уншажа үгэгшөөр хүдэлжэ байтараа, үнишье болонгүй, машбюродо ороод, богонихон хугасаа соо энэ мэргэжэлдээ бэрхэ боложо, энэ талаар амжалтатай хүдэлмэринь одоо захалаа бэлэй. Тиигэжэ тэрэ удангүй ахалагша машинистка болоод, манай машбюро соо амгалан тайбан байдал хараһаар байтарнай мандаа бэлэй.
Тиигэжэ аяар 35 жэл соо Сэсэгмаа Михайловна «Буряад үнэнэй» яр ябта юумэ сохижо гараһан байна. Мүн хэдэн үеын буряад сэтгүүлшэдэй зохёохы ажалтай дүтөөр танилсаһан байха. Тиимэһээ энэ талаар ехэ һонирхолтой, шудалхы шэнжэтэй зоной ямаршье эрилтэ дүүрэнээр хангама ажабайдалаар гэрэлтүүлэгдэһэн юумые хөөрэхэ шадалтай хүн бодотоор Сэсэгмаа абгай болоно хаяа?
Хоёр редакторай үмэнэһөө модон гэрнүүд соо таһалгахануудые абажа, тэндээ байһаар байтараа, Хурамхаан нютагай Борис Баторов гэжэ хүбүүндэ удангүй хадамда гараа һэн. Борисынь локомотив-вагон заһабарилгын заводто булад шудхалгын цехэй гол шудхагшаар амжалтатайгаар хүдэлжэ, шэнээр баригдажа байһан Барилгашадай гудамжада хоёр таһалгатай байра ажалһаань үгтөө бэлэй. Тиигэжэ Баторовтанай бүлэ хоёр хүбүүтэй боложо, ажабайдалынь угаа зохидоор гуримшажа захалаа һэн.
Теэд Борисынь сагһаа урид наһа баража, ехэ хүбүүниинь уһанда шунгажа байһаар хосороод, иимэ хүндэ сагаа Сэсэгмаа абгай эрэлхэгээр дабажа гараа. Тиихэдээ гадаада түхэлдөө үнөөхил зандаа үлөө һэн. Буряад эхэнэрнүүдэй эрхимүүдынь иимэл шэнжээрээ бусад яһатанай эмэгтэйшүүлһээ лаб илгардаг лэ ха юм!
Зохёолшонтой золоо нэгэдээд...
Сэсэгмаа Михайловна Баторовагай минии аха нүхэр Самбу Норжимаевич Норжимаевтай ниилэһэнһээнь хойшо үнгэрһэн 20- ёод жэл соо тон нягтаар харилсажа ябанабди. Тиихэдээ урданайхидаал адли хэлбэритэйгээр энэшье нүхэртэеэ харилсаагаа байгуулдаг байна гэжэ адаглагшаб. Арбаад жэлээр аха Самбу Норжимаевичта эхинһээ хойшо энхэргэнээр хандажа, нүхэрэйнгөө наһа бараһан хойно зүдэрэн алдаһан тэрэниие одоол һайнаар хаража ябана.
Мүнөө өөрөө 80 гараашье һаа, үнөөхил хүхюун, номгон, даруу, уряалгы зандаа ябана. Ехээр хүгшэрһэнэй багаханшье шэнжэ тэрэнэй бэе махабадта, гадаада түхэл маягта огто үзэгдэнэгүй, үнөөхил хэбээрээ 92 хүрэһэн нүхэрөө хүндэлэн абажа ябана.
Тиигээдшье 80 хүрэтэрөө зохёолнуудаа бэшэһэн зандаа ябаһан нүхэртөө, минии һанахада, сэгнэшэгүй горитой туһа нэмэри оруулһан байха гэжэ үнэн зүрхэнһөө тоолоноб. Зохёолшон хүндэ түрүүшын ээлжээндэ юун хэрэгтэй болодог бэ гэжэ өөрынгөө дүй дүршэлһөө мэдэхэ тула минии хэлээшэ дороо бата үндэһэтэй байха байһаниинь жэншэдгүй.
Ямаршье зохёолшондо нэн түрүүн тон амгалан, шууяагүй оршон шухала байдаг. Энээнэй гол зүйл болохо юумэн хадаа юрын ажабайдалай жэжэ божо асуудалнуудһаа сүлөө байлга илангаяа шухала. Минии инаг тангил нүхэр Октябрина Гомбожаповна тэдэ асуудалнуудые хуу бэе дээрээ даажа абадаг юм. Норжимаевтанайшье тиимэ байгаагүйдэнь аргагүй юм бэзэ. Тиимэһээ гэр тойроной хэрэгүүд Сэсэгмаа абгайн бата ээм дээрэ тохогдоно ёһотой.
Онсолходо, би мүнөө хирэнь гар соогоо тон хэрэггүй һаа, мүнгэ огтолон баринагүйб, бүлынгөө мүнгэн һангай асуудал тухай оройдоо бодоногүйб. Манай бүлын финансын болон экономикын министр гэжэ нүхэр тухайгаа хэлэдэг болоһоор үнинэйб. Үнгэрхэдөө, гэртээ телефоноо шагнажа абадаг хүмни Октябрина Гомбожаповна юм. Заримдаал ехэ гаргаша хэхэ болоходоо, тэрэмни намтаяа заабол зүбшэдэг гуримтай.
Ехэ-ехэ захатануудые наһатай болоһон хойноо бэшэхэ арга боломжотой болоһон Самбу Норжимаевичта үшөө юун хэрэгтэйб гэхэдэ, саг соогоо дары шанагдаһан сай болон үлтэй, амтатай хоол. Тиимэ орёо, ехэ захатануудые бэшэжэ байһан улад хадаа бусад юумэндээ дүнгеэ болошодог табисууртай байдаг гэжэ өөрынгөө жэшээ дээрэһээ жэншэдгүй мэдэнэб. Юуб гэхэдэ, бүхы бодомжыешни зохёолнууд тухай һанаашалгануудшни эзэлжэ байна бшуу.
Заримдаа юун тухайб даа хөөрэлдэхэ, үнэн дээрээ анхаралтайгаар шагнажа шадаха хүн уран зохёолшодо шухала байдаг бшуу. Энэ болоод бусадшье хэжэ үзөөгүй юумэеэ хэхэ баатай болобошье, Сэсэгмаа абгай ехэ амжалтатайгаар хэһэн байха гэжэ һананаб. Юуб гэхэдэ, Сэсэгмаа абгайн хүн янзынь түхэл болон хэлбэри иимэрхүү хубилалтануудые дабаха сэнэгтэй гэжэ батаар һананаб. Тиимэл бодомжын намайе гансата эзэлһэн хадань би иигэжэ хэлэхэ дүүрэн эрхэтэй гээшэ хаб. Эхэнэр зоной үнэн дээрээ хубилгаата зангые дууһатарнь тааха гээшэ урагшагүй хэрэг гэжэ тоолодогшье һаа.
Эхын һанаан - үридөө
Гадна ехэ наһатай боложо, хуби заяагаа нэгэдүүлһэн эдэ хоёрые хододоо урматайгаар хаража ябадагби. Тэдэнэр ямаршье эрхэ байдалда ороо һаа, багаханааршье үтэр-татар гэлдэжэ байхыень энэ 20-ёод жэлнүүд соонь огто хараагүйб, гэршэнь боложо голхороогүйб. Сэсэгмаа Михайловна гэр доторойнгоо болон Самбу Норжимаевичайнгаа асуудалнуудаар ходо һонирхожо ябахынгаа хажуугаар, мүнөө хирэдэ аяар холын Францида яһала удаан саг соо байдаг болоһон бага хүбүүн тухайгаа үнөөхил номгон даруу, омогорхонги хэлбэритэйгээр хаа-яа хөөрэхэдэнь лэ, Сэсэгмаа абгайн гадаада түхэлдэ заабол ороһон тон урмашанги хэлбэриинь хажуугаар, аяар холынь сэдьхэлэйнь гүн руу нюугдаһан хүнгэхэн гунигыень мэдэрэн обёордогби…
- Мүнөө сагта хэды холо байгаашье һаань, хирэ болоод лэ, Интернедэй ашаар харилсажа байдагбди. Тиихэдээ хүбүүнэйхиингээ яһала барагаар байһанииень лаблахадаа, зүрхэ сэдьхэлдэмни аятай номгорһон маяг ородог даа! – гэжэ Сэсэгмаа Михайловнагай хэлээшье һаань, сэдьхэлынь дан дүүрэн бэшэ хаш гэжэ эжэлүүдгүй бододогби.
Иигэжэ манай түрэл сониной 100 жэлэй ойе угтаха талаантай «Буряад үнэнэймнай» бодото ветерануудай нэгэн болохо Сэсэгмаа Михайловнада, мүн Самбу Норжимаевичта нэн түрүүн элүүр энхые, энэ алтан дэлхэйн бүхы һайн һайханиие дүүрэнээр эдлэжэ ябыт даа гэжэ Октябрина Гомбожаповна бидэ хоёр үнэн зүрхэнһөө хүсэнэбди! Түрэл сониноймни дангинанарай нэгэн Сэсэгмаа Михайловна Баторовада үшөөшье олон жэл соо маанадаа баясуулжа ябыт гэжэ хүсэхэ байнаб!
Цыдып ЦЫРЕНДОРЖИЕВ
