​Далайн саана дадажа ядаагүй

Тоомгүй Батончик томо Малыш хоёргүйгөөр Буряадай гүрэнэй циркын ямаршье тоглолто үнгэрдэггүй байгаа. Эльгээ хататар энеэлгэдэг эди шэдитэй эдэ хоёрой тайзан дээрэ гарахые харагшад тэсэ ядан хүлеэгшэ һэн. Багашуул Батончигые сохом лэ үгылнэ хэбэртэй. Теэд дурыень буляаһан дүрые гүйсэдхэгшэ Бата-Шулуун Данжалов мүнөө дээрээ Америкын Холбоото Штадуудта ажамидарна. Буряад Уласай габьяата артист тайзанда хабаагүй, тад ондоо зорилго урдаа харааланхай гэжэ утаһаар залгаад ойлгобобди. Тэрэ хөөрэлдөөгөө дурадхахамнай. 

- Бата-Шулуун, мэндэ амар! Минии мэдэһээр, түрүүшын буряад клоун болонош. Багшашни хэн бэ? Буряадай циркын байгуулагдаһан сагһаа труппын бүридэлдэ ороо бэлэй гүш? 

- 1996 он байгаа. Буряадай Үндэһэтэнэй лицей-интернадта 9-дэхи ангида һуража байхадамни, хүмүүжүүлгын талаар захиралай орлогшо Татьяна Григорьевна намайе дуудаад, клоунадын һургуулида эльгээгээ һэн. Цирк руу харгылдаг Буянто Цыреновтэ (мүнөө Буряадай арадай артист болонхой) хүтэлүүлээд, үшөө гартань бэшэг барюулаад табиһан юм. «Театральна кружогто ябадаг, энеэдэтэй дүрэнүүдые наададаг энэ хүбүүе һургуулида абыт»,- гэжэ тэрээн соонь бэшээтэй байгаа ха. Майдари Жапхандаевай кабинет соо мэргэжэлтэд намайе туршажа мэдээ бэлэй. Ходо хөөрэжэ байдаг шүлэгэйнгөө үгэнүүдые мэгдэһэндээ мартажархёод байгаа һэм гэжэ һанадагби. Бурдрамай тайзан дээрэһээ, гастрольдо ябахадаа, тордиһогүйгөөр хэлэдэг шүлэгэйнгөө тэг дунда тороод тогтошоо һэм. Тиигэжэ байжал һургуулида ороһон хүм. Түрүүшээр Түмэрөө багшада һурааб. Хоёр һара тухай бэлдэлгэ хээд, Бурдрамай тайзан дээрэ Шэнэ жэлэй зүжэгтэ оролсожо эхилээб. Тиигэһээр циркнай гүрэнэй нэрэтэй болоод, шэнэ багшанар ерээ. Ганболд багша Тунгалаг ханитаяа заадаг болоо. Монголдо клоунадын һалбари байгуулһан Батболд багшада һурааб. Мүнөө тэрэ багшамни бурхандаа ябанхай...

- Буряадай циркдэ хэды шэнээн хүдэлөөбши?

- 2017 ондо циркһээ ябааб. Һуралсал гараһан сагаа нэмэжэ тоолобол, 21 жэл хүдэлөө болоноб. Буряад Уласай соёл уралигай училищида (БРУКИ) цирковой таһагые түгэсхөөб. Тэндэ акробат-вольтижёрой мэргэжэл абааб. Акробадууд ёһоороо 15 жэл хүдэлөөд, пенсидэ гарадаг. Тэрэнээ би хүсэлдүүлээб. 

- Үлэхэ хүсэл байгаа гү?

- Байгаал даа. Теэдшье саашанхи байдал тухайгаа бодохо, тиихэдээ үхибүүдэйнгээ тала хараха саг тулажа ерээ гэжэ бодол түрөө. Үхибүүдээ бодхоохын тулада хүгжэхэ хэрэгтэй болоо. Эгээл тиигэжэ һанаата болохо үедөө Америкэдэ ажаһууха эрхэ олгуулһан грин карта шүүжэрхёоб.

- Аза талаантай байнаш. Теэд юундэ заабол Америкэ ябахаяа һанаа? Ондоо газар байна ха юм. 

- Сан-Францискода дүү басагамни ажаһуудаг. Хадамда гаранхай. Эжымнишье тиишээ ошонхой. 

- Тиигээд лэ далайн саана байхаяа зорёо гүт?

- Тиигээ. Арайл үхибүүдни эндэ дадажа ядаад, һөөргөө Буряадаа бусая гэлдээ. Тиигээд эжытэеэ хамта Улаан-Үдэ руугаа тэхэрихэ болоо. Харин бинь үлөөб. 

- Юундэ?

- Түбхын түрүүндэ – салиндаа олзуурхааб. Буряадта салимни арай шамай хүрэдэг байгаа. Соёлой һалбарида хэзээ ехэ мүнгэ үгэдэг һэм даа. Үхибүүдни ехэ боложо ябана. Мүн лэ эрилтэнь дээшэлнэ ха юм. Урид иишээ ерэдэг һэм. Айлшаар буухада, гоёл юм ааб даа. Харин байрлахаяа ерэхэдэ - ондоо. Түрүүшээр ядалдааб. Англи хэлэ мэдэхэгүйб даа. Зонойнь менталитет ондоо. Эдеэниинь өөрэ. Түрүүшээр халуун сайгүй эдеэлжэ шадагшагүй һэм. Мүнөө хамаагүй хүйтэн уһа угаад ябадаг болооб. Заримдаа мүльһэтэйшье уһа уухаб. Кофедо һурааб. 

Нью-Йорк хотодо

- Зониинь ямар бэ? 

- Нүхэд һүүдэр гэжэ балай ябалсадаггүй хэбэртэй. Бэе бэетэеэ ехэ эбтэй бэшэ гэжэ һанахаар байдаг. Хүн бүхэниинь ганса хара амияа хараад лэ ябана гээшэ гү даа. Гэбэшье Ород гүрэнэй эрхэтэнши гэжэ шам руу хазагай харахагүй, хэзээдэшье муушалхагүй байна. Мүнгэ салингай талаар дутуу үгэхэ, мэхэлхэ гэжэ байхагүй. Буруу юумэ хээ hааш, зарга бэшэхэл даа. Хуули заршамаа баримталаад ябадаг сэхэ зон гэжэ адагланаб. 

- Юу хэнэбши? 

- Һаяхана ерээд байхадаа, барилгын фирмэдэ ажалда ороо һэм. Ородуудаар хүдэлөөб. Гэр бодхоохо, зосоохи газаахииень болбосон түхэлтэй болгохоһоо эхилээд, барилгын хүдэлмэри барашагүй ехэ. Улаан-Үдэдэ байхадаа, ажалайнгаа хажуугаар модоор барилга хэдэг һэмби. Өөрөө дарха хэхэ дуратайб. Тиигэжэ мүнгэшье олодог һэмби. Сан-Францискода гансал ородуудаар хүдэлхэдөө, хэлэндэ һуранагүйб. Тиимэһээ колледждо һуража байнаб. Хажуугаарнь аман хэлэеэ һайжаруулангаа, өөрынгөө машинаар зониие зөөнэб.

- Мүнөө хэлэ хэр мэдэдэг болоо? 

- Хэлэ орой мэдэхэгүй хүн ерэһэн аад, яһала ойлгодог, хэдэн үгөөр харюу хэлэхэтэй боложо байнаб. 

- Америкын харгы манайхитай зэргэсүүлхээр гү?

- Үгы ааб даа. Манай Россиин харгынууд гайтайл даа. Питер болон Москваһаа машина зөөжэ туршаһамби. Тиимэһээ харгыень һайн мэдэхэб. Америкын харгынууд асфальт хушалтатай жэгдэ, жэрэгэр даа. Машинаараа 12 мянган километр ябаад байнаб. Нэгэ тээшээ шэглүүлһэн хоёр полоса байна. Урдаһаа ябажа байһан авто-унаануудай харгынууд ондоо тээ оршоно. Тиимэһээ мүргэлдэхэ бариха гэжэ байхагүй. Харгын хажуугаар жолоошодой амарха бүхы байра байдал зохёогдонхой. Аятайханаар баряатай заправканууд. Аюулгүйе баримталжа, хуу бодолтойгоор хээтэйл даа. 

- Америкын үзэсхэлэнтэ һайхан газарнуудаар ябаһанаа харуулһан гэрэл зурагуудые Фейсбугта дэлгээнэш. Хаагуур ябаа?

- Нью-Йорк, Чикаго, Майами, Вашингтон, Техасай Хьюстон хото, Лас-Вегас, Лос-Анджелес харааб. Үндэһэтэнэй гурбан томо парк ошооб. Ябаһан лэ газартамни ариг сэбэр, хүнэй амархаар, аятай оршон байдал түхеэрээтэй байна. Амархаар газарнууд олон байна. Америкын зон байгаалидаа ехэ гамтайгаар хандана.

- Сан-Францискода цирк бии гү?

- Үгы. Ерүүл цирк тоглолто үгэдэг. Цирк Дю солей ерэдэг. Һургуули шэнги студинууд бии.

- Тэндэ цирк байгуулха хүсэл байна гү? 

- Мүнөө дээрээ ондоо түсэбтэй байнаб. Саашадаа хаража үзэнэ бэзэб. Клоунадын студи байгуулжа болохоб. 

- Америкэдэ үлэнгөө үлөө?

- Үлэшэхэб, яһаа эндэ хаяхаб гэжэ һананагүйб. Һөөргөө бусаха хүсэл бии. Гэбэшье түлэг наһандаа түби дэлхэйн газар уһа хаража, юумэ үзэжэ ябаха хэрэгтэй гэжэ бодоноб. Шэнэ мэргэжэлтэй болохоёо һананаб. Саашадаа тэрэ мэргэжэлээрээ олзын хэрэг байгуулха түсэбтэйб. 

- Олзын хэрэг тэндэ байгуулхада бэлэн гү? 

- Һураггүй бэлэн. Гараараа юумэ хээд, эндэ мүнгэ олохоор. Гэртэй бараатай болохоһоо гадуур үшөө хадагалаад суглуулжа болоно. Манай Ород гүрэндэ ноён бэшэ һаа, гараараа хүдэлдэг юрын ажалшан тиигэжэ шадаха аал? Үгы! Эндэ толгойтойл һаа, өөрын хэрэг нээгээд хүдэлхөөр байна. 

- Суг хүдэлһэн нүхэдтэеэ холбоо баридаг?

- Буряадта буумсаараа, заатагүй цирк ошодогби. Иишээ ерэһээр, хоёр жэл боложо байнаб. 3 дахин Буряадаа ошожо үрдеэб. Һүүлшынхиеэ Шэнэ жэлэй амаралтын үедэ ошооб. 

- Коронавирус гэжэ шууяан тэндэтнай болоно гү? 

- Манай городто ехэ хүлгөөн үгы. Һүжэржэ эхилхэ багаарнь – эдеэ хоол, уһа, туалетнэ саарһа, маска болон бусадые үрдиһэйб гэжэ абалган болоол һэн. 

- Элүүр энхые хүсэнэб. Түсэблэһэнөө бэелүүлыш даа! 

Бата-Шулуун Данжаловай дурадхаһан гэрэл зурагууд