​Гэртээ hууhан - гэдэhэн хооhон

Зоной сэсэн, хурса үгэ алибаа амин шухала ушарта, илангаяа ноёд һайдай гаргаһан найргүй аашада гү, али бодолгүйгөөр ама хахалһан алдуудань тэрэ дороо тон тааруугаар хадхууртай элирхэйлэлтэ олоод лэ орхидог. Тиин энэ удаа ажалгүй үлэһэн хүнүүд “Гэртээ һуунабди” гэһэн уряае мүнөөнэйнгөө ажабайдалда элдэб эсээр тааруулна. “Гэртээ үлэн хооһоор һуунабди” гээшэнь эгээл зөөлөөр хэлэгдээ хаш. Карантинай үедэ хоолойгоо тэжээхэ аргагүй болоһон хүнүүд (нэрэнүүдынь хубилгагданхай) яагаад гарасалданаб, ямар һанаан үнөөндэ абтанаб – хаража үзэе.

«Гайхаһандаа Алексей Цыденовтэ бэшээб» 

6 хүүгэдэй түрэлхид хоюулан тусхай хэлсээгүйгөөр, хүлһөөр хүдэлдэг юм. Тиин “гэртээ һууха” гуримай соносхогдоходо, 9 үдэрэй туршада ажалгүй байгаа. Үдэр бүхэндэ 5-6 бүүлхэ хилээмэ, 2-3 багса һү, 200 граммай 1 багса тоһо, 1 тахяагай мяха (тахяагаар тоолоо һаа) гэхэ мэтэһээ эхилээд, адагынь 700 түхэригэй эдеэ хоол хэрэглэдэг үнэр баян гэр бүлэ мэгдээд абаа. Олон сурба айлай хирэ-хирэ болоод лэ, холодильнигаа дүүргэхэдэнь, тэрэ дороо хооһордогынь мэдээжэ гүб даа. 

“Ажал хэхэ хорюултай, гэрһээ гараха сээртэй. Иимэ эрхэ байдалда ори ганса олзо оршо гэхэдэ, һарын дүн хамта 1350 түхэриг – хүүгэдэй гүрэнэй тэдхэмжэ. Тиимэһээ ажалгүй 9 үдэр соо гэр бүлынгөө саашанхи хуби заяанда нилээд һанаагаа зобооб, - гэжэ олон үхибүүдэй эжы Туяна хөөрэнэ. - Дан гэдэһээ үлдөөгүйбди: заа-зуу мүнгэнэй нөөсэтэй һэмди, нёдондоноймнай хартаабха, солени-варенишье бии. Зүгөөр удаанаар ажалгүй үлэшэбэбди гэжэ һанахада, аймшагтайл байгаа һэн. Бюджедһээ хангалгатай эмхинүүдэй хүдэлмэрилэгшэдтэ салингынь ябажал байха, харин маанад шэнги үдэр үдэрэй хүлһэтэй зониие юундэ хараадаа абаагүйб гэжэ гайхалаа барахадаа, Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденовтэшье бэшээб. Теэд бурхан хаража, манай хүдэлдэг КФХ удангүй зүбшөөлтэй болоо. Тиихэдэнь хоёр үдэр хүдэлөөд, баярлаһандаа гэр бүлэдөө багахан һайндэр эмхидхээбди”.

Мүнөө энэ айлайхи ан-бун гэнхэй. Эжы абань ажалдаа гаража, үхибүүдынь гэдэһэ садхалан. Һургуулиин 2 хүүгэдтэнь эдеэ хоолой суглуулбаришье хараалагдана. Эбтэй эетэй гэр бүлэ мүнөө теплицэеэ түхеэржэ, грядкануудаа малтажа, тариха хартаабхаяа бэлдэжэ байнхай. Саашаа үшөө юун болохоб – мэдэгдээгүй, тиимэһээ ерэхэ үбэл амаа тоһодохын тула газарай эдеэ анханайхиһаа ехээр тариха һанаатай. 

Ядахадаа, гэр бараа сэбэрлэхэ ажал бэдэрээ 

Мүнгэгүйдэһэн зондо туһалха уряанууд Вайберай бүлэгүүд соо элбэг. Ехэнхидээ нэгэ ангиин һурагшадай түрэлхид хэсүү байдалтай нүхэдтөө эдеэ хоол, мүнгэ суглуулжа үгэнэ. Мүн нютаг нютагай бүлэгүүд соо бэе бэеэ дэмжэлсэнэ... 

2 хүүгэдтэй Валентина 4 жэлэй саана нүхэрһөө һалаһан юм. Ехэ үхибүүниинь һургуулиин, багань мүнөө жэлэй сентябрь һараһаа хүүгэдэй сэсэрлигтэ ябажа эхилээ. Валентина амһарта угаагшаар хүдэлжэ байһанаа, карантинай шалтагаанаар олон эмхинүүдэй хаагдахада, ажалгүй болонхой. Мүнөө гэр бүлынь олзо оршо – 3000 түхэригэй алиментэ болон 500 түхэригэй хүүгэдэй тэдхэмжэ. 

Дүрбэн ханын хоорондо хооһоор хаагдахадаа, залуу эжы хүршэнэрһөө шала, сонхо угааха, гэр соохииень сагаадаха, сэбэрлэхэ мэтын гэр бараанай ажал һурагшалаа хаш. Тиихэдэнь өөрөө ядалдажа байһан хүршэнь юугээршье туһалха аргагүй хадаа энэ эхэнэр тухай мэдээсэл Вайберай бүлэгүүд соо тараагаа бэлэй. “Бултанда һайниие хүргэнэб. Волонтёрнууд туһална, танилнуудни эдеэ хоол асарна, танигдаашьегүй хүнүүд 50-100 түхэригөөр шэдэнэ. Иигэжэ манай гэр бүлэ олоной хүсөөр ажамидаржа байна”, - гэжэ Валентина хэлэнэ. Теэд удаан соо гэртээ һууха болоо һаа, яаха гээшэбиб гэжэ залуу эжы һанаагаа зобоно. Ходо гуйраншалжа байхада аягүй. Тиимэһээ ажалдаа гаратараа, мүнгэ олохо арга хургаяа бэдэрнэ: газарай эдеэнэй рассадануудые наймаалхаяа таринхай.

Үбэлһөө эгсэ зун руу 

Зарим гэр бүлэнүүд бүхы хүсэеэ эдеэ хоолдоо шэглүүлээд, гутал хубсаһан тухай мартаха баатай болоно хаш. Тиин үбэлһөө сэхэ зун руу орохо ушарнууд яһала олон. Хорой соогуураа ябахаһаа бэшэ, талаар ошохо эрхэгүй байһамнай, нэгэ талаараа, амар юм гү даа. Хэдэн хүүгэдтэй олонхи гэр бүлэнүүдтэ энэнь алмалта болоно. 

Жэшээнь, хоёр багашуулай эжы Баярма парикмахераар хүдэлжэ байһан юм. Нүхэрынь мүнөө баһал ажалгүй болонхой. Даб дээрээ тэдэ нөөсэлһэн мүнгэн дээрээ ажаһууна. “Зөөри болгохо юм гү гэжэ суглуулжа байгаа һэмди. Тэрээгээрээ сохом үшөө һара соо тэсэхэбди. Тиигэһээр энэ муухай үбшэн сарагдажа, карантиниинь дууһаһай даа, - гэжэ Баярма хэлэнэ. – Мүнөө гол зорилгомнай - үхибүүдээ садхалан лэ байлгаха. Тиимэһээ 5-тай хүбүүндээ хабар-намарай гуталшье абаагүйбди. Тэрэмнай һая болотор резинэ улатай валенкаар ябаад, мүнөө кроссовкодоо ороо. Хүнэй хараха бэшэ хада, гутал хубсаһан барагтай юм ааб даа”. 

Үглөө эдихэ өөхэнһөө мүнөө эдихэ уушхан дээрэ 

Мүнөө шахардуу байдалда ороһон гэр бүлэнүүдые дэмжэлгын нэмэлтэ хэмжээнүүд абтана гэжэ мэдээжэ. Теэд зариманайнь бодото дээрээ бэелүүлэгдэжэ эхилтэр үшөөл үды. Жэшээнь, 3-7 наһатай хүүгэдтэ хараалагдаһан тэдхэмжэ мүнгэн зундаал түлэгдэжэ эхилхэ абяатай. Иимэ эрхэ байдалда нилээд олон хүнүүд “Быстрозайм” мэтын эмхинүүдһээ мүнгэ урьһална. 

“Энэ “Гэртээ хооһоор һуунабди” гэһэн хугасаае дабажа гарахын тула хаанаһаашье, хэдышье ехэ түрэсэтэй мүнгэ урьһалхаар бэлэмби. “Үглөө эдихэ өөхэнһөө мүнөө эдихэ уушхан дээрэ” болошонол даа. Хожом яагаад бусаахаяа һүүлдэ бодуужаб. Гүрэнһөө тэдхэмжэ абатараа, хүүгэдээ хооһоор байлгахагүй ха юмши. Тиимэһээ би 10 мянган түхэриг урьһалааб. Үдэрэй 200 түхэриг түрэсэ гүйхэ”, – гэжэ 2 хүүгэдэй эжы Светлана хэлээ. Светлана “Сагаан морин” дэлгүүртэ хубсаһанай наймаан дээрэ хүдэлдэг байһан. Тиин дахяад иимэ хэсүү байдалда орохогүйн тула хуушанайнгаа шадабаринуудые һэргээжэ эхилэнхэй. Хэдэн жэл соо тооһондо дарагдажа хэбтэһэн оёдолой машинкаяа гаргажа, энэ-тэрэ юумэ оёодшье туршана. Мүн Интернедээр мүнгэ олодог зониие һажаажа, Инстаграм соо хубиингаа хуудаһашье нээгээ. 

“Залуу байгаа һаа, гүрэнэй ажалда хүдэлхөөр мэргэжэл абаха һэм. Юундэшье саг соогоо дээдэ болбосоролтой болоогүй гээшэбиб гэжэ мүнөөл халаглажа һуунаб”, - гэжэ тэрэ хэлээ. 

Хотоёо яагаад мэхэлхэб? 

Манай гүрэндэ коронавирус үбшэн дэлгэржэл байна. Гэртээ һууха гурим майн 30 болотор һунаагдахань гэлсэнэ. Зарим багсаамжалгаар, энэ үбшэн зун тээшэ ехээр һүжэрхэ аюултай. Эдэ бүгэдые хараадаа абахадаа, ажалгүй болоһон зон саашанхи хуби заяандаа һанаагаа зобоно. 

“Хүндэ хүшэр 90-ээд онуудай үеэр яагаад хотоёо мэхэлхэб гэһэн тусхай заабаринууд биигшэ һэн. Жэшээнь, колбасагай зүһэмэг шанаһан хартаабхатай байлгажа, тэрээндээ үнэр оруулаад, хартаабхаяа эдихэ. Зүгөөр колбасагаа ойронь хүрэнгүй, үнэрэйнь һалашатар хэдэн дахин хэрэглэхэ. Хаалтын гуримай удаанаар үргэлжэлөө һаа, манай гэр бүлэ иимэл байдалда орожо магадгүй”, - гэжэ хошон үгэтэй эхэнэр, олон хүүгэдэй эжы Намсалма хэлээ. 

Яһала олон зон иимэрхүү һанамжатай байна. Зариманиинь мүнөөнһөө худал шүлэ шанажа эхилэнхэй... 

Жаргалаа багтаажа ядаа гү? 

Волонтёрнуудай бэеэ гамнангүй, ядалдаһан зондо туһалжа байхадань, зарим баяшуул баһаһан юм шэнги, ерэхэ гү, али үгы гү гэжэ туршалга хэдэг юм хаш. Жэшээнь, Улаан-Үдэ хотодо коттеджнүүдэй ажаһуугшад “ДоброДом” түбэй волонтёрнуудһаа туһа эриһэн байна. Энээн тухай Буряадай хүнэй эрхэнүүдэй талаар бүрин этигэмжэтэ Юлия Жамбалова Фейсбугта бэшээ һэн. 

Хаалтада байхада хэсүү гэжэ бултанда мэдээжэ: зарим гэр бүлэнүүд һалахашье туйлдаа хүрэтэрөө хяаралдана, заримашуул сэдьхэлэй доройтолгодо (депресси) абтана... Теэд зоргон соогоо сэнгэжэ һурашаһан баяшуул хуурмаг дохёо үгэхэдөө яана гээшэб? Магад, жаргалаа багтаажа ядаа, үгышье һаа, иимэ аргаар бэеэ һамааруулаа. Шахардуу байдалда ороһон хүнүүдэй юугээр хүүгэдээ хооллуулхаб гэжэ һанаан үнөөн боложо, харин волонтёрнуудай шадаал һаа олон гэр бүлэнүүдтэ туһа хүргэһэйб гэжэ яаран оролдожо байхадань...

Волонтёрнуудай штабай хүтэлбэрилэгшэ, тамирай болон залуушуулай бодолгын сайдай орлогшо Татьяна Парпаевагай хэлэһээр, хэндэшье хэрэггүй энэ туршалга хэһэн баян хүн волонтёрнуудай час тухай саг хии һалгаа. “Энэ хугасаада үнэхөөрөө ядалдажа байһан зондо – наһатайшуулда, хүүгэдтэ туһалжа үрдихэ һэмди”, - гэжэ Татьяна Парпаева халаглаа.