​«Дахинаа иимэ юумэн бү болоhой!»

Украинын ССР-эй Чернобыль хотодо 1986 оной апрелиин 26-да 01 саг 23 минутада атомна элшэ хүсэнэй станциин 4-дэхи тогоон тэһэржэ, үзэгдөөгүй ехэ аюул болоо. 1993 оной апрелиин 22-то Ород Уласай Верховно зүблэлэй Президиумэй тогтоолоор «Чернобылиин АЭС-эй аюулай үдэр» гээд нэрлэгдэһэн. Харин 2012 оной апрелиин 4-дэ Юрэнхылэгшэ Дмитрий Медведевэй зарлигаар «Чернобылиин АЭС-эй аюулай, мүн энэ аюулда наһа барагшадай дурасхаалай үдэр» гээд соносхогдоһон юм. 

Элшэ хүсэнэй станциин 4-дэхи тогоонойнь тэһэрхэдэнь, тэндэ ажаллажа байһан Валерий Ходемчук тэрэ дороо наһа бараа. Үглөөнэй 6 сагта баһал тэндэхи мэргэжэлтэн Владимир Шашенок хохидоо. Саашадаа нэгэ хэдэн һарын хугасаада түймэр саралгын ажалда хабаадалсаһан 134 хүн наһа бараһан байна. Тэрэ гэһэнһээ хойшо хэды саг үнгэрбэшье, хойшолонгынь дуулдаһаар. 

Сергей Лубсанов

Энэ аймшагтай ушарые усадхалгада хабаадаһан зоной ашаар эблэлнүүд байгуулагдажа эхилээ. Манайшье Буряад орондо 1993 ондо иимэ бүлгэм байгуулагдаһан юм. 

«Бидэ эблэрхэдээ, бэе бэедээ элдэб туһаламжа үзүүлхэһээ гадуур өөрынгөө эрхэ хамгаалдаг байгаабди, - гээд, тэрэ гэнтын хойшолонгуудые усадхалгада хабаадалсаһан зоной нэгэн Сергей Цыбикович Лубсанов хэлэнэ: - ХХ зуунай һүүл байгаар - 90-ээд онуудта ехэ хүндэ саг байгаа. Амаралтын ба арга абалгын газарта ошохо хэрэгтэнь туһалхаһаа эхилээд, гүрэнэй талаһаа гэр байрашье абахада, манай бүлгэмэй зүгһөө тон ехэ туһаламжа үзүүлэгдэдэг бэлэй».

Буряад Уласта Чернобылиин аюул усадхалсаһан 180 гаран хүн тоологдодог һэн

Хүн зоной бэе махабадта харша муухай бодос агаарта дэгдэжэ, СССР гүрэнэй, мүн Европын хотонууд руу тараа. АЭС тойроод, 30 модоной зайда байрлаһан хотонуудай болон һууринуудай ажаһуугшад үмдөөд байһан хубсаһаараа дары түргэн гаража ошоһон юм. Эгээл тэдэнэй байрлажа байһан гэр барааень дээрмэшэдһээ хамгаалха зорилготойгоор СССР-эй МВД-гэй суглуулагдамал бүлгэм байгуулагдаа. 

«Би тиихэдэ Воронеж хотодо сагдаагай һургуулида 3-дахи жэлээ һуража байгааб, - гэжэ аяар 34 жэлэй саада тээ болоһон тэрэ үе тухай Сергей ахатан дурсана. - Хүдэлжэ байһан сагдаанарһаа байха оюутадшье тиишэ эльгээгдэһэн. Би Белоруссиин Хойник һуурин эльгээгдээб. Тэрэ аюулай һүүлдэ 8 һара үнгэрһэнэй удаа ошообди. Дороо сүлөөлэгдэжэ хооһорһон нютагуудые харахада, һүрөөтэй даа. Зарим гэртэ ороходошни, эдихэ эдеэгээ шанажа байтараа гараад ошоһон байха. Ябажа шадахаяа болиһон нэгэ хэдэн үбгэд ба хүгшэд гэртээ үлөөд, үхэлөө хүлеэжэ байгша һэн. Хайратайл байгаа. Радиаци гээшэ хүнэй нюдэндэ харагдаха бэшэ, бэе махабадташ тэрэ дороо үбшэ хүргэхэ бэшэ даа. Хэды шэнээн хоро шэнгээжэ байһанаа мэдэхэгүйш. Дозиметр абаад лэ ябахаш. Теэд албата хүн хадаа яахабши - даалгаһан ажалаа хээл юм бэзэбди. Тиимэ хүндэ байдалай тохёолдоод байхадань, сээрлэхэ һэшхэлгүй зон хараһанаа хулуужа байха». 

Үхэлтэ дайн дажарайшье боложо байхада, олзо бэдэрһэн зон хэзээдэшье байгаа, байхашье. Иимэ хатуушуулай хуули буса аашануудые хорюулха гэжэ эдэ олон сагдаанар хабаадуулагдаа ха юм даа. Тэрэ усадхалгын ажалда сэрэгэй гуримаар зон татагдаа. Бузарлагдаһан муухай газар шорой зүлгөөрнь хуулажа абаад, тусхай газарта хадагалха гэжэ шиидхэбэри абтаад, ажал хэгдэжэ эхилээ бэлэй. Тэрэ халуун хаһада гай тодхортой тэмсэһэн зон тон ехэ хорото шаралга абажа, хайран бэеэ гэмтээгээл даа.

- Намтай тэрэ сагта хүдэлһэн зон мүнөө хуу булта шахуу бурханай орондо. Тэрэнэй һүүлдэ арбаад жэлэй туршада олон зомнай хада гэртээ харяа. Буряад Уласта мүнөө дээрээ Чернобыльдо ябалсаһан 50 лэ хүн тоологдоно. Анхандаа бүлгэм байгуулагдаад байхадань, 180 гаран хүн тоологдодог һааб даа. Яба ябаһаар, манай бүлгэмшье ажалаа ябуулхаяа болёо. Эдэбхитэй олон зон наһа бараа, үлэһэн зоной тэнхээ тамиршье тиимэшэг болоод, манай бүлгэм хаагдаа, - гээд, Сергей Цыбикович хэлэнэ.

Тэндэ алба хааха болзоройнгоо дүүрэхэдэ, Сергей Лубсанов һөөргөө Воронеж хотоёо бусажа, һуралсалаа үргэлжэлүүлээ. Амжалтатайгаар һургуулияа дүүргээд, Захаамин руу эльгээгдэжэ, тэбхэр арбан жэлэй туршада наһанайнгаа амаралтада гаратараа албаяа хааһан намтартай. Тэрэ 18 жэлэй туршада таһалгаряагүй сагдаагаар хүдэлхэдөө, сержантһаа майор болотор ургаа. МВД-гэй һалбариин олон тоото шагнал хайрада, тэрэ тоодо “Сагдаагай отличник” гэһэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй. Сергей Цыбикович Валентина Ильинична наһанайнгаа нүхэртэеэ хүбүүн басаган хоёр һайхан үринэрые үндылгэжэ, гарыень ганзагада хүргэжэ, үргэн харгыда гарганхай юм. Мүнөө болоходо, 3 аша зээнэрээ үргэлсэжэ, ан-бун ажаһууна. 

Хүн түрэлтэн гайхамшагта туйлалтануудые туйлабашье, тэрэ өөрынгөө гараар бүтээһэн юумэнһээ хэды хохидоно гээшэб. Иимэ аймшагтай аюул тодхор дахинаа бү үзэгдэһэй даа.