​Ушарhан хоёрни

Нагаса баабаймни Цыбандоржо Гытыпов (1903-1984) Хэжэнгын Ушхайта һууринай хүн ябаһан. Һүзэг ехэтэй, юрын малша айлай хүбүүн. 16-17 наһатайдаа Хэжэнгын түхэреэндэ балагад хушуунай хёморолдоондо Худанай лама Сандан Цыденовые түлөөлжэ, зүблэлтэ засагай хууляар хожомойнгоо эрхээ нилээдгүй хасуулһан. Эсэгэ Ороноо хамгаалгын дайнай үеэр ара талын ажалда Архангельск шадар ябуулһан. Суг ябаһан Содномов Нямбу Абидуевичтай хөөрэлдөөнһөөнь ойлгоходо, байлдаанда дүтэшэг лэ ябаһан хоёр ха. Үдын хоол халбагадажа һууха зуурань, түмэр тогоо руунь үхэр буугай һомондо дайруулһан сэрэгшын үлэгдэлнүүд ниидэжэ ерэдэг оршолон байгаа. Байһанаа, сэхэ бухын ехэ турьяхагүйн һургуули һайса гараһан, ехэ юумэ хөөрөөгүй, сэмүүн сагайнгаа оньһоо өөртэеэ абажа хари гэртээ харяа. Олон юумы минии эжышье дамжуулаагүй. Ушхайтын түб гудамжын дундуур буусатай, нэгэ ехэ хорой соо багахан гэр соо ажаһуугша. Хорёогойнгоо урда томо гэрээ Бурханай гэр болгожо тахиһан. Гэрээд үгэдээ эжыдэм, һайн сагай ерхэдэ Энэдхэг хүрэжэ, Далай ламада мүргөөрээ гэжэ захяагша. Эжым захяаень дүүргээ.

Хүгшэн эжы Раднаева Дулма Аюшеевна (1912-1996) Хэжэнгын Ород һууринда түрэһэн, тоонтонь Сүнхэрэг гэжэ газарта. Мүнөөшье тэрэ газарые Дүндээтэнэй бууса (хүгшэн эжымни гэртэхинэй ара нэрэ) гэжэ урда үеынхид хэлсэхэ. Ехэ дайнай үеэр ара талын ажалнуудые хүгшэн эжым олоной зэргэ дүүрэн хэжэ гараһан: һаалишанаар, Худан Үдэ голнуудаар модо урадхуулга, хабар намар орооһо таряаһа хиидхүүлгэ, малай тэжээл бэлдэлгэ, үри хүүгэдөө хүмүүжүүлгэ. Эсэгыем, нютаг нугынгаа - түрэл арадайнгаа урда сэхэ сэбэр ябаарай гэжэ хүмүүжүүлһэн, энэ һургалынь наринаар баабайм сахижа гараа.

Хүгшэн аба, нагаса эжы хоёрни залуугаар үгынүүд, энэ наһандаа урда үеынхид сооһоо эдэл хоёртоёо ушарһанби. Буу барижа тулалдаашьегүй һаа, Илалта шэрээлгэдэ хубитаяа оруулһан хоёр.