778
Минии нагаса аба, Дашиев Гомбо-Цырен Дашиевич, 1900 ондо Зэдын аймагай Yхэр Чулуун (Оёор) нютагта түрэhэн намтартай. Бэеэр үндэр, гартаа дүйтэй барилгашан хүн байгаа. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэдэ, Дэмбрэл Дабаевна нүхэрөө, Ханда, Доржима басагадаа орхижо, 1941оной июль hарада дайнда мордоhон байна.1943 ондо «нэрэ hураггүй үгы болоо» гэhэн тэнгэри газаа бууhандал аймшагтай хатуу мэдээсэл ерээ бэлэй. «Хайшан гээд үгы болошоо юм? Юундэ?» - гэхэ мэтын асуудалнууд түрөө ааб даа, гайхахын ехээр гайхагдаашье бэзэ, уйдагдаа. «Амиды мэндэ олдожо, гэртээ бусажа ерэхэ бэзэ», - гэhэн унтаршагүй найдал түрөө. Олон жэл соо хүлеэгдээ, hанагдаа.
1990-ээд оноор «Дурасхаалай дэбтэр» соо нагаса аба тухайгаа мэдээсэл олообди: «Дашиев Гомбо-Цырен Дашиевич Курск областиин Н-Рыжовск нютагта хүдөөлүүлээтэй». Курскын ехэ байлдаанда ами наhаяа алдаhан байгаа ха юм. Дэмбрэл Дабаевна нүхэрынь энээн тухай дуулаха заяагүй байгаа.
Би бага Доржима басаганайнь үри болоноб. Таба-зургаатайхан ябахадамни, болоhон нэгэ ушар hанагдадаг. 1960 оной Илалтын hайндэр һэн ха. Оёорой Соёлой байшан соо дүүрэн зон сугларанхай. Бидэ үхибүүд тайзанай хажуугаар, доохонуур hуунабди. Дайнай ветеранууд нэгэ нэгээр тайзан дээрэ гараад, саарhа, бэлэг баряад бууна.
«Энэ зээ басагандань үгыт! Нагаса эжыдээ барюулхыень», - гээд, нэгэ хүн нам руу заагаад хашхарба. Тайзан дээрэ нэгэ эрэ хүн намда саарhа барюулаад: «Нагаса эжыдээ заатагүй үгөөрэй», - гэбэ.
Тэрэ саарhыень гартаа баряад, нагаса эжынгээ гэр тээшэ хоолойнгоо хордотор гүйбэб. Орожо ерэхэдэмни, харанхыхан заахан гэр соогоо столой саана нагаса эжымни hууба.
Амяа абажа ядан: «Энэ саарhа эльгээгээ!» - гээд, hарбайбаб. «Ямар саарhан юм ааб даа», - гээд, абажа, стол дээрэ урдаа табяад эльбэбэ. Минии дүтэлөөд харахада, нэгэ гартаа hэлмэтэй, нүгөө гартаа үхибүү тэбэриhэн солдат зураатай байгаа hэн.
- Уншажа шадаха гүш? – гэжэ нагаса эжын hурахадань: - Шадаха! – гэжэ түргэн баяртай дуугарбаб. Валя эгэшэмни намда үзэгүүдые заажа, уншажа hургаhан байгаа.
Саарhан дээрэ ородоор бэшээтэй байба. Үзэглэжэ уншажа дүүргээд харахадамни, нагаса эжымни нёлбоhоо гоожуулжа, пулаадайнгаа үзүүрээр аршажа hууба.
- Юун гэжэ уншаhыешни ойлгохо юумэ үгы. Гэртээ ошо, эжыгээ эльгээ, - гэбэ. Муу саарhа асараа хаб гэжэ бодоод, уруу дуруухан гарабаб.
Гэртээ ерээд, эжыдээ хуу хөөрэбэб. «Юун гэhэн саарhан байгаа юм? Юундэ эжы уйлаа юм?» - гэжэ эжымни hанаагаа зобонгёор дуугараад, түргэн хубсалаад гаража ошобо. Би дүүнэртэеэ үлэбэб. Хүлеэхэдэ, саг удаан үнгэрнэ.
Эжынгээ орожо ерэхэдэ угтаад: «Юун гэжэ бэшээтэй байгааб?» - гэжэ hурабаб.
«Һайндэрөөр амаршалhан саарhан байгаал даа», - гэбэ. Энээхэн саарhан зүрхыемнай ехэ хүлгөөгөө бэлэй.
Мүнөө минии эжы, Урбанеева Доржима Гомбо-Цыреновна, Оёор нютагтаа мэндэ hууна. 87-той болонхой. Арбан үхибүүтэй боложо, хорин гурбан аша зээнэртэй, хорин хоёр гушанартай. Yшөө хэдэн аша зээнэрынь айл болоогүй, залуунууд ябана, ном үзэнэ. Нагаса абымни дүрэ баряад, Улаан-Үдын талмайгаар аша зээнэрынь Илалтын үдэр Хэтын жагсаалда ябадаг. Нютагаймнай хүшөөдэ нэрэнь алтан үзэгүүдээр бэшээтэй. Олон аша зээнэрэйнгээ, гушанарайнгаа дурасхаалда нагаса абамни мүнхэрнэ.
С.Ж. БАТУЕВА-УРБАНЕЕВА Зэдын аймагай Оёор нютаг
