1012
Агууехэ Эсэгын дайнда Хэжэнгын аймагай Загаhата нютагhаа 169 хүн хабаадаа, 102-ынь баатарай үхэлѳѳр унаа. Тэдэнэй мүнхэ дурасхаалда нютагтамнай 1965 ондо хүшѳѳ табигдаа. Тэрэнэй проект Санжижапов Данзан Цыремпилович зохёожо, ѳѳрѳѳ оролдожо бүтээгээ hэн. Фронтhоо амиды бусаhан эрэлхэг зоригтойгоор дайсадтай тэмсэhэнэй түлѳѳ олохон хүн орден, медальнуудаар шагнагдаhан байна. Тэдэнэй дунда Д. Гармаев, Т. Багинов, А.Т. Солхонов, Г.К. Мосоров, Д.Э. Эрдынеев, Ж. Будожапов, нэгэ бүлэһөө олоороо дайнда мордоһон аха дүү Хонихоевтон ба Цыбжитовтэн болон бусад.
Тэдэнэй нэгэн, манай hургуулиин багша Данзан Цыремпилович Санжижапов, Финляндитай, фашис Германитай, милитарис Японитойшье байлдаануудта хабаадаа hэн. Тэрэ 1914 ондо Загаhата нютагта түрэhэн юм. Совет Армида 1936 ондо татагдажа, Буряадай морин сэрэгэй дивизиондо албаяа хэжэ эхилээ. Багаhаа мориндо бэрхэ хадаа оло дахин hайшаал магтаалда хүртэhэн байгаа. Финляндитай дайнай эхилхэдэ, 1939 оной март hараhаа 1940 оной апрель hара болотор 77- дохи морин сэрэгэй полкдо алба хээ юм. Дайнай hүүлээр гэртээ бусахаяа байтарнь, 1941 оной Агууехэ дайн эхилжэ, түрүүшын үдэрhѳѳ 820-дохи стрелково полкдо взводой командираар дайлалдаа. Эрэлхэг зориг гаргаhанай түлѳѳ Улаан Одоной орденоор шагнагдаа. Сэрэгшын зам: Ровно, Лук, Москва, Нарва мүрэн, Красное тосхон, Таллин, Великие Луки, Зүүн Прусси. Дайнай дүрбэн жэлэй гал дүлэн соогуур дүрбэ дахин шархатаhан, нэгэ дахин аргагүй хүндөөр гэмэлтэһэн.
«Шэн зоригой түлѳѳ», «Дайшалхы габьяагай түлөө», «Германиие илаhанай түлөө», «Япониие илаhанай түлөө» медальнуудаар шагнагдаа. Илалтын үдэрые Санжижапов Данзан Цыремпилович Кенигсберг хотодо угтаа. Одоошье дайгаа дүүргэжэ, албанhаа табигдажа, гэртээ бусажа ябатарнь, Японитой дайн эхилжэ, гвардиин лейтенант Санжижапов Данзан Цыремпилович Зүүн фронт мордохо баатай болоо. «Бада, Харагун станци дээгүүр гарахадаа, нютагни эндэ дүтэ гэжэ hанахадаа, нюдэнhѳѳмни уhан гаража байгаа hэн», - гэжэ тэрэ дурсадаг hэн гэжэ үхибүүдынь hанана.
Монголой тала, сүл губинуудые гаталжа, Ехэ Хинган дабаа гарахадань, аадар мүндэр шэнги hомонуудаар япон милитаристнар угтаа бэлэй гэжэ түрэлхидтөө, нютагайнгаа зондо хөөрэhэн байдаг. Хэдэн дахин үхэлhѳѳ мултаржа гараhан эрэлхэг сэрэгшэ 1945 оной ноябрь hарада түрэл нютагаа бусажа ерээ. Тэрэ бүлэг офицернүүдтэй хамта Монгол Арадай Республикын «Алтан гадаhан» ордендо зууршалагдабашье, тэрэ шагналаа абаагүй hэн. Эрэлхэг зоригтой юрын буряад сэрэгшэ нютаг зондоо хүндэтэй, түбшэн даруу абари зантай хүн байhан гэжэ нютагай үндэр наһатай зон хэлсэдэг.
Чисаанын сомоной түрүүлэгшээр, Чисаанын дунда hургуулиин ажалай багшаар хүдэлѳѳ hэн. Тэрэ 1978 ондо 64 наhандаа дайнай үедэ абаhан шархануудhаа боложо, наhа бараа hэн. Мүнѳѳ үри хүүгэдынь, арбан гурбан ашанарынь, хорин найман гушанарынь, хоёр дүшэнэрынь үбгэн абынгаа арюун нангин нэрые Агуу Илалтын 75 жэлэй ойтой дашарамдуулан дурдажа, гаталhан ехэ замдань hүгэдэн байhанаа мэдүүлнэ.
Чимитма Намсараевагай дурадхаһан гэрэл зураг
Чимитма НАМСАРАЕВА, Чисаанын дунда һургуулиин багша
