1541
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай 75 жэлэй ой. Илалтын үдэр - гайхамшаг ехэ үдэр, түүхэтэ һайндэр, гашуудалай нулимсатай, эрхэ сүлөөгэй, энхэ тайбанай, баяр бахархалай үдэр. Гал дүлөөр соробхилһон, утаа уняараар бүрхөөгдэһэн, тооһо шоройгоор дарагдаһан эхэ дайдаяа аршалан абарһан дайшалхы сэрэгшэдэй, ара талын ажалшадай ами наһаараа андалдан асарһан Агууехэ Илалта.
Минии эсэгэ Дылыков Жалсарай Гыденович 1916 оной декабриин 27-до Сэлэнгын аймагай Моностой һууринда түрэһэн юм. Нютагайнгаа 7 жэлэй һургуули дүүргээд, Хяагтын педтехникумдэ орожо, багша мэргэжэлтэй боложо гараа. Багшын ажалай түрүүшын дүршэлтэй түрэл аймагайнгаа Үбэр Зөөхэйн эхин һургуулида танилсаа. 1939 ондо аймагай захиргаанай гэгээрэлэй таһагай инспекторээр томилогдоо. Энэл жэлэй сентябрь һарада сэрэгэй албанда татагдажа, Забайкалиин сэрэгэй тойрогой ОМЕД СБ-59-дэ албаяа хэжэ эхилээ.
Эсэгын дайнай эхилхэдэ, абамни Эхэ оронойнгоо зүүн талаһаа баруун зүг руу абаашагдаа бэлэй. 1941 оной июль һараһаа 1943 оной август болотор Баруун фронтын 148-дахи амяараа ротодо, 1943 оной сентябрьһаа 1944 оной декабрь болотор 1-дэхи Белорусска фронтын 61-дэхи армиин бүридэлдэ дайлалдаһан байна. 1945 оной эхеэр ехээр үбшэлжэ, госпитальдо бэеэ эмшэлүүлээ.
Удаань дахин частьдаа бусажа, дайшалхы нүхэдөөрөө хамта “бузархан немецээ даражархёод”, нютагаа бусахадаа, капитан нэрэ зэргэтэй Улаан Одоной ордентой, ”Шэн зоригой түлөө” медальтай орожо ерэһэн юм. Ямар ехэ баяр болоо гээшэ һэм! 8 һаратайхан байһан бинь 6-тай болонхой угтажа байһанши гэдэг бэлэй. Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ, 1945-1946 онуудта, эсэгэмни Сэлэнгынгээ аймагай захиргаанай сэрэгэй таһагые даагшаар хүдэлөө. 1946 оной сентябрь һараһаа Ноёхоной 7 жэлэй һургуулиин захиралаар томилогдоо һэн.
Юу хэлэхэб, дайнай орхиһон хохидол, зоболон гэжэ хүндэхэн байгаа. Үхибүүд ехэшүүлһээ үлэнгүй хүдэлхэ, ехээр гэдэһэеэ үлдэхэ, хубсаһа хунараар дуталдаха гээд дууһашагүй. Һурагшадайнгаа амидарал заһаха, тэгшэлхэ хэрэг захирал хүндэ барагдахагүй даа. “Дарита дүшөөд оной урда түрэгшэд - дүлэтэй дайнай шэрхихэн үринэр,”- гээд, багшын ажалай ветеран Галина Дамдинжапова тон зүб бэшэһэн байдаг. Нээрээшье, би хэды багаханшье байгаа һаа, хэшээлэй һүүлдэ хоолос түүдэгээ, һургуулидаа түлеэ бэлдэдэгээ, шэбхэ, хартаабха малтадагаа, сабшалан сэбэрлэдэгээ, уляаһанай мүшэрөөр боодолнуудые уядагаа мүнөөшье болотор һанадагби. Һурагшадтаяа эдэ бүгэдэ ажал хэжэ ябахадаа, багшанарнай, директорнай маанадайнгаа урма зориг һэргээжэ, дуу дуулалдаха, зүжэг бэлдээд харуулха даа. Ажалайнгаа забһарта бидэниинь лаптаа наадажа үрдигшэ һэмди.
Урданай багшанар үдэр һүнигүй шабинартаяа сугтаа ябахадаа, өөрынгөө жэшээгээр хэды ехэ хүмүүжэл үгэдэг байгаа гээшэб. Минии эсэгэ мандолина дээрэ наадажа байгаад, ехэ гоёор дуулаха, шатарта бэрхэ, барилдахадаа бүхэ, хэлэхэдээ уран, ажаллахадаа шанга - дүрбэн тэгшэ бэлигтэй хүн һэн. Абымни хуушан үбшэн һүжэржэ, оройдоол 45-тай байхадаа, 1961 оной майн 25-да наһа бараһан юм. Би, гараһаар ганса басаганиинь, абынгаа хэжэ ябаһан ажалыень үргэлжэлүүлэн, 40 гаран жэлдэ эхин ангиин багшаар уласай 1-дэхи лицей-интернадта хүдэлжэ, наһанайнгаа амаралтада гарааб. Мүнөө 81-тэй ябаһан би эсэгээрээ, тэрэ һүрөөтэ дай дараһан сэрэгшэ нүхэдөөрнь омогорхожол һуудагби. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветерануудай, ара талын ажалшадай эрэлхэг габьяа хэзээдэшье мартагдахагүй!
Евгения БАДМАЕВА, багшын ажалай ветеран, Буряад Уласай габьяата багша, дайнай үеын үхибүүдэй нэгэн
