Артистын юртэмсэ

Зүүн Сибириин ба Алас Дурнын дэбисхэртэ эгээл түрүүшын Буряадай гүрэнэй Оперо болон баледэй академическэ те­атрай «ялас» гэмэ одото заяанай замые оюун бэлигтэй артистнууд гэрэлтүүлэн хүгжөөһэн түүхэтэй. Үнгэрһэн сагай алдарта дууша­дай ба хатаршадай хэрэгые мүнөө үеын залуушуул үндэр хэмжээндэ үргэлжэлүүлһээр. Тэдэнэй дунда оперын гол дуушан, Буряад Уласай габьяата артист Данзан Бальжини­маев онсо һуури эзэлдэг.

Театрай эрхим дуушан

Уласхоорондын зэргэдэ ба бүхы Росси дотор мэдээжэ театрай гол дуушан Бальжинимаев Данзан Дашинимаевич Бэшүүрэй аймагай Хонхоло нютагта түрэһэн намтартай.

Минии аба Дашинима Бадмацы­ренович Бальжинимаев гэжэ нэрэтэй байһан, мүнөө бурхандаа ошоһон, - гэжэ суута артист хөөрэнэ. – Эжымни, Дулмажап Данзановна Бадмаева, 88-тай, мүнөө амар мэндэ ажаhуудаг. Эжымни түрэхын һайхан хоолойтой, оюун бэлигтэй дуушан байһан. Би тон бага наһанһаа гэртээ үргэлжэ дуунуудые дуулажа ургаһамби. Тэрэ ушараар эжы иигэжэ хэлэдэг һэн: «Би мэргэжэлтэ дуушан болохо хубигүй байгааб. Хүбүүмнай, ши дуу­шан боложо, аба эжыгээ баярлуулаа­рай даа». Тиигээд дунда һургуулияа дүүргээд, дансануудаа бүридхэхэ үедөө минии хүгжэмэй училищи орохо тухай хүсэлөө мэдүүлхэдэмни, багшамнай ехэ гайхаһан юм. Би ган­са гэртээ дууладаг байгаа ха юмбиб.

Саашадаа Данзан Бальжинимаев П.И. Чайковскиин нэрэмжэтэ Улаан- Үдын хүгжэмэй колледждо орожо һураад, 1995 ондо амжалтатайгаар түгэсхэһэн намтартай.

1990 ондо, һуралсалайнгаа үедэ, тэрэ сэрэгэй албанда татагдажа, Совет Армиин зэргэдэ сэрэгшын нангин уялга дүүргэһэн байна.

Залуу дуушан 1995-1999 онуудта Буряадай гүрэнэй СССР-эй арадай артист Г.Ц. Цыдынжаповай нэрэм­жэтэ Оперо болон баледэй акаде­мическэ театрай хоорой дуушан ябаһан. Элитэ хормейстер Борис Анатольевич Кимэй хүтэлбэри доро оюун бэлигынь хүгжэн хурсадаһан.

Багшынгаа заабаряар тэрэ Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой ба уран урлалай академидэ һуража түгэсхөөд, эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлһэн.

Ирагуу дуунай найрагша

Тэрэнэй хажуугаар Данзан Баль­жинимаев эстрадын дуунай элдэб янзын конкурснуудта хабаадажа, амжалтануудые туйладаг байһан. 1997 ондо Сагаан һарын конкурсын илагшадай дунда шанда хүртэжэ баярлуулаа. Удаадахи 1998 ондо «Жэлэй эрхим дуунууд» гэһэн улас түрын дуунай мүрысөөнэй түрүүшын гүйсэдхэгшэ болоһон. 1999 ондо Дан­зан Бальжинимаев – «Жэлэй эрхим дуунууд» гэһэн мүрысөөнэй лауреат.

Энэ үедэ оюун бэлигтэй артист өөрынгөө зохёоһон дуунуудай авто­рынь ба гүйсэдхэгшэнь боложо, зохё­охы замайнгаа шэнэ хуудаһа һэхэһэн юм. Тус авторай найруулһан олон шэнэ дуунууд улад зоной һайшаалда хүртэжэ, буряад арадай уран зохё­олой алтан абдарые баяжуулһан байна.

Оперын тайзан дээрэ

1999 ондо Данзан Бальжинимаев оперын гол дуушанай одото харгыда ороһон. Хоморой һайхан хоолойтой, артистын «ялас» гэмэ оюун бэлигтэй, хүгжэмэй тусхай һайн хадуусатай ба ажалша бүхэриг абари зантай хүбүүн богонихон сагай туршада оперын үндэр тайзанай ёһото «одон» болоһон гэжэ эли.

Мүнөө дээрээ Данзан Дашини­маевич ородой ба хари гүрэнүүдэй классическа оперын зүжэгэй үйлэдэгшэ нюурнуудай баян галерей байгуулһан. Гуша гаран ажалайнь тоодо П.И. Чайковскиин «Пиковая дама», «Иоланта», Евгений Онегин, Д. Шостаковичой «Кате­рина Измайлова», М. Мусоргскиин «Борис Годунов», «Сорочинская ярмарка», А. Бородинай «Князь Игорь», М. Фроловой «Энхэ-Булад баатар», Н. Римский-Корсаковой «Ночь перед Рождеством», Д. Вер­диин «Риголетто» болон бусад үшөө олон бүхэдэлхэйгээр суурхаһан оперонуудта сольно партинуудые гүйсэдхэһэн юм.

«Сорочинская ярмарка» (Попо­вич), «Борис Годунов» (Мисаил), «Мадам Баттерфляй (Горо)», «Летучая мышь» (Блинда) гэжэ партинуудые артист уранаар ба дээдын арга шада­баритайгаар гүйсэдхэгдэһэн гээд, мэргэжэлтэдэй үндэр сэгнэлтэнүүдтэ хүртэһэн.

Оперын зүжэг найруулагша В.Милков Д. Бальжинимаевай «Кате­рина Измайлова» гэһэн оперо соо дуулалгые эгээл эрхим гэжэ тооло­дог.

Артистын өөрынь эгээл дуратай роль – М.П. Мусоргскиин «Сорочин­ская ярмарка» баледэй Афанасий Ивановичай хүхюутэй, шог ёгто дүрэ нюур юм.

2007 ондо Данзан Дашинимаевич Джордж Гершвинэй «Порги и Бесс» гэһэн оперо соо Спортинг Лайфые эрхимээр гүйсэдхэһэнэй түлөө Буря­ад Уласай Соёлой яаманай тусхай шанда хүртэһэн.

Габьяата артист түрэл театрайн­гаа бүхы гол шухала концертнүүдһээ гадуур хүдөө нютагуудаар, Россиин хотонуудаар болон хари гүрэнүүдээр гастрольнуудта эдэбхитэйгээр ябажа хабаададаг.

Ород ба буряад хэлэнүүд дээрэ адли тэгшэ уран бэлигтэйгээр хүгжэм дуунуудые гүйсэдхэжэ, харагшадай зүрхэ сэдьхэлдэ һайн һайханай бодолнуудые, дээдын нарин мэдэрэлнүүдые түрүүлдэг үндэр үүргэтэ заяатай. Уянгата дол­гиной, шог зугаагай, уйдхар гунигай, үнгэрһэн, мүнөөнэй ба ерээдүйн сагуудай байдалай хүгжэмлэһэн нэрьеэнэй абяанууд – артистын юртэмсэ.

Тэрэнэй хажуугаар Дан­зан Бальжинимаевай зохёохы хүдэлмэринүүдэй ехэхэн хубинь үхибүүдтэ зорюулагдаһан. «Ай даа, Балда!», «Үльгэр руу аяншалга», «Бре­менэй хүгжэмшэд», «Молор гуталха­нууд», «Шандаганай гэр», «Дюймо­вочка», «Ногоон эрдэнитэ шулуун хотодо Доротиин уршагта ябадалну­уд», «Алтан дальбараа» болон бусад үшөө олон шэдитэ үльгэрнүүдэй нюурнуудые наадажа, үхибүүдэй зүрхэ сэдьхэлдэ мартагдашагүй дур­салгануудые үлөөһэн.

Юрын харагшадай һанамжаар, артистын ажал ехэ хүнгэн, сэсэгүүдээр хушагдаһан, альга ташалгануудаар хүреэлэгдэһэн гэжэ һанагдадаг. Үнэн дээрээ яла-сала гадаа талын үзэгдэлэй саана хара хүлһөөр хушагдаһан туйлай ехэ ажал хүдэлмэри байдаг гээшэ.

Алдар суута артист Буряадай Соё­лой яаманай ба Оперо болон бале­дэй театрай олон тоото Хүндэлэлэй грамотануудаар, сэнтэй бэлэгүүдээр шагнагдаһан.

Заяа заршамайнь эхин

«Танай наһан соогоо нангинаар сахидаг заяа заршамууд ямар бэ?» – гэһэн асуудалда элитэ дуушан иигэ­жэ харюусаба:

- Нэн түрүүн гэр бүлынгөө амгалан тайбан байдалай түлөө хүсэ шадалаа зорюулдагби. Үшөө ядаһан тулиһан хүнүүдтэ арга шадалаараа туһалхые оролдогшоб.

Данзан Бальжинимаевай Сарюна басаганиинь мүн лэ оюун бэлигтэй дуушан, мандажа эхилһэн «одон» юм.

- Мүнөө баруун зүгтэ манай олон хүбүүд сэрэгэй тусхай операциин газарта эрэлхэг зоригтойгоор тулал­дана, - гэжэ дуушан хэлэнэ. - Тэдэ баатар хүбүүдэй габьяануудай ашаар буряад арад ехэ хүсэтэй улад гэжэ бүхы дэлхэйгээр суурхаба. Манай хүбүүд тэрэ муухай фашизмые түргэн даража диилээд, булта амиды мэндэнүүд гэртээ бусахань болтогой гэжэ зүрхэ сэдьхэлдээ зальбардагби.